[zaloguj się]
[pdf]

HOJNOŚĆ (131) sb f

Oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N hojność hojności
G hojności hojności
D hojności
A hojność hojności
I hojnością hojnościami
L hojności hojnościåch

sg N hojność (20). ◊ G hojności (27). ◊ D hojności (3). ◊ A hojność (27). ◊ I hojnością (21). ◊ L hojności (20). ◊ pl N hojności (1). ◊ G hojności (3). ◊ A hojności (7). ◊ I hojnościami (1). ◊ L hojnościåch (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Bycie hojnym, szczodrość; dobroczynność; liberalitas Mącz, Modrz, Calep, Cn; munificentia Mącz, Cn; largitio Mącz; sumptus liberalis Modrz; donum, liberalis manus PolAnt; animus liberalis, beneficentia, benignitas, largitas, magnificentia liberalis, prothymia, benefica a. liberalis voluntas Cn (59): RejPs 160v; RejJóz Q2v marg; LubPs I4v, P3, X6, Z5v; RejWiz 18v; RejZwierz 59; A dla tegoż [stworzenie] ſię też do wſzytkiego odmieniaiąc ſłuży twey [Stworzyciela] hoynośći BibRadz Sap 16/25, 2.Mach 1/35; Largitio, Dárowánie/ Hoyność/ też vpominkámi przenáymowánie. Mącz 184c, 237d, 430b; Naidzie y drugiego/ kthory niethelko ſzcżodroby ſwey nie thái/ ále zwoływa ſąſiádow do tego/ áby wſzytek ſwiát wiedział o iego hoinośći. GórnDworz Ii5, Hh7 [2 r.], Ii7v; RejPos A2v, 82; RejZwierc 174; BudBib 1.Mach 3/30, 2.Mach 1/35; StryjWjaz A2v; PaprPan S4; Záprawdęć śláchectwo ma być okázowáne ſpráwámi: á bogáctwá rádſzey hoynośćią/ niżli okázowániem złotá ModrzBaz 50v; kiedyby káżdy obywátel ná káżdy rok ſtáwił ſię przed vrzędem/ dawáiąc o ſobie ſpráwę: ktorąby ſię kto náuką báwił: zcżegoby cżynił nakład y ná potrzeby y ná hoyność. ModrzBaz 83; ModrzBazStryj ¶2v; Ty rękę ſwą otworzyſz/ á z twoiéy hoynośći Wſzelka ſye duſzá náié práwie do ſytośći. KochPs 211; SkarŻyw A2v, 285; przeſtáwáiąc [kniaź Gedrocki] ná ſwoim/ á hoynośćią ſtan ſwoy zdobiąc práwie wſzyſtkę Sláchtę Zawiliyſką chlebem był zhołdował StryjKron 355, 566, 567, 607, 667; PaprUp Gv; ZawJeft 18, 25; Calep 598b; iáko ſłudzy ná páná pátrzáią/ W ktorego hoynośći/ ſwą nádźieię máią GrabowSet S2; LatHar [537].

W połączeniach szeregowych (7): Mącz 191a; GórnDworz Ff8, Kk2v; A Bolesław vmiał ták wielkiego gośćiá cżęſtowáć: wſzytkę mu hoyność/ ludzkość/ vkłádność/ w doſtátku/ w vpominkách bogátych y dárách pokazał. SkarŻyw 357; W tobie ſtátecżność/ ſzcżyrość á bacżenie Y hoyność: niech wiek przedłuża w rádośći. GrabowSet Y2v; WysKaz 42; Skromność/ hoyność/ vkłádność/ wſpániáłość/ pokorá/ Poważność/ cnoty rożne/ nie czyniły ſporá W tym cnym duchu SzarzRyt D.

W przeciwstawieniu: »hojność ... skępstwo i chciwość« (1): Ani ieſcze vwodzą człowieká złé rády: Vyźrzyſz znáki nie máłé wrodzonéy hoynośći/ Y cnoty: á nie vyźrzyſz ſkęmpſtwá y chćiwośći. KochDz 105.

