[zaloguj się]
[pdf]

GWIAZDA (794) sb f

Pierwsze a pochylone (w tym 11 r. błędne znakowanie), końcowe jasne (w tym 5 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl du
N gwiåzda gwiåzdy gwiåździe
G gwiåzdy gwiåzd, gwiåzd, gwi(a)zd
D gwiåździe gwiåzdom, gwiåzdåm
A gwiåzdę gwiåzdy
I gwiåzdą gwiåzdami
L gwiåździe gwiåzdach
V gwiåzdo gwiåzdy

sg N gwiåzda (155). ◊ G gwiåzdy (37). ◊ D gwiåździe (6) [w tym: -źdz- (3), -zdz- (3)]. ◊ A gwiåzdę (64) [w tym: -e (1)]. ◊ I gwiåzdą (21). ◊ L gwiåździe (6) [w tym: -źdz- (3), -zdz- (3)]. ◊ V gwiåzdo (11). ◊ pl N gwiåzdy (155). ◊ G gwiåzd (140); gwiåzd (126), gwi(a)zd (14). ◊ D gwiåzdom (13), gwiåzdåm (9); -om RejWiz (3), BielKron, Mącz, SkarŻyw, KochFr (2), PudłFr, SkarKaz, SzarzRyt (2); -åm Leop, BibRadz (2), Prot, BubBib (3), GrabowSet; -om: -åm WujNT (1 : 1);~ -om KochFr (2), -óm (2) Mącz, PudłFr, -(o)m (9); ~ -åm (8), -am (1); -åm : -am BudBib (2 : 1). ◊ A gwiåzdy (85). ◊ I gwiåzdami (63); -ami (58+1 kust), -åmi (2), -(a)mi (3); -ami : -åmi BielKron (3 : 1), SkarŻyw (2 + 1 kust: 1). ◊ L gwiåzdach (18); -ach (15), -åch (2), -(a)ch (1); -åch RejAp; -ach: -åch RejWiz (3 : 1). ◊ V gwiåzdy (7). ◊ du N (cum nm) gwiåździe (4) [w tym: -zdz- (3), -źdz- (1)] OpecŻyw 11v, Mącz 17d, KochPhaen 16, SkarKaz 81b.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Ciało niebieskie widoczne z ziemi w postaci świecącego punktu (pojmowane często jako czynnik mający wpływ na los ludzki); stella Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; sidus Murm, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; astrum Murm, Mącz, Cn; iubar Mącz; aster Calep; ignis, lux Cn (779): Sindmégo [!] dnia gwiázdy wſſytki tak ty tzo blędny biég maią/ tak ty tzo iednako ſie obratzaią/ ogniſté brody z ſiebie wypuſſcżą/ iako widámy kométy. OpecŻyw 193v, 21 [3 r.], 23v, 24 [2 r.], 180, 186v [2 r.]; PatKaz III 110v, 126v, 132; Murm 4 [2 r.]; Mymer1 3v; BartBydg 143; TarDuch B; BielŻyw 136, 154; Dokazuie tego podobienſtwo Iż gdy kto ſtoi w dole głębokim, tędy ku niebu patrząc może gwiazdy widziec też ſrzod biała dnia GlabGad B6; MiechGlab *4 [2 r.]; Oſtatecżnie ſiedm ieſth gwiazg [!] na wierzchu nieba na ktorich ſie niebo obracza według proſtych domniemania. KłosAlg A3v; WróbŻołt B6v, hh7; Y kur będzie mało/ bo w wigilią Bożego narodzenia w noci mało było gwiazd/ tedy y Iaiecz vkązuie ſie być na ten rok niewiele. LudWieś B; HistAl A7 [2 r.], Mv; Dzyeń káżdy pyęknoſcyą ſwą moc yego zeznawa/ Noc od gwyazd oſwyecona náukę nam dawa LubPs E2v, ff2v [2 r.], hh; Záſz on podrożny iádąc w nocy w tey iáſnośći/ Nie vżywa roſkoſzy widząc odmiennośći/ Ná powietrzu ná gwiazdách/ á dniá ſie nádzyewa RejWiz 2v; Tákże teżſą ná niebie/ co ſie nie ruſzáią/ Rozne gwiazdy/ drugie też co wolno latáią. RejWiz 145v, A2, 115, 128v, 145, 148 [3 r.] (13); Leop Gen 1/16, Iudic 5/20, 4.Esdr 15/35 [2 r.], 40, 44 (9); IVpiter był zacny Krol/ zá wieku złotego/ Y dzis ná wiecżną pámięć/ ſławna gwiazdá iego/ Imieniem ieſt przezwaná RejZwierz 48; BibRadz Gen 1/16, 4.Esdr 15/35 [2 r.], 38[39], Apoc 8/11; BielKron 138, 276 [2 r.], 292v, 444, 444v; Ale y ona nauka piekna ieſt ktora ſię około oquitośći gwiazd poruſzen/ wielkośćiach/ y roznośćiach obiera. KwiatKsiąż I3v, I3v; Iugula iugla, vel Gwyazdá álbo świętego Iákubá páliczká. Mącz 177b; Orion, Imię gwiazdy. Mącz 268d, 15a [2 r.], 17d, 18b, 81b, 126c (19); A iesli Práktykarzom náſzym wierzyć mamy/ Przeczże ſwych obyczáiow wżdy nie polepſzamy? Odmiány nie wiem iákiey gwiazdámi dochodzą Prot D; inne Gwiazdy / iáko Mámki/ Piáſtunki/ nie oſobnie iednemu/ ále wſzyſtkim poſpolićie ſłużą SienLek 31, 30, 30v, 31; S tákowego poſtánowienia gwiazd/ że będźie w známieniu ogniſtym/ poznawam że ſie tám okaże bárzo wielką y ſtráſzliwa Kometá y wielkie dźiwy ná powietrzu. LeovPrzep E4, bv, Av, A2 [2 r.], A2v [2 r.], A3v, E3v; Bo ácż tych wiele dziwow ocżymá widzimy/ Máło przed ſię rozeznáć co to ieſt vmiemy. Iáko ták cięſzkie niebo záwiſło nád námi/ Iáko ieſt przyſtroiono pięknemi gwiazdámi. RejAp AA5v; Potym powiáda Apoſtoł/ iż gdy ſie obroćił do wołánia onego/ iż vyrzał iákoby ſyná cżłowiecżego miedzy ſiedmią ſwiecżnikow chodzącego/ ſiedḿ gwiazd w ręku dzierżącego RejAp [13], 12, [13], 15, 16v, 33v (14); GórnDworz L15v; HistRzym 76v, 99v; A trzey obrawſzy ſie czo mędrſzy á zacnieyſzy/ ſzli zá oną gwiazdą/ która ie dowiodłá áż do zyemie żydowſkiey. RejPos 35v, 5, 19v, 35 [3 r.], 35v [7 r.], 36 (21); RejZwierc 120v, 152v; BudBib Gen 1/16, Iob 22/12, Is 14/13, 4.Esdr 16/57; BudNT Apoc 1/16, 20; CzechRozm 6v; SkarJedn 8, 55; Calag 466a; KochPs 26, 45, 173, 193; dał teſz ná morze rozne wiátry/ ná iázdę y pływánia ludzkie/ drogę im ná ſamych gwiazdách vkázuiąc. SkarŻyw 259, 25 [4 r.], 26 [3 r.], 27 [2 r.], 243, 560; Mężnieś z Królá Polſkiégo huffy poſtępował/ A gwiazdyś ſprzyiáźliwé ſobie obiecowáł. KochJez A4; Y té ogniſté gwiazdy rozśiané po niebie Swiádkiem/ że nic milſzégo niémam okrom ćiebie. KochFr 98, 24, 125; WSzytki gwiazdy tym pięknym wzorem vſádzoné: Póymuie z ſobą niebo nieuſtánowioné. KochPhaen 2; Sidłá/ którym ziętá ieſt oboiá rybá/ Zbiegáią ſye ná oſtrym czubie Wielorybá Pod iednę ſpólną gwiázdę/ która ták węzłowi Temu należy/ iáko y Wielorybowi. KochPhaen 15, 1 [2 r.], 2, 3 [2 r.], 6, 7 [2 r.] (26); Bo ćię cáłéy nocy Z rąk niewypuśćim/ áż dźień iáko trzebá Gwiazdy roſpędźi co do iednéy zniebá. KochPieś 4, 9, 11, 29, 71; Bo przepłáćić twé dáry/ któréć gwiazdy dáły/ Zá toby wſzytkich królów bogáctwá nie ſtáły PudłFr 60, 68 [2 r.]; ArtKanc B3, B9v, C9v, C13, C13v [2 r.], P14; Calep 106b, 249a, 978b, 1004a [2 r.]; GostGospSieb +3v; Y ztámtąd zkąd zorzá nam biały dźień podáie/ Y ztámtąd/ zkąd czarna noc z gwiazdámi náſtáie/ Y gdźie bliſko ogniſtych kół ludźie vśiedli/ Zeby z wſzytkiégo świátá moc ná Troią zwiedli. GórnTroas 8, 73; Lecż ia Egiptſkiey wiáry nie znam w ſobie/ Nie gwiazdam Boże/ lecż dawam cżeść tobie GrabowSet E, Dv, D4v, E2v, F3, Mv, N; KochFrag 22; y onę nam ná pámięć przywodzi niewiáſtę/ w kśięgách obiáwienia Ianá ś. ſłońcem przyodzianą/ á ná głowie koroną prześlicżną z dwunaſtu gwiazd ozdobioną. LatHar 509, 345, 346, 476 [2 r.], 632, Aaa7v; KołakSzczęśl Av; á miał ná ſwey práwey ręce śiedm gwiazd. á z vſt iego miecz z obu ſtron oſtry wychodźił WujNT Apoc 1/16, Matth 2/2, 7, 9, 10, s. 8 [3 r.] (12); SiebRozmyśl F4v, G, K4v; WitosłLut A6; KmitaSpit B2; Z tego im dał pomoc y przyſtęp/ czym ſię báwili: náuką około gwiazd. ktora náuká dźiwnie ieſt vćieſzna/ y dźiwną mądrość Bozką vkázuie SkarKaz 518a; Wieſzczby z gwiazd zgánił P. Bog. SkarKaz 518a marg, 517b, 518a [8 r.], b, 519b; PaxLiz Cv; y dla tego też tá Argo prze iey wielką godność do niebá miedzy gwiazdy przenieſiona ieſt KlonFlis A3v, B4; SapEpit A2; DRVDZY záś ſą ze złego nałogu złodźieie; Zadną ſię to naturą y gwiazdą nie dźieie: Ale złe towárzyſtwo y złe wychowánie/ Y też złych obycżáiow niepokármowánie/ Y dobrą więc náturę cżęſtokroć zepſuie KlonWor 8; áż tám gdźie powſtawa Noc ćiemna gwiazdom świátłośći dodawa. SzarzRyt A3v, A3, B3v, B4.

