[zaloguj się]
[pdf]

ISTOTNIE (141) av

o oraz e jasne.

comp istotni(e)j (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI ‒ XVIII w.

1. Rzeczywiście, naprawdę, prawdziwie, faktycznie, zgodnie z faktycznym stanem rzeczy, niewątpliwie; certo Calep (92): Ta woda iſtotnie na thy rzecży pomoczna ieſth barzo FalZioł II 4a; A ieſly tho okazowanie [gotowości do wojny] wypelniwſſy, wſſiſtko tho Czo ſię thu opyſalo iſtotnie, doydzie potym na tho okazowanie, Wynny niebęda aſz wſeymie walnem zaſie poſtapowania ConPiotr 33; by tilko on powſtáł anic niewątpił/ że mu iuſz iſtonie [errata: istotnie] pán Bóg/ grzéch iego przepuścił. MurzHist I2v, D3v, K4v; LubPs P4, Z2v; BibRadz I 12 marg, 353v; RejAp 14, 86, 162, 176; GórnDworz Ff2v; Powiedáiąc nam to iſtotnie/ iż ieſliże w Oycá wierzycie/ thedy y w mię wierzycie RejPos [292], 158, 189v, 222, 222v, 244 (26); RejPosWiecz2 92; RejPosWiecz3 96v; A ieſli w widzeniu/ cży w rzecży to było/ nie nam ná tym. Ma Pan Bog wſzythko w mocy ſwey/ może pręćiuchno záwołáć cżego iſtotnie niemáſz áby wnet było. GrzegŚm 62, 5, 13, 59, 61; HistLan ktv; RejZwierc 131, 256; Náoſtátek to co nas iſtotnie vſpráwiedliwia/ nie wiárá/ ále ſpráwiedliwość Boża ieſt WujJud 100v; CzechRozm 24v, 31v; SkarJedn 45; WerKaz 276; ArtKanc S4; Calep 184a; GrabowSet O3; [miłość Boża] nie bywa nam tylko poczytána/ ále iſtotnie vżyczána y rozlana w ſercách náſzych przez Duchá ś. WujNT 540, 530, 540 marg, 702, 804, Aaaaaa, Cccccc; [szaty umarłego męża] w iednáki dział pániéy z dźiećmi przypáść/ y rozdźieloné iſtotnie [et dividi cum effectu JanStat 576] bydź máią. SarnStat 640; áby támże [...] w dobrá przerzeczoné ná których tákowé przezyſki ſą przewiedźioné/ w wiązánié iſtotnie y zárázem dał [intromissionem de facto daret JanStat 672] SarnStat 831, 81, 414, 899, 1167, 1276; TAk ſie rzecż ma iſtotnie/ náſz Pánie łáſkáwy PaxLiz E2v; Lecż bym ieſzcże iſtotniey/ weſela záżyłá/ Kiedyby przerzecżona ſpráwá ſie ſtocżyłá. PaxLiz E3.

W charakterystycznych połączeniach: istotnie iścić (2), obiec(ow)ać (8), (o)powiedać (5), (o)powiedzieć (3), podać, upewniać, zaślubić (3).

Szeregi: »istotnie a nieomylnie« (4): gdyż to ták iſtotnie á nieomylnie rozumieć możeſz/ iż cokolwiek ieſt rzecżono do iednych/ iż to iuż vſtáwicżnie poſelſtwo idzye do wſzytkich RejPos 277, 275v, 315v, 334.

»pewnie a istotnie« [szyk 6 : 5] (11): Cżego gdi ſie iſtotnie á pewnie dowiedział Oniaſz [Quod, cum certissime cognovisset Onias]/ ſthrofował á kárał go ſlowy Leop 2.Mach 4/33; SarnUzn E4v; to záſlubienie Páńſkie miáło ſie pewnie á iſtotnie wypełnić RejPos 212, 265, 271v, 286, 294, 307v, 348, Ooo5; RejZwierc 197v.

»prawdziwie a istotnie« (1): co ieſt wonczas o nich [rzeczach i figurach] prawdźiwie a iſtotnie powiedziáno/ przytoczyli to Apoſtołowie MurzNT 8v.

»właśnie a istotnie« (1): W Káżdey rzecży z wyzſzymi Pſalmy/ y ten ſie też w árgumencie zgadza. Bo ſie właſnie á iſtotnie ściąga ná kroleſtwo Páná Kryſtuſowe LubPs Xv.