W charakterystycznych połączeniach: hojność (o-, po)kazać (2); boska (2), Bostwa, można, poczciwa (2), rozmaita, wielka (2); hojnością opatrzać, przewyższać (2), zdobić (ozdobiony) (2).

Wyrażenia: »hojność krolewska« [szyk 1 : 1] (2): Rycerſtwo [król] vdárował z Krolewſkiey hoynośći. StryjKron 537, 727.

»zbytna hojność« = rozrzutność (1): Exercitum [...] luxuriose nimisque liberaliter habuerat, Woysko [...] zbytków y zbytney hoynośći dopuſzczał. Mącz 191b.

Szeregi: »hojność a dar« (1): A proſtych ludźi niczym rychléy nie przywabiſz/ iáko hoynośćią/ á dáry. KochCn B3v.

»hojność albo dobrodziejstwo« (2): Boć hoynoſcią álbo dobrodzieyſtwy nie możeć być [pan] żadnym obycżáiem wſzem dobrym. RejZwierc 45, 44.

»hojność a łakomstwo; hojność z łakomstwem« (1; 1): Siedḿ grzechow ſmiertelnych. Hoyność á Lákomſtwo. Y coż maſz łákomcże po tym/ Iże wſzytko myſliſz o tym/ Abyś dárł y z Dębu łyká RejZwierc 231v, B3v.

»hojność i szerokość serca« (1): ále áni Kroleſtwo Polſkie hoynośći y ſzero okośći [!] ſercá iego/ ná te wſzyſtkie święte vcżynki nie byłoby doſtátecżne. WysKaz 42.

Personifikacja (1): Lákomy do hoynośći. Y tyś wygrał pánie hoyny/ Chociay ſie zdaſz ſobie ſtroyny/ Ale w mieſzku nic nie mamy RejZwierc 231v.

2. Bogactwo, zamożność, dostatek, dobrobyt; żyzność, urodzaj; copia Modrz, Calep; abundantia, ubertas Vulg (42): Ośieł konia niegdy widział/ Bogosłáwionym go mnimiał: Iże w wielkiey hoynośći był/ Cudnie chowan nic nie robił. BierEz L2v; BielŻyw 126; RejJóz A5v; BielKom B7; Zeſzłe ich látá będą zyelone w hoynośći LubPs V2v, P3 [2 r.], X5v; Gdy ſie zły roſkwitawa w roſkoſzney hoynośći/ Ná dobrego przypádną rozlicżne trudnośći. RejWiz 127v, 56 marg, Cc6; iż zápámiętháią ludzie wſſyſthkiey ktora przed thym byłá hoynośći [cuncta retro abundantia]. Leop Gen 41/30, Deut 1/25, 3.Reg 10 arg, Prov 14/23; RejZwierz 43v; BielKron 14v; thu Pan ſtan bogátego cżłowieká właſnie wyráźić racżył/ iż [...] roſkoſzował ſobye w hoynoſciach ſwiátá tego RejPos 162; iż ieſliże [...] nie vſkromiſz tych márnych zbytkow ſwoich/ iż cżáſu tych wſzytkich hoynośći twoich/ á práwie w pośrzodku tych roſkoſzy twoich/ obieczuie Pan poſłáć po duſzę twoię. RejPos 185v, 162 [2 r.]; HistHel Bv; StryjWjaz Bv; PaprPan Yv; KochPs 51; SkarŻyw 47; ZawJeft 9; Calep 258a.

W charakterystycznych połączeniach: hojność domu, niezwykła, obfita, poczciwa, przeważna, rozkoszna, rozliczna (2), rozmaita, świata tego, wielka, wina, zboża, ziemie (2).

Szeregi: »hojność i bogactwo« (1): ći to naylepiey vcżynić mogą/ ktorzi w hoynośći y w bogáctwá kośćielne [qui copiis et opibus ecclesiarum] obfituią. ModrzBaz 131.

»bujność a hojność« (1): y rozmnoży ćie Pan Bog twoy [...] y [w] buynośći á w hoynośći źiemie twoiey/ y w doſtátku wſſyſtkich rzecży [in ubertate terrae tuae, et in rerum omnium largitate]. Leop Deut 30/9.

