[zaloguj się]
[pdf]

GRANIE (47) sb n

a jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie), e pochylone.

Fleksja
sg pl
N granié
G graniå
D graniu
A granié graniå
I graniém, granim
L graniu

sg N granié (13); -é (1), -(e) (12). ◊ G graniå (13); -å (12), -(a) (1). ◊ D graniu (2). ◊ A granié (6); -é (1), -(e) (5). ◊ I graniém (5) Mącz, ModrzBaz, KochSob, WitosłLut (2), granim (4) StryjKron (2), Calep (2); -ém (1), -(e)m (4). ◊ L graniu (3). ◊ pl A graniå (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIII w.

1. Bawienie się; zabawa; ludus Mącz, Cn; lusio Mącz; lusus Cn (25) : BierEz M4v; Mącz 198d; ktoby naywięcey cżáſu tráwić zwykł/ grániem [ludendo]/ bieśiádowániem/ niewiem coby Potym zacnego ná vrzędźie będąc ſpráwić mogł. ModrzBaz [41]; SkarŻyw 388; Calep 616a.
W przen (1): A toć ieſt kochánie mądroſći Bożey y gránie iey. BibRadz I 336a marg.
a. O grach towarzyskich, przeważnie o pieniądze (9): z czego złe vczynki roſtą: iáko ieſt piiáńſtwo/ chodzenie z bronią/ z ruśncámi [!]/ śiadánie w kárczmách/ granie GórnRozm C2.
Wyrażenia: »granie kart, w karty« (4 : 4): Chciałby I. M. kſiądz Biſkup/ áby miáſto gránia kart/ wynálazł káżdy z W. M. grę rozumną GórnDworz C3; LatHar 118.

»granie kostek, w kostki« = talarius ludus Mącz [szyk 3 : 1] (3 : 1): Abowiem Claudius Ceſarz o graniu koſtek xięgi wydał KwiatKsiąż P4, P3v; Mącz 439a; Aleatorium — Miecze do granią wkoſtky. Calep 51a.

»granie o pieniądze« (2): Gránia o pieniądze v nich niemáſz/ ktoreby tákie náleźiono/ karzą ie vſtáwioną winą. BielKron 259v; LatHar 118.

»szachow granie« (4): A nie tak warcabow albo ſzachow granie/ abowiem zamyka wſobie iakoby iaką bitwe/ y nieprzyiaćielſkie śćieranie á potykanie KwiatKsiąż P3v.

»warcabow granie« (1): KwiatKsiąż P3v cf »szachow granie«.

b. O ćwiczeniach cielesnych, sportowych (8): Inter pueros sit honesta certatio, Miedzi dziećmi ma być poczćiwe ſpieránie y gránie bez którey ſzkody. Mącz 49d; Diludia — Przeſtanię od granią. Calep 325a.
Zwrot: »granie grać« (1): granie rozmagite grać/ kregle y inſze gry/ przy ktorich trzeba biegać. FalZioł V 65.
Wyrażenia: »w kule granie« (1): Sphaeromachia ‒ wkulie albo wpiłe granię. Calep 998a.

»granie piły, w piłę« = sph(a)eromaphia Mącz, Calep; ludus pilae, pilae lusoriae certamen Mącz [szyk 4 : 1] (4 : 1): Albo przy grániu piły/ gdy by ieden drugiego gonił/ á w vćiekániu nogę złamał y vmárł. GroicPorz mmv; Mącz 198d, 408a; ModrzBaz 11; Calep 998a.

c. Przedstawianie jakiegoś widowiska (2): Proscenium, Przedyácie/ to yeſt plác ná ktorym ſprawce comediey/ ku grániu przirządzáyą. Mącz , 371b; Amphitheatrum ‒ Okrągli dom wrzimian do graniá. Calep 64a.
2. Wydobywanie tonów, melodii z instrumentów muzycznych (19): Accino, Stroyę ku grániu. Mącz 33d; Personat domus cantu tibiarum, Wſziſtek dóm grzmi/ drży/od rozmáyitych pyſzczeł y gránia. Mącz 402c; GórnDworz P4; á gdyśćie chcieli táńcowáć/ żaden zwas nietylko wedle gránia ſkákáć [ad numerum saltare]/ ále y z mieyſcá ſię podnieść niemogł ModrzBaz 52v; SkarŻyw 497; WisznTr 34; NIedbam áby źimné ſkáły/ Po mym grániu táncowáły KochPieś 33; KochSob 57, 62; PudłFr 39; KochWr 38; Y Ktoż háyno ná brzegách Strymonowey wody Ták piękne ſwym żáłoſnym grániem ſmući brody? WitosłLut A4v; Y tám [Orfeusz] ſwym wdźięcżnym grániem iuż był ſercá zminił Nie vbłágánym Bogom WitosłLut A4v.

granie przed kim (1): Chriſtus tę ſpráwę kazał cżynić ná przypominánie ſwoie: toć nie ná przemienienie/ ábo pod/ ábo przy/ ábo w chleb y wino ćiáłá ſwego y krwie zámykánie/ [...] áni ná noſzenie po vlicách y gránie przed nim iáko przed niedźwiedźiem etc. CzechRozm 264v.

granie na czym (5): Iako ieſt vmieiętnoſc hawtowania koſztownych rzecży [...]/ ſpiewanie/ y na wſzelkich prziprawach granie: lutnie/ gęſli/ organ. FalZioł V 51v; GliczKsiąż H2; StryjKron 59, 427; tęn powieda ták iż dobrego gránia na lutni/ lutnia ſámá prżyczyną ieſt/ á nie tęn miſtrż co ſtrony łekce. GórnRozm L2v.

W charakterystycznych połączeniach: granie trąb, na gęślach, na lutni (3), na przyprawach; granie wdzięczne; grania nasłuchać się; od grania grzmieć; ku graniu stroić; granie usłyszeć; graniem budzić, cieszyć, smucić, zwabiać.

Szereg: »śpiewanie, granie« (1): záwżdy rotámi wkoło ſiebie tąnecznikow y rozmáitych muzykow wodziłá/ ktorzy ią ſpiewánim/ gránim ná dudach/ multánkach [...] cieſzyli StryjKron 427.
*** Bez wystarczającego kontekstu (3): Praeludium, Pierwſze przegránie álbo przebieżenie przed práwym grániem. Mącz 199a; Praeludium ‒ Riczwereck przed głownim granim, igragzka. Calep 835a, 858a.

Synonimy: 1. wesele, zabawa; 2. gędzienie, gędźba, piskanie, tyrlikanie.

Cf GRA, GRAĆ, IGRANIE

AL