W połączeniu z imieniem lub przydawką od imienia (4): rzekła Anektánábus ſynu Alexandrze/ pogląday ná gwiazdi bácż gwiazdę Herkuleſowę iako ſie ſmęći/ á Merkurius ſie weſeli/ Iowiſzá też widzę iaſnącego HistAl A7v; BielKron 445v; S teyże też gwiazdy Marſá/ okázuie ſye przyść ná ludzie niektorych Miaſt ſławnych niedoſtátek/ háńba/ y rzędzićielá odmiáná. LeovPrzep A3v, A3v.

W połączeniach szeregowych (18): Stworzyciel nieba y ziemie, gwiazd, morza y gor, ktory mi ſwe przeżegnanie dał á boiazn ſwą vtwierdził wemnie, zawięzuie mię kſłużbie ſwej BielŻyw 149; MurzNT Mar 13/22; Zátrąbił też Angioł cżwarty/ y záráżona byłá trzećia cżęść ſlońcá/ y trzećia cżęść kxiężyca/ y trzećia cżęść gwiazd Leop Apoc 8/12 [przekład tego samego tekstu BibRadz, RejAp 75, WujNT], Ioel 3/15; BibRadz Ioel 3/15, 4.Esdr 6/45, Apoc 8/12; OrzQuin A4; RejAp 75; KuczbKat 95; Wſzyſcy Anyołowie iego/ Wſzytki woyſká wyznayćie go. Słońce/ y koło miesięczné/ Wyznaycie go gwiazdy wdźięczne. KochPs 214; ArtKanc I7; WujNT Matth 24/29, Mar 13/25, s. 364, 1.Cor 15/41, Apoc 8/12; SkarKaz 205a.