»hojność i dostatek« [szyk 1 : 1] (2): RejWiz 188v; v ſtołu z oblubieńcą w wielkim doſtátku y hoynośći śiedząc: widział ná oko iákąś dziwną świátłość SkarŻyw 234. [Ponadto przy innym szeregu 1 r.].

»hojność a rozkosz« [szyk 1 : 1] (2): ktory [król Baltazar] w pośrzodku roſkoſzy á hoynośći ſwoich/ [...] vźrzał rękę ná ścienie piſzącą ony ſrogie ſłowá vpadku iego RejPos 185v, 162.

W przen (2):
Wyrażenia: »głodna hojność« (1): Odpuść Pánie/ á téy Głodnéy hoynośći pozbaẃ/ y nędze bogatéy. KochDz 107.

»studnia hojności« (1): Náoſtátek śiłá ieſt tákich/ ktorzy zá iednym rázem wſzytko wyſypią/ iż drugi raz niemáſz co dáwáć: áno they ſtudnie hoinośći/ ták ſzánowáć trzebá/ iżby z niey ku brániu záwdy doſtawáło. GórnDworz Ii5v.

Przen: Dobra duchowe, łaska, błogosławieństwo (6): RejPs 199v; RejJóz K8; Bo ty wyelką hoynoſcyą nápełniſz mą duſſę LubPs Pv, P5; Kto niewierząc żeby w kośćiele były grzechy odpuſzczáne/ gárdzi ták. wielką hoynośćią dáru Bożego WujNT 51.
Szereg: »rozkosz a hojność« (1); błądzimy [...] biorąc ſie do onego wiecżnego domu ſwego/ nam od wiekow z dziwnemi [...] roſkoſzámi á z dziwnemi hoynoſciámi zgotowánego. RejPos 183v.
3. Wielka ilość czegoś, mnóstwo, obfitość; abundantia, divitiae Vulg [w tym: czego (22)] (30): FalZioł V 61v; BielŻyw 152; Po ſuchych myeyſcoch zá nimi hoyność wod płynęły LubPs Yv, aa4, ee5v; Iuż tám ſą nieprzebráne dobroći hoynośći RejWiz 52; Ták też wſzyſtká hoyność zboża [frugum abundantia] powſzyſthkich miáſtách/ byłá zwiezioná. Leop Gen 41/48, 2.Par 1/15, Rom 9/23, Eph 2/7; OrzQuin O4; KochPs 158, 213; A ták wielka byłá hoyność Kruſzcu złotego y ſrzebnego w Hiſpaniey StryjKron 16, 395; Rzéki wód nieprzebránych wielką hoyność máią KochPieś 72 [idem ArtKanc P14]; ArtKanc M15v, P14; Calep 40a; GrabowSet K4v; KołakSzczęśl B3v; Wierſzámi Krole sławni/ wierſzam dánck dawáią/ Choćia świetnych klenotow hoyność w ſkarbiech máią. RybGęśli B3; SkarKaz 352b.

hojność w czym (1): Przethoż poſyłamci puſzkę złota aby wiedział że w bogaczſtwie hoynoſć nadewſzithki krole ziemſkie mam BielŻyw 151.

Wyrażenia przyimkowe: »aż do hojności« (1): ieſliże wam nie otworzę przetchlin niebieſkich/ á nie wyleięli wam błogoſláwieńſthwá áż do hoyności [usque ad abundantiam] Leop Mal 3/10.

»z hojnością« (1): Gdźie wſzytkie wierne wſzem dobrem nápełniaſz/ ſwoie dáry z hoynośćią im dawaſz ArtKanc K8v.

»w hojności« (4): BielKron 45; Będą záwżdy ná ćię pátrzyli/ y ná wiek wiekom chwalili/ máiąc wſzyſtkiego w hoynośći ArtKanc C18v; Nie ma/ [...] Liśćia/ lás naygęśćieyſzy Ni kwiatow łąká/ ni źioł w ich hoynośći GrabowSet H4v, X2.

Synonimy: 1. dobrotliwość, szczodroba, szczodrobliwość, szczodrość; 2. bogactwo, dostatek; 3. bujność, dostatek, obfitość.

BZ