2. teol. W polemikach religijnych dotyczących głównie Sakramentu Ołtarza, Trójcy Świętej (a szczególnie natury Chrystusa), odpowiednik terminów łacinskich „essentialiter”, „substantialiter”, „exsistentialiter”; essentialiter, substantialiter Cn (48):
a. Essentialiter, substantialiter (25): A then ich Bog cżáſem ieſt Perſoną/ bo ſię Bog rozumie dwoiáko/ Eſsencyaliter iſtotnie/ y Perſonalnie GrzegRóżn [H4], H2; Y theraz ieſt iſtotnie z námi Chryſtus/ [...] ábowiem nie człowiek czyni Ciałá Páńſkiégo y Krwie/ ále ón ſam BiałKat 320v; WujJudConf 174; KarnNap D3; Chryſtus/ [...] Duchá S. z ſwey iſtnośći Bogá z Bogá z śiebie iſtotnie będącego/ ſwym Apoſtołom y oblubieńcy ſwey kośćiołowi pokázał SkarJedn 278, 283; SkarŻyw 393; CzechEp 148; ReszPrz 58; LatHar 77, 239; Zaden iſtotnie/ y ſam z śiebie nie ieſt dobry/ iedno ſam Bog WujNT 164.

W przeciwstawieniu: »istotnie ... fantazyją« (1): iſtotnie y ſámą rzeeżą/ á nie fántázyą Ciáło Páńſkie prawdźiwe w tym Sákrámenćie przyimuięmy WujJud 253v.

Szeregi:»istotnie i cieleśnie« (2): w Sákrámenćie Ciáłá ſwego iſtotnie y cieleſnie ſam śiebie zoſtáwił. WujJud 47v, 177.

»istotnie a oblicznie« (1): przy kthorym [kościele] on [Pan] obiecał ſam iſtotnie á oblicżnie ſtánąć RejPos [352].

»prawdziwie, (i) istotnie« [szyk 3 : 2] (5): [kalwiniści] wyznawáią [...] że prawdźiwe Ciáło/ y pradźiwa [!] Kreẃ Chriſtuſowá ná Wiecżerzy Páńſkiey prawdźiwie y iſtotnie przebytna ieſt/ á wſzákże pod figurą/ duchownie y ſákrámentálnie WujJud 173, 26v, 176; Ale inſzym ſpoſobem mamy go w naświętſzym Sákrámenćie/ ácz nie oczywiśćie/ ále rzeczywiśćie/ iſtotnie y prawdźiwie. WujNT 114, 304.

»istotnie i (a) samą rzeczą« [szyk 2 : 2] (4): w przenaświętſzym Ciáłá Bożego Sákrámenćie ieſt prawdźiwie iſtnotnie [!] á ſámą rzecżą Ciáło y Kreẃ weſpołek z duſzą y z Boſtwem Páná náſzego Iezuſá Chriſtuſá. WujJud 26v, 171v, 253v, 263.

»sakramentalnie i istotnie« (1): Ktoby mowił/ że Chriſtuſá w tym Sákrámenćie podánego tylko duchownie pożywamy/ á nie Sákrámentálnie y iſtotnie/ niech przeklętym będźie. WujJud 264.

b. Exsistentialiter (23): [Syn Boży] iáko wſtąpił iſtotnie/ ták też zſtąpił iſtotnie CzechRozm 29, 22v, 25v, 29v, 30 [3 r.], 30v (17).

W połączeniu szeregowym (1): A ták ty/ dowody o tym tám ſynu Bożym/ ktoryby to miał być przed wſzyſtkimi rzecżámi iſtotnie/ właſnie/ y ſkutecżnie/ [...] porządkiem ſwym opowieday CzechRozm 41.

Szeregi:»istotnie i (abo) cieleśnie« (2): wżdy tego rzec nie możeſz áby Anániaſz y Páweł byli pierwey iſtotnie y ćieleſnie w niebie/ á iż dopiero z niebá ná świát poſłáni przyſzli. CzechRozm 33, 28v.

»skutecznie i istotnie« [szyk 2 : 1] (3): Iáko mogli przodkowie oni święći ludu Bożego Izráelſkiego przydź do Bogá/ gdy ieſzcże ſkutecżnie y iſtotnie/ iáko ty powiedaſz/ Syná Bożego nie było/ áż dopiero gdy ſie z Máryey Pánny národził? CzechRozm 23, 30, 40.

*** Wyraz cytowany (1): Co ſie dotycże ſłowá tego Iſtotnie/ záſtáwiáć ſie o nie niebacżym áby to ſłuſzna rzecż byłá. WujJudConf 253.

Synonimy: 1. iście, nieomylnie, niewątpliwie, pewnie, prawdziwie, rzeczywiście, właśnie.

Cf ISTNIE

WG