W porównaniach (110): BierEz G2; ale iako ſwiatloſtz miedźi tziemnoſciamij / mieſiątz międzi gwiázdami/ tako ſwiécila dziewitza Mariá międzi ijnymi pannami. OpecŻyw 2v, 187v, 189; PatKaz I 18; PatKaz II 82v; PatKaz III 90, 113, 126, 126v [5 r.]; RejPs 114v; HistAl A6v, H4, Mv; LubPs E3 marg; Ieſliże ſwego pyęknie nie poſláchćiſz gniazdá/ Tedy pewnie zágáśnieſz by przy ſłońcu gwiazdá. RejWiz 99v, 122v, 132, 154v [2 r.], Cc6; Leop Gen 26/4, Eccli 50/6, Ier 33/22; BibRadz I 7c marg, Gen 22/17, Eccli 44/22[23]; á kthorzy ſpráwiedliwośći vcżą wiele ludźi/ iáko Gwiazdy ná wiecżność trwáią. BielKron 467v, 11v, 13, 90v, 138, 463v; Radiatus stellae modo, Promieniſti yákoby gwiazdá. Mącz 345a, 414b [2 r.]; RejAp 62v, 64 [2 r.], 186; GórnDworz Gg4v; Nu miły Abráámie/ damći ia thobie wiele zyemie poſieść/ rozmnożęć ia iáko gwiazdy pothomſtwo twoie. RejPos 297v [przekład tego samego tekstu Leop Gen 26/4, BibRadz Gen 22/17, BielKron 13, SkarŻyw 286], 6, 7v, 42, 222v, 223, 262, Ooo3v; Inſza ieſt iáſnosć ſłońcá/ inſza iáſność Kśiężycá/ á inſza ieſt iáſność gwiazd: bo gwiazdá od gwiazdy rozna ieſt iáſnośćią/ ták też y vmárłych zmartwychwſtánie. KuczbKat 95 [przekład tego samego tekstu ModrzBaz 89, WujNT 84, 364, 1.Cor15/41, SkarKaz 549b]; RejZwierc 69; BudBib Deut 1/10, Dan 12/3, Eccli 44/22[23], 50/6; StryjWjaz B2v; PaprPan C3v, H4v, Eev, Ee3; ModrzBaz 89 [2 r.]; rośćiągnął ie [niebo] iáko piękny kobierzec háftowány drogiemi kámeńmi [!] y perłámi/ tákiemi rozlicżney świátłośći gwiazdámi/ y promieńmi złotemi SkarŻyw 258, 32 [3 r.], 112, 285, 286, 328, 552; vkáż ſwé oczy Gwiazdom rowné KochFr 106; KochPhaen 8; KochPieś 13; Nieprzepłácona Doroto/ Co między pieniędzmi złoto/ Co Mieśiąc między gwiazdámi/ Toś ty ieſt miedzy dźiéwkámi. KochSob 68; PudłFr 32, 70; Calep 1004a; Phil O2; KochFrag 27; LatHar 465; KołakSzczęśl C3; WujNT 84 [2 r.], 364 [3 r.], Rom 4/18, 1.Cor 15/41 [3 r.], Hebr 16/12, s. 836 [2 r.], Yyyyy4v; Iáko ono ćiáło Chryſtuſowe w ogroycu okrwáwione [...] dźiś ſię roſkwitnęło nád wſzytki roże y lilie y gwiazdy y kámienie drogie/ y nád ſámo ſłońce: Ták y náſzym ſię sſtánie SkarKaz 205a, 549a, b [4 r.]; Sżłá pará pánien káżda z nich zoſobná/ Gwiaźdźie podobná. KlonFlis G4v; SapEpit A4v; Heſper iák iáſna ieſt miedzy gwiazdámi/ Ták twe wſpániáłe Pánno nád Pánnámi Są obyczáie SzarzRyt D4v.

W charakterystycznych połączeniach: gwiazda biáła, błyszcząca, boża, ciemna (2), drobna, gęsta, gorająca (3), gorąca, mała, mnoga, mocna (2), nadobna, nawyższa, niezliczona, nowa (8), obca, ognista, pałająca, piękna (2), płona, prawa, rozliczna (2), rozmaita, rozna (2), sławna, spolna, sprzyjaźliwa, sroga, straszna, śliczna (4), śrzednia, świetna, wdzięczna, wielka (4), złota (5); gwiazd(y) aspekt, mijanie, obrocenie, ogień, położenie, poruszenie, porządek, postanowienie, rozdział (2), spiknienie, złączenie; około gwiazd nauka (2); z gwiazd proroctwo, wieszczba (2); gwiazdami natknąć, ochędożyć (2), przyozdobić, uhaftować (2); gwiazdami natkniony, (o)sadzony (3), ozdobiony (uzdobiony) (4), przyodzian, przystrojon.

Frazy: peryfr. »gwiazdy z nieba się rozbieżą« = nastanie dźień (1): Stół dźiś ma być obfity: śiedziéć w nocy trzebá/ Náléwáć winá ſczodrze: áż ſye gwiazdy z niebá Rozbieżą PudłFr 73.

»gwiazda (s)pad(ł)a (a. upadła, a. wypada); padnąca gwiazda« [szyk zmienny] (13; 1): MurzNT Mar 13/22; Náſzym ſie ocżom ták zda/ że gwiazdy ſpadáią RejWiz 151v; BibRadz Apoc 8/10; BielKron 463v; Stellans volatus Graece dicitur Lampyris, Lecąca/ pádnąca gwiazdá. Mącz 414b; RejAp 62v, 64, 73v, 74v; RejPos 6; Y zátrąbił trzeći án-ioł/ y ſpádłá zniebá gwiazdá wielká [et cecidit de caelo stella magna] goráiąca/ iáko świecá/ y pádłá ná trzećią cżęść rzek/ y na źrzodłá wodne. BudNT Apoc 8/10 [przekład tego samego tekstu BibRadz, RejAp 73v, WujNT]; WujNT Matth 24/29, Mar 13/25, Apoc 8/10.

»gwiazda świeci; (za)świecić, świecący jako(by) gwiazda; gwiazdami oświecać (a. oświecić)« = stella lucet Vulg; stellare Mącz, Cn [szyk zmienny] (10; 10 : 2; 2): OpecŻyw 187v; Rozdzielał wody byſtre ćiekące że ſtać muſiáły iáko mur zákrywáiąc ie wdzień gorący chłodzącemi obłoki/ á wćiemnoſći nocney iáko ogniem iáſnem ie gwiazámi oſwiecał. RejPs 114v; á ocży miał ſwiecące iáko gwiazdy HistAl Mv; RejWiz 122v, 132; Leop Eccli 50/6; BielKron 136v, 445v; Mącz 414b [2 r.]; RejAp BB4, 53v; RejPos 222v, 223, Ooo3v; PaprPan Ee3; SkarŻyw 32, 328; ArtKanc B3, I2v; Calep 1004a; Táſz gwiazdá ſpráwą iego przed nimi świéćiłá/ Y iuż do onéy ſzopki twoiéy prowádźiłá/ W któréyeś z ſynem twoim/ święta Mátko byłá SiebRozmyśl G; SkarKaz 549a, 609b.

»gwiazda wschodzi« = stella exoritur a. surget Mącz [szyk zmienny] (3): Surgentibus astris, Gdy gwiazdy wſchodzą. Mącz 435b, 269a; ArtKanc T4v.

