[zaloguj się]
[pdf]

JEDNOŚĆ (877) sb f

e oraz o jasne.

Fleksja
sg
N jedność
G jedności
D jedności
A jedność
I jednością
L jedności

sg N jedność (170). ◊ G jedności (298). ◊ D jedności (21). ◊ A jedność (176). ◊ I jednością (14). ◊ L jedności (198).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. Wspólnota ludzi, wzajernne rozumienie się, jednomyślność, zgoda; idemptitas JanStat (739): HistAlHUng A4; w Polſkę/ to ieſt/ ſámi w śię weyrzymy/ nie naydźiemy ſye być domá v śiebie iednym ludem/ ku iednośći zgodliwym OrzQuin Y4; BielSat G3v; SarnStat 109.

jedność kogo, czego (6): wſzyſcy radość y pocieſzenie mieli/ z iednośći pánow duchownych y ſwieckich BielKron 189, 57v; SkarKazSej 676a. Cf jedność kogo z kim, »jedność ludzi«.

jedność kogo z kim (1): wſzyſcy ſpołu mieſzkáli w Rzymie/ ziednocżywſzy dworzany Sábińſkie z Rzymſkiemi (marg) Iednoſć Sábinow z Rzimiány (‒) BielKron 100 marg.

jedność między kim (5) : OrzQuin B3; Do tegóż wiodąc, ábyſmy zgodę y iedność królowi między poddánymi ſwémi mnożyli y ſczépili. SarnStat 121, 999; CzahTr D3v; SkarKazSej 691a.

W połączeniach szeregowych (10): W myeſcye też mąż/ nyewyáſtá/ ſtáry/ młodj/ kupyec/ rzemyeſlnik/ robotnik/ oracz/ rozne myeyſcá/ doſtoyeńſtwá/ y powinowátſtwá máyą/ wedle ktorego poki ſye wſſyſtcy záchowáyą/ trwa rząd/ zgodá/ y yednoſć w myeſcye KromRozm III F7v; Mącz 383b [2 r.], 398b, 409a; ſtárſzi woyſká pitáli ich cośćie pri tám widźieli/ co zá moc nieprzyiaćielſką/ wielkali/ álbo ieſtli zgodá miedzy nimi/ iedność y miłość. CzahTr D3v; SkarKazSej 683b, 684b, 691a.

W przeciwstawieniach: »jedność ... niezgoda, rozerwanie (2), rożność (2)« (5): OrzQuin B2v, B3; SarnStat 999, 1308; ále pry ſpráwá zła/ niezgodá wielka/ iednośći miłośći niemáſz/ iedno ſię pry ſámi miedzy ſobą kąſáią CzahTr D3v.

Zwroty: »w jedności być, mieszkać, żyć« [szyk zmienny] (7 : 3 : 1): Ty też maſz mieć małżonká miłego/ Charitatem s przeźrzenia Boſkiego/ S ktorym będzyeſz mieſzkáłá w iednośći BielKom G5v; LubPs dd2v; Przeto iuż było rozdwoiono kroleſtwo Zydowſkie/ ták iż nigdy w iednośći potym nie było. BielKron 82v, 50v, 59v, 224v, 254v, 335v, 336 [2 r.]; SkarKazSej 672b.

»przyść (a. przychodzić), zebrać się, zgromadzić się, zgromadzeni w jedność (a. do (ku) jedności) [szyk zmienny] (5 : 1 : 1 : 1): á lud zgromádziwſzy ſie w iednoſć proſili Demoſthená mędrcá áby im rádę dobrą dał HistAl D5v, Ev; Niemożemy do iednośći przyść/ záślepiłá nas złość náſzá/ ku zgodźie drogi náleść niemożemy OrzRozm C3v; Przyſzedſzy [Zydowie] do ſwey zyemie/ zebráli ſie wſzyſcy w iedność/ ſzli do Ieruzálem/ zbudowáli ołtarz ku chwale Bożey BielKron 111, 188, 208, 210v, 368.

»do (ku) jedności przywieść (a. przywodzić)« [szyk zmienny] (2): Reconcilio, Záſie yednam/ Przywodzę ku yednośći. Mącz 62d; SkarJedn 321.

