Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [ALOEPATYKA]

Następne hasło: [ALOESOWY] »

ALOES (56) sb

aloes m i f (28), aloe n (27), aloa f (1); aloes OpecŻyw, BielSat, LubPs, BielKron (4), BudBib, BudNT, BielRozm, Calep, WujNT, SkarKaz; aloe Mymer¹, Leop, Mącz, SienLek (15); aloa LatHar; aloes : aloe FalZioł (15 : 9).

al- : all- (55 : 1). Pisane dużą literą 40 r.

a jasne; o oraz e prawdopodobnie jasne.

Fleksja

	sg
N	aloes, aloe
G	aloesy, aloej, aloes, aloe
A	aloes, aloe
I	aloes(e)m, aloe

aloes N i A (14), indecl (12), decl (2), aloe indecl (27). ◊ sg N aloes (9), aloe (5). ◊ G aloesy (1), aloej (1), aloes (12), aloe (13). ◊ A aloes (5), aloe (3). ◊ I aloes(e)m (1), aloe (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

bot. Sok liści drzewka pochodzenia afrykańskiego używany do sporządzania wonności; także drzewo azjatyckiego pochodzenia posiadające bardzo wonne drewno, mylnie zwane aloesem, stosowane w medycynie; także gorzki korzeń używany do balsamowania (56)

bot. Sok liści drzewka pochodzenia afrykańskiego używany do sporządzania wonności; także drzewo azjatyckiego pochodzenia posiadające bardzo wonne drewno, mylnie zwane aloesem, stosowane w medycynie; także gorzki korzeń używany do balsamowania; aloes Mymer¹, Cn, aloe Mącz, xiloaloes FalZioł, xylaloe Cn, agallochum Calep, Cn, succotrinum, tarum Cn [Aloe s. Aloa s. Aloes -es f. Łac śr] (56): nioſątz [...] ſto libr mirry ÿ aloes ku pomazaniu ciała przenáſwiętſſégo Iezuſa milégo. OpecŻyw 154; Mymer¹ 17v; Ktory cżłowiek częſto pożiwa Aloe/ To ieſt cżarney Haleny/ taki zachowa zdrowie ſwoie za długie cżaſy FalZioł III 2d; IEſt też Aloes drzewo ktore zową połacinie Xiloaloes/ Ma wonią barzo przijemną FalZioł III 2d, I 34, 66b, 116b, II 20c, IV 23b, V 117 (13); LubPs M3; pokropiłám łoſzko moie Mirrą y Aloe/ y Cynámonową wodką Leop Prov 7; Mirra/ Aloes/ Reubárbárum od Kálekutu idą z Fártyki. BielKron 268v; Ten theż wyſep [Hiszpana] s przyrodzenia rodźi Máſtykę/ Aloes/ Cynámon/ Imbier/ y źiárná cżyrwone nád Pierz gorzkie BielKron 441v; Aloe, Graecum est. Ziele wielmi gorskie/ Aloe zową Mącz 7a; Zołądek potwierdzáią/ Iábłká kwáśne [...] Piołyn/ Aloe/ ocet. SienLek 9; Aloe tárte z octem zmieſzawſzy/ ná czoło przykłáday SienLek 50v; w onę wilgość [ze ślimaka] námieſzay tártego czyſtego kádźidłá/ Mirry y Aloe/ aż będźie gęſto/ iako ćiáſto SienLek 66v; Aloe czyſte z ſokiem koprowym roztworzone ná Słoncu poſtaẃ SienLek 68v, 69v, 70, 104, 124v, 127 (15); BielSat B3v; Okádziłám pośćiel moię mirrą/ áloeſem/ (marg) Poſpolićie teraz cżarną heleną zową. (‒) y cynámonem. BudBib Prov 7; Przyſzedł też y Nykodem [...] nioſąc zmieſzánie mirry y áloeſy/ (marg) Teraz to Eleną zową. (–) iákmiarz funtow ſto. BudNT Ioan 19/39; BielRozm 12; Agallochum ‒ Drzewo ktore aloes zową Calep 41a; Przyſzedł też y Nykodem/ [...] przyniozſzy z ſobą zmieſzáney mirrhy y aloey/ około ſtá funtow. LatHar 737; WujNT Ioan 19/39; SkarKaz 386a.

Wyrażenie: »drzewo aloes; aloes drzewo« (12 : 1): tho Drzewo Aloes ktore tam ſtey rzeki Babilońſkiey wyciągaią. FalZioł III 2d; Wino w ktorymby była vwarzona ſtucżka tego drzewa Aloes żołądek mdły poſila FalZioł III 3; ftłucż figi, Aloes drzewo/ z ſolą á wina przylać FalZioł V 71c, I 95d, V 82c, 86c, 91a, 106a (11); Drzewo Aloes/ Reubárbárum/ Kámforę/ Kálingę/ poſyła kroleſthwo Chiwá/ za Kálekutem BielKron 455, 454v.

Synonimy: alona, »czarna halena«, »czarna helena«, elena, halena.