»zaćmi się gwiazda« (3): PatKaz I 7v [2 r.]; Pirwey niż ſie záćmi ſłońce y mieſiąc y gwiazdy/ y pirwey niż ſie náwrocą obłocy po deſzcżu. BielKron 82.

Zwroty: »gwiazdy liczyć [= obserwować]« (2): A ták kiedy [gwiazdarz] gwiazdy licżył/ Wpadł w doł ktorego niebacżył BierEz L.

»patrzyć, poglądać na gwiazdy« = zajmować się obserwacją gwiazd w celach naukowych albo áby móc przepowiadać z nich przyszłość [szyk zmienny] (6 : 1): Y patrził na gwlazdy [!] kthorych barzo ſwiadom był. BielŻyw 2, 4; HistAl A7, A7v; BielKron 122v, 123; Niech ſtoią á wybáwią ćię wieſzczkowie twoi niebieſcy/ co pátrzą ná gwiazdy/ ráchuią mieśiące/ ábyć przyſzłe rzeczy opowiedźieli. SkarKaz 518b.

»gwiazdy rozpowiedać, z gwiazd opowiedać« = przepowiadać przyszłość z gwiazd (1 : 1): A gdy náwykł niecżego Alexánder od niego/ chcąc doſwiadcżyć ieſli tráfi ſobie cżego drugie vcży/ co ſie mu przydáć ma/ powábił go w nocy nád ieden przekop áby gwiazdy roſpowiedał. BielKron 123; [gwiazdarze] z gwiazd chcą opowiedáć ludziom przyſzłe ich przypadki/ ſzczęśćie ábo nieſzczęśćie. WujNT 8.

»na gwiazdach rozumieć« (2): Ieden był Zoroáſtes/ á Tales był drugi/ Obádwá Philozophi/ á niemáſz ni ſługi. A obádwá ná gwiazdách wiele rozumieli/ Cżárnokſięſką náukę theż obá vmieli. RejWiz 126v, 152.

»śrzod gwiazd siedzieć, w domu gwiazd sieść« = błyszczeć, zabłysnąć na niebie jako gwiazda (1 : 1): Srzod gwiazd siedzi Scipio/ [...] Y cny Iuliuſz świecąc/ ſwym dáie rok żyzny. Albo ieſli Herkules y Pollux z Káſtorem To ſobie záſłużyli: y ty tymże torem Idącż (rzecż pewna) mieć to od nas będzieſz/ Y dni pełen w domu gwiazd po tych pracách śiędzieſz. BielSenJoach 3-4.

»zliczyć (a. policzyć) gwiazdy; mogą być policzone gwiazdy« = numerare stellas Vulg, PolAnt (3; 1): Wezrzy w niebioſá/ á żlic gwiazdy iezli możeſz: I rzekł mu: Ták będzie Plemię twoie. Leop Gen 15/5 [przekład tego samego tekstu BibRadz, SkarŻyw 284]; Iáko niemogą być policżone gwiazdy niebieſkie [Sicut enumerari non possunt stellae caeli]/ áni pomierzony piaſek morſki: ták rozkrzewię náſienie Dawidá ſlugi moiego y Lewity ſlużebniki moie. Leop Ier 33/22; BibRadz Gen 15/5; SkarŻyw 284.

Wyrażenia: »bieg(anie) gwiazd« = cursus siderum Mącz, Modrz; meatus siderum Mącz [szyk 4 : 2] (6): Leop *B2; Ten ná wyſokiey gorze Kánkazus mieſzkáiąc/ Aſtrologią/ tho ieſt bieg niebá y gwiazd/ wyrozumiał BielKron 273; Mącz 217a, 385d; ModrzBaz [16]v; GórnTroas 28.

»gwiazd blask« (1): Kto ſię/ gdy niebá chmurá niezákrywa Pátrząc ná iáſnych gwiazd błáſk [!] niezdumiwa? SzarzRyt A3.

»fortunna gwiazda« (1): Prosperum sydus, Fortunna gwiazdá/ Fortunę zwłaſzczá noſząca. Mącz 327c.

»gwiazda jasna (a, jasnąca), łsnąca; jasność, światłość gwiazd; w światłości gwiazda« = claritas stellarum Vulg [szyk 13 : 9] (15 : 1; 4 : 1; 1): tak ijż wſſytkich aniolow ij ſwiętych tzudnoſtz/ naprzeciw tzudnoſci dziewice Marié/ ieſt iako ſwiatloſtz mieſiątza albo gwiázd przeciw ſlońtzu. OpecŻyw 189; PatKaz II 82v; HistAl A6v, I7, Mv; Pochwalcieſz go y wy wſſytki w ſwiátłośći ſwey gwiazdi Iż was pan iáſnoſcią ſwoią tu oſwieca záwżdi. LubPs ff3v; Tákież gdy niebu kazał wydáć iáſne gwyazdy/ Aby s ſłońcem z mieſiącem nam świećiły záwżdy. RejWiz 128v, 122v; BielKron 138; GrzegRóżn N4v; LeovPrzep B4; RejAp BB; KuczbKat 95; StryjWjaz B2v; PaprPan Ee3; Twóy czyn ieſt niebo/ twoich rąk robotá Gwiazdy iáſnieyſze wybránégo złotá KochPs 11; GórnTroas 28; GrabowSet Kv; WujNT 364, 1.Cor 15/41; SapEpit A4v; SzarzRyt A3.

»kosmata gwiazda« = kometa; cometa, crinita stella, pogonia(s) Mącz (3): Cometa, Koſmáta/ Kudłáta gwiazdá/ Kometá. Mącz 61a, 68d, 308a.

»kudłata gwiazda« = kometa; cometa, pogonia(s) Mącz (2): Pogonia vel pogonias, Koſmáta/ kudłáta gwiazdá/ kometá. Mącz 308a, 61a.

»gwiazda latająca (a. lecąca)« = lampyris, stellaus volatus Mącz; aporrogas Calep [szyk 1 : 1] (2): Mącz 414b; Aporrogas ‒ Gwiazda lataiąca. Calep 82b.

»miegocąca gwiazda« (1): Izaſz będzieſz mogł żłączyć [!] miegoczącze gwiażdy [!] ktore zową báby/ ábo okrąg wozu niebieſkiego będzieſz mogł rozerwáć [Nunquid coniungere valebis micantes stellas Pleiadas aut gyrum Arcturi poteris dissipare]? Leop Iob 38/31.

»gwiazda miesięczna« (1): Niebioſá/ gwiazdy mieśięczné/ Y ſłoneczné złoté kołá To wſzyſtko chwal Páná zgołá. ZawJeft 17.