Wyrażenia: »jednomyślna jedność« (1): áby ſie w nas rózność iáka y niewdźięczność y tákże nierówność w Liśćiéch niepokazáłá/ ále áby záwżdy iednomyślna iedność [unanimis idemptitas JanStat 757] między námi trwáłá/ y wola iedná vmyſłów SarnStat 999.

»jedność ludzi, ludzka, między ludźmi« [szyk 4 : 1] (2 : 1 : 2): KromRozm II rv [2 r.]; GrzegRóżn L4; OrzQuin B3; Ktoż lepiey pokoy/ y zgodę/ y iedność miedzy ludźmi/ ná czym wſzytká Rzeczpoſpolita ſtoi/ vczynić może/ iáko ieden? SkarKazSej 691a.

»spolna jedność« (1): áby w domu poddánych ſpráwiedliwie ſądzili/ [...] y ſpolną Bráterſką iednoſcią y miłoſcią godnie rozmnażáli. StryjKron 350.

»zgodliwa jedność« (1): gdy niemogli kſobie w zgodliwą iedność przychodzić inny Siem złożyli ſobie w Norymbergu BielKron 210v.

Szeregi: »jedność, (i, ani) miłość« [szyk 2 : 1] (3): á gdźie rózność ieſt w wierze/ tám miłośći/ áni iednośći/ nie może być miedzy ludźmi żadnéy. OrzQuin B3; StryjKron 350; CzahTr D3v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»pokoj a jedność« (1): Studet concordiae, Rad pokóy á yedność miłuye/ y ſtára ſie óń gdzie może. Mącz 423c. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»rownia i jedność« (1): nyeprziyacyel duſſny [...] ná then cżás narychley pocżyna/ gdy obacży że ktory małżonek vchodzi á z rowni y yednosći wykracża. GliczKsiąż P6.

»społeczność i jedność« (1): [Bóg] ſpółeczność y iedność miłuie SarnStat 1019.

»zgoda, (a, i) jedność« [szyk 15 : 5] (20): Id mirum quantum profuit ad concordiam civitatis, Bárzo wielmi pomogło ku zgodzie á yedności Mieyſtckiey. Mącz 431b, 64d, 65b, 504a; BielKron 57v, 108v; Prot Av; SarnStat 121 [4 r.]; CzahTr D3v [2 r.]; Zgodá y iedność ſzczęśćie wielkie Rzeczypoſp. SkarKazSej 683b marg, 661a, 671a, 672b [3 r.], 676a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]

a. O kościele chrześcijańskim (629): KromRozm II e2v, t2v; A gromády álbo zebránya wyerzących było yedno ſerce/ y yedná duſſá: A to yednoſć: A ták wyelka/ iż wyętſſa być nyemogłá KromRozm III G7, F8, L8v [3 r.], O2; [dowiedź tego] iż Apoſtołowie z roſkazánia Páná Kryſthuſá Syná Bożego/ dla iednośći brody golili? KrowObr 119v, 119v; OrzList c; RejPosWiecz2 94; Przed tym rozmáite ięzyki iednę wiárę w iednośći wyznawáły: teraz v Heretykow ieden ięzyk/ y owſzem iedno miáſtecżko rozmáite wiáry w ſobie záwiera. WujJud 133, 132, 135, 153v, Mm3v; iáko to iedno ćiáło kośćiołá Bożego iednę ma głowę/ ták też ma y żyły/ ſpoienia/ á ſtáwy/ ktorymi ſię ieden cżłonek drugiego trzyma: y táką zwiąſką iedność ſię cżyni w ludziech/ ktorzy po wſzytkim świecie y po rozlicżnych ſtronách mieſzkáiąc iednym ćiáłem ſą kośćiołá Chryſtuſowego. SkarJedn 40; wedle Apoſtołá/ ktory do iednośći nas vpomináiąc/ y wcżym tá iedność należy/ y cżyni ſię cżyni vkázuiąc/ mowi: ieden Pan/ iedna wiárá/ ieden chrzeſt SkarJedn 157; Boże pokoiu y Páſterzu wielki náſz/ fundowniku iednośći Iezu Chryſte/ ktoryś przyſzedł zbieráć á nie rozpráſzáć: weyrzy ná nie SkarJedn 329, 203, 326, 330, 332, 355 (48); Ten Zbor ſam Chryſtus pálcem ſwoim nápiſał/ dáiąc oycom S. táką zgodę y duchá iednośći. SkarŻyw 300, 213, 336, 504; Iedność nie od iednego ieſt rzecżoná/ ále od wielu głow/ y ludźi/ iednáko o rzecżách rozumieiących. ReszPrz 100, 100; ReszList 185; ArtKanc B6, C7, M18v; BOże/ ktory błędem vwikłáne rzecży nápráwiaſz/ roſproſzone zgromadzaſz/ zgromádzone záchowywaſz: prośimy ćię/ rácż miłośćiwie wylać łáſkę iednośći twoiey ná lud Chrześćijáńſki LatHar 621; WujNT 21, 104, 525, 678; SarnStat 122; PowodPr 15, 56; SkarKaz 606a; Przywodźić was ma do zgody ten łáncuch pokoiu/ ktorym was Chryſtus IEZVS do iednośći związał. SkarKazSej 671a, 684a, 691a.

