[zaloguj się]
[pdf]

HAJDUK (23) sb m

-a- (12), -å- (3); -å- StryjKron (2); -a- : -å- BielKron (1 : 1).

Fleksja
sg pl
N hajduk hajducy, hajdukowie
G hajduka hajduk(o)w
D hajduk(o)m
A hajduki
I hajduki
V hajducy

sg N hajduk (1). ◊ G hajduka (1). ◊ pl N hajducy (4), hajdukowie (1); -y: -owie Mącz (1 : 1). ◊ G hajduk(o)w (8). ◊ D hajduk(o)m (2). ◊ A hajduki (2). ◊ I hajduki (3). ◊ V hajducy (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Żołnierz piechoty lekko uzbrojonej, złożonej z najemników węgierskich; veles Calep; pedes Cn (6): Krol [...] obroćił ſię ze wſzyſtkim woyſkiem do Wielkich Luk/ wypráwiwſzy ná pirwſzą straż/ [...] Páná Ianá Wołminſkiego/ [...] z kilkiem Rot/ y Tátárow Nahayſkich połkiem/ y z piącią ſet Haydukow StryjKron 787; PaprUp K2v; Veles – Haiduk, drąlo, lanczknecht. Calep 1106a; Z żołniérzmi nie towárzyſz/ á zwłaſczá z háyduki WyprPl C3v; KmitaSpit Bv, B3.
2. Pachołek, strażnik, żołnierz w służbie na dworach magnackich; custodiarius, lecticarius, servus, stipator Cn (11): ten p. pisarz porwawszy się z swego miejsca z hajduki.. hajdukom strzelać rozkazał ZapMaz II G 97/90, II G 97/89v; MWilkHist B3v, D2v; PaprUp H2v; Iordan łaski szukaiąc trzysta haydukow chowa ActReg 155; WyprPl A2v.

W połączeniu szeregowym (1): A biednaſz to Wolność/ ktora przyiáćioł/ ábo ſług/ ábo háydukow do obrony potrzebuie. GórnRozm C.

Szeregi: »pachołek, hajduk« (1): A zwłaſzcżá gdyby ſie ná to obracáły y inſze nieznośne wydatki w tey Koronie/ ná zbytecżne woźniki/ ſzory/ kárety/ bárwy/ páchołki/ háyduki PowodPr 83.

»żołnierz i hajduk« (1): Lecz dla pompy y ſeymow/ y żołnierzow/ y háydukow/ y pomſty nieprzyiaćioł/ y dla okazáłośći y pychy: by y wioſkámi przypłáćić/ tedy być muśi. SkarKazSej 705a.

3. Nazwa walecznych, ubogich mieszkańców różnych krajów Półwyspu Bałkańskiego i Europy środkowej, często obrońców uciśnionych (przypisywane im przez Bielskiego współdziałanie z Turkami jest chyba niezgodne z prawdą historyczną) (6): Máchometh Sędziak Biłágrodzki/ obeſłał prętko inne Sędziaki/ y do Budzyniá poſłał o pomoc/ przyćiągnęło kniemu ludu ieznego około dwudzieſtu tyſiąc/ pieſzego też ludu niemáło zwłaſzcżá gornego/ Haydukow/ ktore Turcy zową Martáláſy/ po Słowieńſku Vſkácy BielKron 309; BielSpr 66; mogli też być ći Iatwieżowie z Iázygámi Metanaſti iednego rodu/ ktorych ieſzcze po częśći ieft w Węgrzech nád Rzeką Ciſſą álbo Tibiſkiem/ chłopi czyśći Hayducy/ á tymże przezwiſkiem Iázygow/ álbo Iatwieżow y dziś ſię miánuią. StryjKron 205.
Szereg: »janczar i hajduk« (1): co godziná tho Thurkow pzybywáło [!] pieſzych zwłaſzcżá z gor Iáncżárow y Háydukow BielKron 309v.
a. Koczownik (2): Nomades, Lud w Affrice/ też w Scythiey którzy nie máyą pewnego mieſzkánia, tilko ſie z bydłem y tám y ſám tłuką/ máłe cháłupki s ſobą wożą Háydukowie álbo Háyducy mogą być zwáni/ co też y Tátárowie czinią. Mącz 249b.

Synonimy: 1. 2. drab, drabant, lancknecht, pachołek, żołnierz.

KN