»gwiazda niebieska, na, w niebie« = stella caeli Vulg, PolAnt; sidus a. signum coeleste Mącz; sidus caeli Vulg; exercitus a. militia caelorurn PolAnt [szyk 45 : 4] (34 : 14 : 1): BielŻyw 151; RejPs 216; KrowObr 111; Leop Gen 26/4, Ier 33/22; BibRadz I 7c marg, Gen 22/17, I 386b marg; BielKron 11v, 13; Mącz 15a, 33c, 76c, 304b, 384b (8); czegoby záiſte nieczynił/ by był zá pewne niewiedźiał/ że gwiazdy niebieſkie ſą oznáymienim wiela rzeczy ná świećie. LeovPrzep bv, a3, bv, b2v [2 r.], b3; HistRzym 81; RejPos 34v, 42; wyſtáwił też y ołtarze báłwánom/ á náſadził gáie poświęcone/ y kłániał ſię wſzem gwiazdam niebieſkim y służył im. BudBib 2.Par 33/3, Deut 1/10, 2.Par 33/5; PaprPan C3v, H4v, Eev; KochPs 213; SkarŻyw 27, 285, 286; Gdy oto raz z ſłońcá y Kśiężycá ktore ſą dwie naprzednieyſze gwiazdy ná niebie/ ábo świátłámi wielkimi iáko ie Moiżeſz názwał. Oni raz Chriſtuſá z więtſzego/ á Máryą z drugiego cżynią CzechEp 172; Wolno iéy w niebie gwiazdom ſię dźiwowáć/ Y ſpórnym biegom zbliſká przypátrowáć. KochFr 57; KochPhaen 2; ArtKanc B6; GórnRozm N3; LatHar 465; WujNT Mar 13/25, s. 422 marg, Rom 4/18, Hebr 11/12, Apoc 6/13, 12/4.

»gwiazda (o)błędna, błąkająca się, niebłędna« = planeta Mącz [szyk 4 : 3] (4 : 2 : 1): Mącz 302d; Prot B2; Gwiazd nie błędnych/ y kołá/ y znáki pokażę. KochPhaen 17; Nie ſrogie mi w ſwym biegu lotne gorne kołá/ Nie ſrogie błędne gwiazdy/ ni ſam Titan zgołá. RybGęśli C2v; WujNT 836 [2 r.], Yyyyy4v.

»ogonista gwiazda« (1): Aconitae, Kometá/ álbo pozorziſta/ ogoniſta gwiazdá/ formam sagittae praeseferens. Mącz 2d.

»pozorzysta gwiazda« = acontiae [pl], crinita stella Mącz (2): Crinita stella, Koſmáta/ Pozorziſta gwiazdá/ Kometa. Mącz 68d, 2d.

Zestawienia: »gwiazda jutrzenna (a. jutrzna), jutrzenka, rana« = lucifer, venus, vesper Mącz, Cn; stella matutina Vulg, PolAnt; astrum matutinum Vulg; iubar, phosphorus, stella Veneris Cn [szyk 5 : 3] (6 : 1 : 1): Iáko gwiazdá iutrzenna w pośrzodku mgły/ á iáko mieſiąc pełny ſwiecąc we dni ſwoie: Y iákoby słońce iáſne/ ták y on świecił w kościele Bożym. Leop Eccli 50/6, Iob 38/7; Lucifer, Iutrzenká gwiazdá Mącz 201a, 176a, 483d; BudBib Iob 38/7, Eccli 50/6; ArtKanc T4v.

»gwiazda morska« = arctos, helice, stella marina a. maris a. polaris Cn (1): rzeczona yeſt bouyem marya yako by gwyazda morſka która yeſt moczna yaſna PatKaz III 113.

»psia gwiazda« = canicula Murm, BartBydg, Mącz, Cn; Syrius Mącz, Calep, Cn; antecanis, canis, procyon Mącz, Cn (5): Murm 4; Canicula, suczka, psya gwyazda, psyanka BartBydg 22; Procyon stella quae et Canicula dicitur vel Syrius Anticanis, Gwiazdá ktorą kániculą/ álbo pſianką/ álbo pſią gwiazdą zową. Mącz 324c, 33c; Calep 984b.

»gwiazda pułnocna« (2): á iáko ieſt rzecż iſta iż ten lud ieſt z drugiey ſtrony gwiazdy pułnocney/ około kthorey ow woz ná niebie obraca ſie/ zową Polus Arcticus. BielKron 295, 292v.

»siedm gwiazd« = pleiades, vergiliae Murm, BartBydg, Mącz; hyades, septemtriones Mącz; cynosura Calep [szyk 8 : 1] (9): Murm 5; BartBydg 168; Arctos, Latine, Ursa, Wóz niebieski/ álbo Niedźwiedź yako niektórzi zową/ Známię ſiedmi gwiazd niebieskich ná pułnocy ſwiecących. Mącz 15a; Hyades, septem filiae Athlantis et septem stellae in capite tauri, Siedḿ gwiazd ná czele Bykowym známieniá niebieskiego. Mącz 160a, 15a, 384b, 485a; O z iákim ie weſelem przyiął/ zwłaſzcżá iſz miał máło przed tym przez ſen widzenie/ iſz ná iedney puſzczy mieſzkanie mu P. B. budował/ á śiedm go gwiazd do niego prowádziło. SkarŻyw 291; Calep 284a.

»wieczorna, nocna gwiazda« = hesperus, vesper, vesperugo Mącz, Cn; noctifer Calep; hesperugo, noctiluca, venus Cn (2 : 1): Lucifer et vesper zwána/ yutrzenna y wieczorna gwiazdá też yáſnienie álbo łſzczenie káżdey rzeczy. Mącz 176a, 155c; Calep 705b.

»zwierzęc(i)a gwiazda« = hesperus Murm, BartBydg, Calep; vesper Murm, Vulg, Calep (5): Hesperus. [...] Zwyerzęćya gwyazda. Vesper idem. Murm 5; BartBydg 68; I záſſ ty wywodzyſſ Iutrzenkę czáſu ſwego/ y Zwierzęcey gwiazdzie nád ſyny ludzkiemi naſtáwáć kazeſz? Leop Iob 38/32; Calep 480b, 1117a.

Szeregi: »gwiazda, (albo, takież) kometa« [szyk 3 : 2] (5): Mącz 2d, 61a, 68d, 308a; Zá tego też Papieżá widano wielkie cudá na niebie/ ták iż ſie ſámy komety tłukły/ tákież gwiazdy. BielKron 163v.

»księżyc i gwiazda« = luna et stella Vulg (4): KrowObr 111; CzechRozm 148v; A więc/ nie ſyn kowalow/ iáko był názwány/ Ale Syn rzemieśniká/ co ſłońce z świtániem Stworzył kśiężyc y gwiazdy ſwym vpodobániem. GrabowSet K; WujNT Luc 21/25. [Ponadto w połączeniach szeregowych 10 r.].