jedność czego, kogo (232): KromRozm II q2v; KromRozm III E4, E8v [2 r.], F2, F2v, L7; tu też ieſt wyráżona rádość koścyołá ſwiętego/ gdy ſie vpádły cżłowiek náwroći do iednośći iego. LubPs bb2v marg; BielKron 110v; RejPosWiecz2 94; WujJud 118v marg, Mm3v; WujJudConf 207v; inne ieſt świeckie páńſtwo krolow y pánow Chrześciáńſkich/ á inne Kośćielne poſłuſzeńſtwo y iedność owiec Chryſtuſowych/ o ktorey ſię tu mowi. SkarJedn 201, 4, 16, 160, 166, 170 (16); KochPs 196; SkarŻyw A3v, 520; StryjKron 587; ReszPrz 28; LatHar 621; WujNT 97, 509, 820; SarnStat 1310; PowodPr 11, 29, 31; Pátrzćie ná vpadki kroleſtw/ ktore od kośćiołá ś. y iednośći religiey ś. odpádły/ iáko popuſtoſzáły. SkarKazSej 682b. Cf »jedność ciała«, »jedność ducha«, »jedność kościoła«, »jedność wiary«.

jedność z kim, z czym (9): Trwáłá tedy iedność Grekow z kośćiołem Rzymſkim y do ſzoſtego Zboru y dáley SkarJedn 194; co ſie około iednośći z Greki ná S. Zborách poſtánowiło/ to Grekowie tárgáli/ á nic ſtátecżnie nie trzymáli. SkarJedn 336, 39, 320, 352, 354; CzechRozm 78, 259v; PowodPr 39.

jedność między kim (8): KromRozm III B2, L7v, L8; RejAp 102; WujJud 248; WujJudConf 140v; Pan náſz zbáwicil [!] chćiał mieć miedzy wſzytkim Chrześćiáńſtwem iedność SkarJedn 55; ReszPrz 94.

jedność w czym (5): WujJud 127; ieſt wiele wiar Chrześciáńſkich [...] ktore iednośći z ſobą w wyznániu iedney wiáry y prawdy Bożey y iedney ſpołecżnośći w miłośći Chrześćiáńſkiey nie máią SkarJedn 39; ReszPrz 8, 15; SkarŻyw 520.

