[zaloguj się]
[pdf]

BABKA (102) sb f i m

f (83), m (19) [tylko w onomast.].

bab- (29), båb- (5); båb- Mymer2, SarnStat; bab- : båb- Mącz (5 : 2), SienLek (16 :1).

Fleksja
sg pl
N babka babki
G babki babek
D babce
A babkę
I babką
L babce

sg N babka (37). ◊ G babki (33). ◊ D babce (2). ◊ A babkę (7). ◊ I babką (18). ◊L babce (2). ◊ pl N babki (2). ◊G babek (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Dem. od „baba” (102):
1. Stara kobieta, staruszka, starucha; anicula Mącz (4): Anicula deminut. Bábká Mącz 11d; Słuchayże do kogo ią [Marię] poſłał Do oney ſláchetney bábki/ doElżbiety ſwiętey RejPos 305; Vżal ſie ſtáréy bábki/ ſtroſkánéy niebogi. GosłCast 28.
a. Żebraczka (1): Gdy niemocen leży nędzny iáki cżłowiecżek/ ledwie iáka bábká zmiłuie ſie nád nim/ iż żebrze nań RejPos 243.
2. Matka ojca lub matki; avia BartBydg, Mącz, Calep, Cn (14): avia est mater patris mei vel matris meae, mater parentium, babka, starucha BartBydg 250b; PatKaz II 84v; Magnum socrum vir uxoris suae Aviam appellat, Babką zowie ſwoyey żony ſtárą mátkę. Mącz 204c, 22a, 385d; BiałKaz I2; CzechRozm 153v; Nameś ſie by ſwym Wnękom/ Bábką zwáć kazáłá. WisznTr 3; Calep 119a, 850a; która [wiara] pierwey mieſzkáłá w bábce twoiey Loidźie WujNT 2.Tim 1/5; SarnStat 599.
Szereg: »dziady i babki«: nie tylko z oycá y z mátki/ ále y zdźiádow y bábek ieſtem práwy y wielki Polanin. CzechEp 64.
Zestawienie: »wielka babka« = matka dziadka lub babki, prababka: Proavia, est mater avi vel aviae, vyelka babka, przedbaba BartBydg 250b.
3. bot. Roślina (63):
a. Roślina z rodzaju Plantagineae, plantago L. Rost; plantago Mymer2, Mącz, Calep, Cn; plantago maior, plantago minor Mącz, Cn; arnoglossa, heptapleuros, nervalis, ortyx, quinquenervia lanceola, septinervia, stelephuros Cn (60): Gdy Pięćperſt z babką vwarzyſz á tey ſie wody napijeſz oczukrowawſzy/ biegunkę zaſtanowiſz FalZioł I 102d; Krew Laſicze z babką/ łamanie w nogach oddala. FalZioł IV 12d; Nogi they Sowki ſpaliwſzy z babką/ thedy on proch węże wypądza poſypuiąc gdziebykolwie byli. FalZioł IV 24b; cżęſto ſie w łazni myy/ ſtarżecżku/ poleiu/ á babki ku wiecżoru pożyway. FalZioł V 47v; Wezmi babki liſcia/ vtłucż ią w możdżerzu FalZioł V 84, I 14b [2 r.], 80d [3 r.], 140b [2 r.], V 41 [2 r.], 109v [2 r.] (38); Mymer2 18; Plantago, Bábká. Mącz 303a; Albo tłucz bábkę z máćierzą duſzką/ á przyſypawſzy trochę ſoli/ przykłáday ná ſadzele czczé. SienLek 127v; Weźmi ſoku z babki/ y z dźiewánny/ á wley ié w ſtáré ſádło roſpuśćiwſzy [...] á przykłáday gdźieć trzebá SienLek 128, 51, 54, 64v, 67v, 120v (11); Calep 811b.
Zestawienia:»babka czerwona« = Plantago media L. Rost (3): Gdy koń ma krſzczycę [...] thedy w wodźie warz Bábkę czerwoną/ á niedáy mu inego nic pić iedno onę iuchę przez trzy dni SienLek 182, 252, X.

»babka mniejsza; mała babka« = Plantago lanceoata L., plantago minor Rost; plantago minor Mącz (1:1): Też ſok babcżany/ małey babki/ z miodem pitym dany [...] ma mocz naprzeciw quartanie. FalZioł V 89v; Plantago minor Bábká mnieyſza Mącz 303a.

»babka ogrodna«: Bábka ogrodna SienLek X.

»babka wielka; więtsza babka« = Plantago major L. Rost; plantago maior Mącz (1:1): Wezmi [...] babki wielkiey y zdrowey piołynu młodego/ wirzchow hanyżowych gdy kwcie [!] FalZioł II 19c; Plantago maior. Więtſza Bábká. Mącz 303a.

b. Roślina wodna; Alismaceae, Alisma Plantago L., plantago aquatica Rost; damassonium Calep; plantago aquatica Cn (3):
Zestawienie: »wodna babka, babka wodna« (2 : 1): Wodna bábká/ Plantago aquatica SienLek 217v, X; Damassonium ‒ Wodna bábká. Calep 286b.
4. astr. (tylko w pl) Konstelacja; Plejady; pleiades BartBydg; cynosura Calep (2): Pleiades, signum coeleste, pliades, galina, vel babky vel cocosz s kurcząty BartBydg 117b; CYNOSVRA ‒ Gwiazd ſziedm, babky poſpoliczie rzekacze, albo iak ie Aſtrologowie naziwaia niedwiedziem mnieiſzim P. G. Calep 284a.
5. n-pers (19): Prziſzedwſzy przed Vrząd naſz Miaſteczka Koſcierziny Sliachetny Piotr Goſtomſki alias Babka ZapKościer 1; Gdze thę vgodę vdzalaly [...] Pán Ianyſz Goſtomſky babka Pan bartlomy bronk ZapKościer 36v; Stanyeli slachetny pánowyę braczya strijeczny przet prawo naſzyę Iako waltyn babka a Ian babka ZapKościer 58v; y spanyem Waltinyem Goſtomſkim babką ſzeſnawamy ZapKościer 60; slubuyę pokoy wyeczny na wyęky slachetny pán Ian babka goſtomſky ZapKościer 79v, 5, 37, 57v [5 r.], 58v [3 r.], 59v (19).

Synonimy: 2. »stara matka«, starka, starucha; 3. języczek, języczki, »psi język«; 4. »gwiazda niebieska«, »gwiazd siedm«, »kokosz z kurczęty«, »mniejszy niedźwiadek«, »nasiadka z kurczę«, »niedźwiedź mniejszy«, »siedm gwiazd niebieskich«.

LZ