»miesiąc, (i, a, albo) gwiazda; miesiąc z gwiazdami« = luna, (et) stella Vulg, PolAnt [szyk 42 : 11] (52; 1) : Bo iák ſłońce wſzytkim świecąc/ Przechodzi gwiazdy y mieśiąc: Ták śię Ligurgowo páńſtwo ma BierEz G2; OpecŻyw 189; HistJóz Av; WróbŻołt ff3v; Ktory ku roſkoſſy ludzkiey vczynił oſobliwe ſwiátłoſći ſlońce áby dźień ludziem obiáſniáło á mieſiąc zgwiazdámi/ áby wćiemney nocy ſwiećił RejPs 203, 217v; RejKup ſ4; KromRozm III B; LubPs C, dd5, ff3v marg; RejWiz 2v, 10, 109v, 115v, 136v, 145 [2 r.], 186; Leop Eccli 50/6; BibRadz I Ia marg, c marg [2 r,], 386b marg, Luc 21/25; BielKron 1, 16, 44, 82, 136v; Prawdác iż Słońce/ Mieſyąc/ Gwiazdy/ ku żywotu á ku rodzeniu wielką moc máią SienLek 30v; RejAp BB4 [2 r.], CCv, 53v, 75; GórnDworz Gg4v; RejPos 4v, 5v, 337, Ooo3v; BudBib Deut 4/19, Ps 148/3, Eccli 50/6; KochPs 199; SkarŻyw 258; ArtKanc B6, S20, V2; GórnRozm K3v; Phil O2; SkarKaz 5a, 549b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r., przy innych szeregach 7 r.].

»niebo, (i) gwiazda; niebo z gwiazdami« [szyk 11 : 3] (13; 1): WróbŻołt vv4v; RejWiz 120v, 165; BielKron 136, 273; Ráno ſię o Gránice ſwárzę y Viázdy/ W ten czás mi ſą życzliwe y Niebo y Gwiazdy. Prot B4v; Ale pan niebo z gwiazdámi/ Właſnémi ſtworzył rękámi. KochPs 144; ZawJeft 17, 20; GórnTroas 68; KochFrag 16, 18; SkarKaz 514a, 519b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r., przy innych szeregach 5 r.].

»obłok i gwiazda« = nubes et sidus Vulg (4): HistAl Mv; y podnieſione będą obłoki wielkie y mocne pełne gniewu/ y gwiazdá/ áby przeſtráſſyli wſſyſtkę żiemię [!] Leop 4.Esdr 15/40, 4.Esdr 15/39; BibRadz 4.Esdr 15/39[40].

»gwiazda, (i, a, albo) planeta« [szyk 4 : 4] (8): Ta tedy mocz y właſnem przyrodzeniem od zwirzchnich niebieſkich płanet y gwiazd/ y też dla biegu ſlończa/ tym rzecżam żywiołnym bywa dana ku naprawie y ku poſilaniu cżłonkow wnętrznych FalZioł I 34v; RejPs 217v; RejWiz 114v; BielKron 465; Mercurius etiam, Gwiazdá á plánetá yedná z ſiedmi plánet. Mącz 217d, 302d; ArtKanc I2v; WujNT 836. [Ponadto przy innych szeregach 2 r.].

»(ani) słońce, (i, a(l)bo, ani) gwiazda« = sol, sidus Vulg; sol, stella Modrz [szyk 25 : 4] (29): RejKup ſ4; RejWiz 10, 21v, 50, 109v, 112, 114v, 186; A gdy iuż áni ſlońcá áni gwiazd było widáć przez wiele dni/ á burza nie máła nádchodziłá/ iuż odięthá byłá nádzieiá wſzyſtká zdrowia náſſego. Leop Act 27/20, 4.Reg 21/5; BielKron 90; SienLek 28, 28v; LeovPrzep A2v; RejAp 53v, 180v; RejPos Ooo3v; Ow też obycżay/ ktorego poſpolićie żołnierze vżywáią/ prziśięgáć przez słońce ábo gwiazdy/ zgánion ieſt głoſem Bożym ModrzBaz 87; SkarŻyw A3, 258; ArtKanc S20v, V2; Calep 567a; GrabowSet Bv; WujNT Luc 21 arg, Act 27/20; SkarKaz 43b, 487a, 518a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 14 r., przy innych szeregach 40 r.].

»gwiazda i (a) światłość« = stella et lumen Vulg (2): WróbŻołt 148/3; iákochmy ſłyſzeli/ iż ná powietrzu nowe gwiazdy á dziwne ſwiáthłośći ſie okázowáły RejPos 81. [Ponadto przy innych szeregach 3 r.].

Wyrażenia przyimkowe: »pod gwiazdy« = bardzo wysoko (1): Tu maſz okręty z płoćiennymi ſkrzydły/ Tu maſz z Zamorza trefne ſzydływidły/ Máſzty wynioſłe z boćianimi gniazdy/ Pod ſáme gwiazdy. KlonFlis H2.

»pod gwiazdami« (1): Ieſth kraina barzo nędzna pod gwiazdami ktore po łacinie Polus Arcticus á polaci wozem zową. Ziemia ta kxiędzu Moſkiewſkiemu ieſt poddana MiechGlab 62.

»o gwiaździe« = wieczorem (1): Ow záſię co ma płáćić radby áby mu ſie Gody vmknęły áż dwie niedzieli po wielkiey nocy/ bo bárzo o they wiliey nie rad ſłyſzy/ bo thám nie iedzą áż o gwiaździe. RejZwierc 159.

»po gwiazdach« = według gwiazd (1): Po gwiazdách śię rządźić. Zyć podług áſpektu. Observare stellas. Calag 444b.

W przen (140): tak też chciál ijżby każdy kor to vznál/ ij chwálątz ią/ dwanáſcie gwiázd w iéy koronę kládl. OpecŻyw I79v; abyſcie wzięli bez końtza koronę wiecżné chwály/ ktorá ieſt kaznodzieyſká/ a ta rzecżoná gwiázdą/ iako o tym napiſál Daniel OpecŻyw 187v, 179v [3 r.], 180, 180v [4 r.], 181 [4 r.]; PatKaz II 57v [2 r.]; PatKaz III 126 [2 r.]; KromRozm III O3v; BielKron 42v; Prot B; BibRadz Apoc 3/1, 9/1; Śiedḿ gwiazd ſą Anyołowie ſiedmi koſciołow RejAp 15; A gdy iuż ten ſláchetny klucż był ták złaman/ zelżon/ á zepſowan/ oto ſłyſzyſz iż they márney gwiazdzie która iáko ſłyſzyſz vpádłá ná ziemię/ wſpák ſie ieſt obroćił/ y dano iey klucż do przepáśći. RejAp 77v, BB, BB2v, [13] [2 r.], 16v [2 r.], 17 (35); A ty záſię ktore tu przełożyć racżył nád tymi ſtády ſwemi zowie ie iáſnemi pochodniámi ſwemi/ zowie ie gwiazdami RejZwierc 130v; BudNT Apoc 1/20, 2/1; Lecż gdy záś o złych powieda/ ktorych też gwiazdámi názywa/ tedy im ſpádnienie z niebá przycżyta. CzechRozm 28v; SkarŻyw 25, 26; Koń [herb St. Szafrańca] to ieſt cnych Száfráńcow właſny/ Co pod Tryonem záwſze był poháńcom ſtráſzny. Przeto godzien też/ áby gwiazd około śiebie Pełno máiąc/ nam świećił/ y śiadł w iáſnym niebie. BielSenJoach 2; WujNT Apoc 1/20, s. 841 [2 r.] Apoc 2/1, s. 844, Apoc 3/1 (12).