W przeciwstawieniach: »jedność ... herezyja, nierząd, niestworność (2), niezgoda (3), odszczepieństwo (3), rozdział, roztargnienie, rozerwanie, rozterk (2), rożnica, rożność, schizma« (18): KromRozm I O4; KromRozm III E8; WujJud 194; tym więcey [kościoł by] tego Páſterzá iednego nawyżſzego/ ktoryby iedność cżynił/ á nie ſtwornośći kroćił/ potrzebował. SkarJedn 81; Po wielkiey mgle y chmurnych á niewdzięcżnych obłokách/ roſterkow ſtárych/ iáſne nam pożądáney iednośći promienie záświećiły. SkarJedn 269, A3, 58, 255, 329; SkarŻyw 337; ReszPrz 15; ReszHoz 135; ReszList 184; Do ktorego [nawyższego pasterza danego przez Chrystusa] poki ſię wſzytkiego świátá Biſkupi ábo oſobámi ziezdżáli/ ábo z nim ſię przez liſty porozumiewáli/ y od niego moc y wyznánie wiáry bráli, iedność ſię zátrzymawáłá á odſzczepieńſtwá nie było SkarKaz 40a; ábyſmy zgodę y ſpolną iedność zámiłowáli/ á rozdźiałow y ſchiſmow/ w iednym Chryſtuśie związáni y ſpoieni będąc/ nie czynili. SkarKazSej 671a, 648b.

W połączeniach szeregowych (36): KromRozm I O4; KromRozm II r2; [zalecił Krystus] iżebyſmy zgodę miłoſć/ y yednoſć myędzy ſobą záchowuyąc/ yáko kámyenye w budowányu wapnem ſpoyone/ wedle potrzeby yeden drugyego podpiráli KromRozm III B2, G6v; Diar 52; RejAp 102; RejPosWiecz2 94; WujJud 131v; RejPosWstaw [1434]; BiałKaz M4; A w kośćiele żaden nie ieſt/ ktory w iednośći/ w miłośći/ y wpoſpolitowániu wſzytkiego świátá nie ieſt. SkarJedn 37, A7v, 148, 159, 269, 320 (10); NiemObr 29; Dáłá gárdło pod tym Luthrowym báłámuctwem wiárá/ cnotá/ przyſięgá/ pokoy/ zgodá/ miłość/ iedność/ ſzcżerość/ vprzeymość/ życżliwość/ ſtátecżność. ReszPrz 74, 4, 16, 33, 54, 93, 94; ReszList 153, 184; [święta nauka Chrystusa poświadczona jest] przez cudá/ przez dawność/ powſzechność/ iedność y zgodę wſzech narodow y wiekow WujNT 509; SarnStat 1099; SkarKaz 275b; SkarKazSej 658b, 661a, 683b.

Zwroty: »od jedności oderwać się (a. odstąpić a. odłączyć się itp.) odstąpienie (a. odszczepienie itp.), oderwany (a. oddzielony itp.)« [szyk zmienny] (41 : 10 : 5): Luter z ſwemi náſládowniki [...] od yednoſći koſćyołá ſye odſſczepili/ á przećiwney koſćyołowi náuki ſye yęli KromRozm I Fv, B4v, F4, O2v, O3 [2 r.]; KromRozm III C5v, E4, E7, F, F2 [2 r.] (10); KrowObr A4v, 236; WujJud 168; nikt przed Bogiem żyw być niemoże/ Ani zbáwienia doſtąpić/ kto ſie od iednośći y od prawdy kośćiołá Bożego odłącży. WujJudConf 137v; wſzytek kośćioł Grecki iáwnie ſię y z Ceſarzem y z Pátrjárchą od iednośći S. oderwał/ á znowu Rzymiány iáko Heretyki przeklinał. SkarJedn 321, 6, 158, 190, 301, 302 (28); SkarŻyw 493; LatHar 129; WujNT 333, 820, 836, 859; PowodPr 41; SkarKazSej 688b.

»do jedności (a. w jedność) przywodzić (a. zgromadzić a. skupić (się) itp.), zgromadzony (a. przywiedziony), zgromadzenie« = ocurrere in unitatem Vulg [szyk zmienny] (32 : 3 : 1): WróbŻołt P6; KromRozm III F6, G8, H6v, N3v; LubPs X4 marg; BibRadz Eph 4/13; BielKron 188v; RejPosWiecz2 94v; KuczbKat 5; WujJud 132v; Poſtánowił [Pan Bóg] ſługi koſcielne ku zyednocżeniu ſwiętych/ [...] ku wybudowaniu ciáłá Kryſtuſowego/ áżbyſmy wſzyſcy przyſzli w iedność wiáry y vznánia Syná Bożego RejPosRozpr c, c; [Chrystus] ná świát przyſzedł/ mowi Ian ś. áby ſyny roſproſzone w iedność ſkupił SkarJedn 55, A3, A4v, 19 [2 r.], 209, 245, 258 [2 r.], 270, 355; CzechRozm 78, 118v; SkarŻyw 87, 92; CzechEp 201; ReszPrz 94; ReszHoz 135; ArtKanc I4, M19; WujNT 77, 104, Eph 4/13.

