[zaloguj się]
[pdf]

1. DRAB (138) sb m

a pochylone (w tym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N dråb dråbi
G dråba dråbów
D dråb(o)wi dråb(o)m
A dråba dråby
I dråb(e)m dråby
L dråbi(e)ch
V dråbi(e) dråbi, dråby

sg N dråb (34). ◊ G dråba (1). ◊ D dråb(o)wi (2). ◊ A dråba (7). ◊ I dråb(e)m (1). ◊ V dråbi(e) (3). ◊ pl N dråbi (32). ◊ G dråbów (28); -ów (8), -(o)w (20). ◊ D dråb(o)m (6). ◊ A dråby (10). ◊ I dråby (11). ◊ L dråbi(e)ch (2). ◊ V dråbi a. dråby (1) RejKup Cv.

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Żołnierz najemny (najczęściej formacji pieszej); strażnik, pachołek, sługa, członek straży przybocznej; satelles Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz; stipator BartBydg; doryphorus, lαncearias, librator, phalangarius, praetorianus, spiculator Mącz; veles Calep; miles Vulg (115): Puſtelnik ſie z drabem potkał/ A łáſkáwie go námawiał: Iuż przeſtań ſynu żołdowáć BierEz P, P; OpecŻyw 142; Murm 175; Mymer1 11v; BartBydg 137, 150b; BielŻyw 13, 160, 164; MiechGlab 10, 55; KłosAlg F2v [2 r.], H3 [2 r.]; y dla wielkiego zimná vmárło drabow pięć ſet/ ktore Alexander przykáżał w grobiech pochowáć HistAl [I3]v; Poimał theż y vrzędniká iednego z miáſtá/ kthory był przełożonym nád dráby [bellatores viros] Leop 4.Reg 25/19, 1.Mach 11/3; RejZwierz 13, 27, 38v; oney nocy ſpał Piotr miedzy dwiema draby [milites] BibRadz Act 12/6, 12/4, 18; OrzRozm N3v; BielKron 406v; Satelles, Drábánt, drab/ páchołek/ służebnik. Mącz 369b, 32b, [95]a, 183c, 192c, 408b (9); Prot Bv; GórnDworz R4v; BielSat N, Nv; RejZwierc 27 [5 r.], 27v [6 r.]; RZemieśnicy y Drabi ku ſpráwie woienney ktorzy ſą potrzebni BielSpr 2v; BudBib 2.Mach 14/39; BudNT Luc 3/13, Act 12/6, 27/31, 32; ModrzBaz 107v; StryjKron 642; Veles, Miles levis armaturae, et expeditior ad cursum, propterea quod gravibus armis non uteretur ‒ Haiduk, drąlo [!], lanczknecht. Calep 1106a; OrzJan 44; Nátrząſáli ſię też z niego [Chrystusa] y drabi [milites Vulg Luc 23/37; żolnierze WujNT]/ przyſtępuiąc/ y ocet mu podáiąc LatHar 725, 735 [3 r.], 736; WujNT 445.
Przyslowie: [Ave rabi/ zá murem drabi. ŁaskiSprRyc C.]
Zwrot: »osadzić [co] draby« = postawić straż, załogę (2): záś ſie wroćił/ oſádziwſſy draby [praesidio] iedno mieſce bárzo mocne. Leop 2.Mach 12/18; Praesidium collocare in urbe Oſádźić miáſto draby. Mącz 196d.
Wyrażenie: »prosty drab« (1): Lepſzy chłopek y proſty Drab niż Woiewodá. StryjKron 220 marg.
Szeregi: »drabi, (i) straż« (4): Ludzie ty słuzebne prosimy, aby JKM raczył opatrzyć działy, prochy, draby, strażą i inymi potrzebami z łaski swej. Diar 81; A Czáſu woyny będźiemy potrzeby wſzyſtkié koſztem ſwym odpráwowáć/ iáko dźiáłá/ prochy/ puſzkarze/ draby/ y ſtraż wſzeláką. SarnStat 125 [idem] 132 [2 r.].

»wojsko ani drabi« (1): Iuż nie trzebá woyſká áni drabow nábywáć/ záwżdy woyſko gotowe gdy będzie z miłośći á nie s przymuſzenia tego potrzebá. RejZwierc 46.

»drab i żołnierz« (1): Dwie ſcie Złotych ná kożdego Drabá y Zołnierzá [z butynku przyszło]. StryjKron 637 marg.