gwiazda czego (8) : RejAp 75v [2 r.]; Zápomniawſzy thego/ iż Sálomon wierne tákie páſterze á wierne tákie ſzáfárze ſłow prawdziwych Páńſkich zowie gwiazdámi ſwiátá tego. RejPos 124v, 6v, 124v; SkarŻyw 209; Biſkupi ſą gwiazdámi kośćiołá WujNT 841; SkarKaz 81b.

W charakterystycznych połączeniach: gwiazda boża, kościelna (2), marna, niewidana, nieślachetna (2), prawdziwa, szczera, złota; gwiazda kościoła (2), świata tego (4).

Frazy: »gwiazda świeci (a. oświeca), świecąca; świecić gwiazdami« (2 : 1; 1): A ták thá oblubienicá vſtháwicżnie ma ná głowie ſwoiey thy gwiazdy ſwięte/ to ieſt/ ony Pátriárchy / Proroki/ y Apoſtołow onych dwanaſcie/ á ſwieći tymi gwiazdámi iáko y mieſiącem także vſtáwicżnie błądzącym w tey cyemnośći ſwyátá tego. RejAp 99v; Powieda dáley iżem ia ieſth oná wáſzá gwiazdá iutrzenna wam iáſno záwżdy á vſtáwicżnie ſwiecąca. RejAp 194v, 76v, 194v.

»gwiazda upadła (a. spadła, a. pada); gwiazda upadła (a. spadła) [part]« [szyk zmienny] (11; 5): RejAp CCv, CC2, 76v, 77 [3 r.], 79 (10); Pádáią gwiazdy/ to ieſt ludzie náucżeni/ á nie ſmieią ſwiećić przed zaćmieniem ſłońcá onego/ ktore Sálomon iáwnie zowie gwiazdámi ſwiátá tego. RejPos 6v; Antichriſt ten/ ktorego Ian w Obiáwieniu ſwym gwiazdą z niebá ná źiemię vpádłą názywa/ klucżem onym do przepáśći wźiętym. CzechRozm 188v; Y Zátrąbił piąty ánioł/ y widźiałem gwiazdę áno ſpádłá z niebá ná źiemię [vidi stellam de caelo cecidisse in terram]/ á dano iey klucz ſtudnie przepáśći. WujNT Apoc 9/1, Apoc 9 arg, s. 859 [2 r.].

Wyrażenia: »gwiazda błąkająca się« = człowiek błądzący (2): Cić ſą [...] wáły ſrogie morſkie/ przez piány ſwe zelżywośći ſwoie wyrzucáiące/ gwiazdy błąkáiące ſię [sidera errantia]/ ktorym chmurá ćięmnośći ná wieki ieſt záchowána. WujNT Iudae 13, s. 836.

»gwiazda jasna« = stella splendida Vulg, PolAnt [szyk 10 : 2] (12): Leop Apoc 22/16; BibRadz Apoc 22/16; gdyż tu ſam Pan ná końcu wſpomináć rácży: Iż ia Iezus wam to obiawiam ktorym ieſt y Duch y Gwiazdá iáſna. RejAp 190v, [13]v, 193,194v; Ale iáſne my gwiazdy mamy/ ktore nas wiodą do tego Bethleem/ do tego krolá á Páná náſzego/ á to ſą ſwięte ſłowá á wierne obietnice iego. RejPos [36]v, [36]v [2 r.]; CzechEp 318; WujNT Apoc 22/16; Nie dármo wielcy oni Theologowie dwie iáſne kośćiołá Bożego gwiazdźie/ Bázylius y Názyánzenus [...] przez trzynaśćie lat/ porzućiwſzy wſzytkie Greckie piſmá/ ſámego ſię piſmá ś. vczyli SkarKaz 81b.

»gwiazda niebieska« (5): thedy ie [przełożonych Kościoła] możemy właſnie zwáć gwiázdámi niebieſkiemi/ gdyż nam ſwiecą niebieſkiemi á nie ziemſkiemi rzecżámi ſwiátá tego. RejAp 76v, 76v [2 r.], Dd4v; OrzQuin A4.

Zestawienie: »gwiazda jutrzenna, zaranna« = stella matutina Vulg, PolAnt [szyk 16 : 1] (11 : 6): Leop Apoc 22/16; Iákom ia też wźiął od Oycá mego/ y dam mu gwiazdę zaránną. (marg) Obiecuie wiernym ſámego ſiebie dać/ y zowie ſię zaránną gwiazdą. (–) BibRadz Apoc 2/28, Apoc 22/16; Abowiem do thego ieſzcże pocżątku twego obiecałći dáć gwiazdę iutrzenną/ ktorać doſwieći áż do oſwiecenia twego od Słońcá wiecżnego. RejAp 40v, 32, 32v, 33v [3 r.], 41, 193, 194v, Dd4; CzechEp 318; WujNT Apoc 2/28, 22/16.
Szeregi: »(słońce), (i) miesiąc, (i, jako i) gwiazdy« (6): Przymowił mu ociec/ ſnadź mnimaſz áby ia ſłońce/ mátká mieſiąc/ bracia gwiazdy ciebie będzyem chwalić ná zyemi. BielKron 16; RejAp 75v [2 r.], 76, 99v, Ffv. [Ponadto przy innym szeregu 1 r.].

»gwiazda, (albo) światłość« [szyk 1 : 1] (2): RejAp 41; gwiazdą ſwoią/ Pan Bog/ to ieſt poſłáńcy ſwymi (ktorzy ſię w piśmie gwiazdami [kust: gwiazdá]/ świátłośćią/ y ſłońcem zową) od Apoſtolſkiey y Rzymſkiey Piotrá ś. ſtolice obwieśćić nas niegodne racżył SkarŻyw 26.