»spoić jednością« (1): Zápal ſercá ſwą miłośćią/ á rácż nas ſpoić iednośćią/ ábyſmy tu zgodnie żyli/ iednáko ćię chwałili ArtKanc N10.

»jedność targać (a. rozrywać, a. psować itp.), (s)targała się, rozerwana (a. targana); rozerwanie (a. (po)targanie itp.) jedności« [szyk zmienny] (28 : 2 : 3; 7): KromRozm II q2v; KromRozm III F8v, G2, L5, M2, O7, Pv; I ma JKM nadzieję dobrą, iż za nauką jednostajnych pism ustanie rożnica wiary i opinij, ktore by jedność chrześcijańską targać mieli. Diar 51; OrzList f3; BiałKat 126; WujJudConf 14v, 140v, 207v; Teraz vſłyſzyſz zkąd tey iednośći nawiętſze y naſzkodliwſze rozſtárgnienie vroſło. SkarJedn 154, 6, 156, 169, 255, 370 (10); SkarŻyw 119, 504; Abowiem BOG ieſt/ ktory do iednośći zgromadzą. A Szátan zaś ieſt ktory miedzy bráćią iedność rozrywa. ReszPrz 94, 8, 110, 112; ReszList 185; LatHar 621, 631; WujNT 97, 358, 419, 461; SkarKaz 40a [2 r.]; SkarKazSej 658b, 685a.

»jedność (za)cho(wy)wać, zachowała się, zachowana; zachowanie jedności; w jedności zacho(wy)wać, zachowan, zachowanie« = servare unitatem Vulg [szyk zmienny] (29 : 2 : 8; 8; 9 : 2 : 1): ſachowanye yednoſczy wkoſczyelye ſwyetym bylo ſawſzdy panv bogu myelo y zborv krzeſczyanſzkiemv pozyteczno. LibLeg 8/133; KromRozm I B4v, H4v, N; Przez ſtolicę yednę/ ktora koſcyoł yednoći/ álbo w yednoſci záchowa/ nikogo inego nye rozumye/ yedno Rzymſkiego biſkupá KromRozm III O2, B2, E8, E8v [2 r.], F3, F7 (19); RejPosWiecz2 94; BiałKat 133; KuczbKat 75; á iedność inácżey niemoże być záchowaná/ iedno gdy ieden ieſt nád inſze przełożony w Kośćiele. WujJud 85, A3, B3v, 85, 85v, 123v (12); RejPosRozpr c; RejPosWstaw [1434]; SkarJedn A7v, 55, 92, 111, 122, 152; Táć ieſt święta y mądra opátrzność Bozka/ ná záchowánie ludu Chrześćijáńſkiego w prawdzie y w iednośći WujNT 460, przedm 10, s. 419 [2 r.], 520, Eph 4/3, 676, Aaaaaa3v; SarnStat [994]; SkarKaz 40a [2 r.], 81b, 671b.

»w jedności żyć, mieszkać, (prze)by(wa)ć« = habitare in unum Vulg [szyk zmienny] (7 : 6 : 4): KromRozm III D6; LubPs bb2 marg; OrzList d2, f3; BielKron 208v; O iáko miła y wdzięcżna rzecż ieſt bráćiey w iednośći mieſzkáć [habitare ... in unum Vulg Ps 132/1]. SkarJedn 59; Ale wiedząc to wyłożenie wyary kośćiołá Rzymſkiego/ długo w iednośći iego żyli/ y [...] wſzyćiek świát w vcżeſniſtwie wiáry z ſtolicą Apoſtolfką Piotrá S. przeſtawał. SkarJedn 211, 4, 293, 323, 325, 350, 352, D5v; ArtKanc K13v, N10; WujNT 253.