W przen (5): RejKup Cv; RejZwierc 262v [2 r.]; dwá łáńcuchy/ boiázni y miłośći świeckiey/ [...] pokruſzywſzy/ á ſzeſnaśćie tegoż tyránná drabow/ to ieſt/ moc wielką pokus/ od ćiebie oddaliwſzy LatHar 675.
Szereg: »drabi i kozacy« (1): toćby byli drabi y kozacy/ żeby ſie ich więcey záwżdy nieprzyiaciel [złe moce] lękáć muſiał niżli onych wſzytkich vfow y onych ſrodze dział trzáſkáiących przećiwko ſobie. RejZwierc 262v.
a. Żołnierz pieszy, piechur; pedes Mącz, Calag (34): Kto też pieſzo hárcuie/ witay pánie drabie. RejWiz 139; Leop 2.Mach 12/33; RejZwierz 102v, 103 [2 r.], aa2; BielKron 421v; Pugnare contra pedites quingentos, Potikáć ſie s piącią ſet Drabów. Mącz 330a, 463d, 498a; BielSat N; Nie zaźrzy iezdny kiedy mija drabá RejZwierc 224, 65v, 262v; BielSpr 66v, 69v; Owym też pieſzym żołnierzom/ ktore draby [drabones] zowiemy/ niema być táka ſwawola dawána ModrzBaz 37; Calag 213a; StryjKron 517, 642; KmitaSpit C4v.
Wyrażenie: »pieszy drab« [szyk 3 : 3] (6): panowie naschi mayą teras przy sobye livdv [...] ſbroynego dwadzieſczia tiſſyącz a dwa tisyącza drabow pyeschich LibLeg 11/85; Duo millia peditum, Dwa tyſiące pieſzych drabów. Mącz 221c, 252b, 294a, 296d; VotSzl E4.
Szeregi: »jezdny i (lub) drab« [szyk 2 : 1] (3): A pothym by kthorzy snych zaſyą v vaſſ [...] zandaly lvb yeſzdnych lvb drabow za ych pyenyandze [...] abyſczye yem zadney rzeczy nyedaly LibLeg 7/41v; á drabi też y yezni przełożonych ſwych nyeſlucháyąc/ wedle ſwey woley ſye ſpráwowáli KromRozm III F8v; BibRadz Act 23/23.

»kiryśnicy i drabi i strzelcy« (1): tákże y o kiryśnikoch y o drabiech [et peditum] y o ſtrzelcoch [...] piſáć [...] nie ieſt moiá rzecż. ModrzBaz 113.

»knechci albo drabi« (1): Phalangite, Rotá knechtów álbo Drabów ſzeſnaśćie tyſięci pieſzich w ſobie oſięgáyąca. Mącz 296d.

»drabi i kozacy« (1): W lud ſie dobrze opatrzyć/ ćwicżyć y śiodłaki/ Lácno s tákich poćżynić draby y kozáki. BielSat G3.

»drab albo pieszy« (1): cum parvulam manum peditum haberet inermium, Aczkolwiek bárzo máły hufiec drabów álbo pieſzich miał. Mącz 282b.

»strzelcy albo drabi« (1): Scutarii, rzecżeni od ſzcżytow/ y wiele inych ktorzy tylko iednym ſłowem v nas ſie miánowáć mogą: Strzelcy álbo Drabi/ gdyż tákich broni ninieyſzego cżáſu nie vżywaią BielSpr 11.

2. Łotr, opryszek, złodziej, oszust; hultaj, nicpoń, łobuz (8): MNich ſzedł s ſuknem do miáſtá/ [...] Potkał drabá ná drodze/ cżyſtą ſzubienicę. Y vrznął mu [mnichowi] poł ſukná RejFig Dd3, Cc6, Dd3; Podobne themu łotroſtwo wyrządził drab ieden/ dohremu náſzemu pánu Iákubowi Borowſkiemu dworzáninowi/ gdi mu przedał korzeń grzybieniowy/ miáſto Pokrzyku. GórnDworz T7; BielSat C2 [idem] BielRozm 18.
W przen (2): A bárzo to ná duſzę obádwá źli drabi [świat i ciało]. RejWiz 190; KochFr 17.
3. Nędznik, biedak, chudopachołek, człowiek niepoważny, niestateczny (3):
Wyrażenie: »chudy drab« (3): (marg) Swiat chytry chłop. (‒) Náſtáwiał nam krzewiny z roznemi przyſmáki/ Do ktorych dziwno łudzi nędzne nieboraki. Wiſzą wieńce z wiechámi/ w okniech ſtoią wabi/ Do ktorych ze wſząd lecą náſzy chudzi drabi. RejWiz 103v, 28; RejAp 199 [zawsze w rymie do „wabi”].
4. Figura szachowa: pionek, pieszek (9): Vyrzał drab cżarny/ y nátárł ná obu KochSz B2v; Krol biały pátrzał ná ſwego ſámpierzá Przez draba KochSz Cv; W tym drab przyſkocży KochSz C3v, A3v, Bv, B3 [2 r.], B3v, B4v.
5. n-pers (2): Woycziech Zopathowa rzeczoni drab zeznal yſch pſſenycza zwozow wiſſipowal lyathoſz LibMal 1544/77v, 1544/77v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Koch. D iedno/ iako drAb/ dąb. JanNKarKoch E2v.

Synonimy: 1. hajduk, halabartnik, lancknecht, pachołek, podkonnik, służebnik, żołnierz; a. knecht, pieszy; 2. łotr, smard, szubienica; 4. pieszek.

Cf DRABANT

KN