Wyrażenie przyimkowe: »pod gwiazdą« (1): PAnie/ twarz ſwą/ przybráną W rumiáność vcżćiwośći/ Serce/ pełne żáłośći/ Pod gwiazdą niewidáną/ Nioſę/ złośći ſwych/ licżbę nieſłycháną. GrabowSet Sv.
Przen (25):
a) O północnych, zimnych krajach (1):
Wyrażenie: »zimna gwiazda« (1): PRzychodnia ieſtem z Párnázu w te kráie/ Gdźie moc źimnjch gwiazd Aquilo wydáie/ Y gdźie Słowieńſki Bohater Lech ſławny/ W puſtyniách ſzcżerych zácżynał wiek dawny GrochKal ktv.
b) O Matce Boskiej (15): Atoć to ieſt oná gwiazdá/ ktorej ziemſkich grzechow wilgotnośći nigdy nie doſzły. LatHar 477, Aaa6.

gwiazda kogo (1): ſpowiednikow gwiázdo/ wſſytkich wybránych ij blogoſlawionych chwálo/ tys wſſytkimi tznotami okráſſona OpecŻyw 185.

Wyrażenie: »gwiazda jasna« (1): O Marya gwiazdo naiáśnieyſza/ modl. LatHar 505.
Zestawienia: »gwiazda jutrzenna« (1): Láſkáwa Páni/ odpuść grzechy ſlugom thwoim. Bądz pozdrowiona gwiazdo iuthrzenna KrowObr 164v.

»gwiazda morska« [szyk 6 : 4] (10): OpecŻyw 190; PatKaz I 9v; PatKaz III 90, 126v; Morſka gwiazdá v Papieznikow Panna Marya. KrowObr 162 marg [idem Ss3v] 162 [2 r.], Ss3v; Aue maris stella. WItay gwiazdo morſka/ Wierna Mátko Boſka LatHar 405, 479.

c) O Matce Boskiej i św. Elżbiecie (1):
Wyrażenie: »gwiazda niebieska« (1): ij pocżęlaſta s ſobą gadatz ij rozmawiatz/ dwie gwiazdzie niebieſkié matki ſwięte [Elżbieta i Maryja]. OpecŻyw 11v.
d) O św. Stanisławie (2): O Stániſláwie gwiazdo Polſka/ ćiebie thwoy lud Polſki/ prośi ábyś weſpołek s Synem Bożym nád nimi ſmiłował. KrowObr 69v [idem] 172v.
e) O Stefanie Batorym (1) : TV ZNIKLA GVVIAZDA, KTOREY PROMIEN ZLOTY, OD VVEGIER VVSCZEDSZY, VVZBVDZIL POLSKIE CNOTY: TV LEZY, SMIERCIA SAMA ZVVYCIEZONY, ON STEPHAN z SZOMLA, BATORY RZECZONY. KROL Y ROZVMV Y SERCA VVIELKIEGO GrochKal 20.
f) O szczęściu, radości (1):
Fraza: »gwiazda zachodzi« (1): Gdy wodopłáwne ich okręty one/ Krolewſkie dźieći ſobie powierzone/ Z ręku oycowſkich/ ſyná z corką bráły: A żagle wiátrom w ten kray podáć miały. Kto ich mogł ſłyſzeć żáłoſne żegnanie? Kto mogł bez żalu w ten cżás pátrzyć ná nie/ Gdy oycu gwiazdy iego záchodźiły? GrochKal 5.
g) O światłości, jasności [czego] (3): ábyś tákież racżił obiáſnić ty nędzne ſercá náſze/ gwiazdą á promieniem ſwiátłośći Boſtwá twoiego RejPos 37v.
Szeregi: »świeca a gwiazda« (1): Niech ćię wiernie y prawdźiwie ſzukamy przy świecy y gwiazdźie ſłowá twego SkarKaz 520b.

»światłość a gwiazda« (1): y zbáłwochwálſtwá ſproſnego powołał nas do wiáry przeſławney: w ktorey nam oznáymił/ wielkie imię ſwoie/ y tego iedynego ſyná ſwego iemu w Boſtwie rownego/ y niebieſką świátłośćią á gwiazdą Duchá ſwego/ ſercá náſze do niego przyćiągnął. SkarŻyw 25.

h) Błyszcząca kropla (1): Switánie/ źiołom/ wdźięcżną roſę/ nieśie/ Mnie/ ná powiekách/ gwiazdy łez odchodzą GrabowSet H.
2. Przedmiot lub znak uważany za podobny kształtem do gwiazdy; sidus Vulg, PolAnt (15): FalZioł IV 51b; álić cżłowiek dziwnieyſzy niż iny/ Chodzi ſobie coś myſląc około krzewiny. Skrzydełká ma v głowy/ ſtrzałkę w ręku nośi/ A gwiazdá mu v głowy promienie roznośi. RejWiz 142v; Leop Act 7/43; Też kośćioł wielki ná zamku Krákowſkim dał położyć bláchámi/ Kor á weśrodku gwiazdámi złotemi ochędożyć. BielKron 376; Sędomierſka źiemiá ná chorągwi nośi od połowice thrzy polá cżyrwone á trzy białe/ druga połowicá pole błękitne ma ze trzemi rzędmi gwiazd. BielKron 425, 135, 425 [2 r.], 425v; BudBib I 452c marg, Am 5/26; Owſzemeśćie przyięli namiot Molochow/ y gwiazdę bogá wáſzego Remfamá/ obrázy ktoreśćie czynili/ ábyśćie im pokłon czynili. WujNT Act 7/43.

W charakterystycznych połączeniach: gwiazda złota (3); gwiazdami ochędożyć; z gwiazdami przychędożony.

Wyrażenie: »gwiazda jasna« (2): Potym vkazał łáńcuch s koſći ſloniowey ſpráwiony/ s ktorego pochodziły Vij. gwiazd bárzo iáſnych godziny rozmierzáiące y rodzenie ludzkie HistAl A3, F8v.
Szereg: »niebo, gwiazda, płaneta« (1): oblegli oycá y z brátem ná tey wieży/ ná ktorey był przypráwił miſternym dzyáłem niebo/ gwiazdy/ Płánety z drogiego kámienia y ze złotá BielKron 164v.

Synonimy: 1. »kosmata gwiazda«, »kudłata gwiazda«, »ogonista gwiazda«, »pozorzysta gwiazda«: kometa; »psia gwiazda«: kanikuła, psianka; »siedm gwiazd«: babki, baby; »gwiazda jutrzenna«, »wieczorna gwiazda«, »zwierzęca gwiazda«: hesper, jutrzenka, wieczernica.

Cf [GWIAZDMISTRZ], GWIAZDOMĘDRELLA, GWIAZDOMOCNY, GWIAZDOMOWCA, GWIAZDOPAD, [GWIAZDOZOR], GWIAZDOZORCA, GWIAZDOZORNY, WIELOGWIAZD

ZZa