Wyrażenia: »jedność chrześcijańska, Chrystusowa« [szyk 27 : 2] (25 : 4): Diar 51; OrzList f3; BielKron 224; BiałKat 136; WujJud A3; Proch ná wiátr zbiera/ kto ſię krom miłośći y iednośći Chrześćiáńſkiey w dobrych vcżynkach bogáći SkarJedn 367, 189, 220, 228, 308, 255 (21); żáden do iednośći Chriſtuſowey nie ma być przymuſzan CzechEp 40; ReszList 185; LatHar 631.

»jedność ciała« (11): od yednoſci ćyáłá/ to yeſt koſcyołá wſſyſtkyego odthárgnyon być KromRozm III D8; WujJud 228v; RejPosRozpr c [2 r.]; SkarJedn 104, 156, 330; CzechRozm 190v; CzechEp 169; Chryſtus ták dopuśćił/ áż do Sákrámentu chlebá/ żeby iednośći Ciáłá iego ſkuśiwſzy/ nieprzyiaćielſka przeſzkodá odpádłá LatHar 194; WujNT 358.

»jedność ducha« = zgodność w wierze i w poglądach (10): KromRozm I B4v; RejPosWiecz2 94 [2 r.], 94v; RejPosWstaw [1434] [2 r.]; CzechRozm 118v; ábyśćie záchowáli iedność duchá w związce pokoiu [servare unitatem spiritus in vinculo pacis]. WujNT Eph 4/3 [przekład tego samego tekstu: KromRozm I B4v, RejPosWstaw [1434], SkarKazSej 671b], s. 673; SkarKazSej 671b.

»jedność kościoła (bożego), kościelna« [szyk 174 : 18] (114 : 78): LibLeg 8/133v; KromRozm I B4v, E2v, Fv, N, O2v, O3; Też ſye tá yednoſć koſcyołá znáczyłá przez ono/ iż duch S. Apoſtołom nye tám y ſąm roſproſſonym/ ále w yednym domye zgromadzonym dan yeſt KromRozm III E6v; Y wyerzyſz ten/ iżeby wyárę záchował/ ktory yednoſci tey koſcyołá nye záchowa? KromRozm III F4v, D6 [2 r.], E7 [2 r.], F 5, F6, F6v (30); Nápominánie áby ſie wierni tey iednośći koſciołá Bożego trzymáli. LubPs Nv marg, X4 marg [2 r.], bb2 marg; KrowObr A4v; Potym ſpráwował [cesarz Teodozyjus] páńſtwo ſwe w dobrey ſpráwie Krześćiáńſkiey/ w iednośći kośćiołá. BielKron 157v, 188v, 208v; OrzQuin I2, Aa4v; KuczbKat 75, 180; Iednoſć koſćiołá nie ná ćeremoniach [!]/ ále ná zgodźie należy. WujJud 140 marg, 140, 168, 257v, 258, Mm4; WujJudConf 137v, 139v; RejPosWstaw [1432]v; KarnNap ktv; GDyż to ieſt nieomylna prawdá/ iż kośćielna iedność/ y rząd/ y pokoy/ bez iednego nawyżſzego wſzytkiego kośćiołá páſterzá być nie może SkarJedn 159, 40, 78, 79 [2 r.], 170, 223 (96); SkarŻyw 26, 87, 92 [2 r.], 115, 119 (17); Nie podleyſzym/ práwi męcżennikiem ieſt/ kto iednośći y cáłośći Kośćiołá Bożego nie rozrywa/ iáko ten co báłwanom ofiar nie oddawa. ReszPrz 110; ReszHoz 135; LatHar 129; WujNT 44, 51, 77 [2 r.], 253, 333 (12); day nam w iednośći kośćiołá twégo świętego imię twoie chwalić SiebRozmyśl E2v; SkarKaz Ooood; SkarKazSej 688b.

»jedność powszechna« (2): A ták w náuce prawdźiwey y w wierze y w zachowániu vſtaw Páná Kryſtuſowych zależy tá iedność powſzechna. WujJudConf 141, 139v.

»jedność spolna, społeczna« [szyk 2 : 1] (2 : 1): Y ſam pan Kryſtus niczego nam wyęcey nyezálećił/ yáko yednoſć y miłoſć ſpolną/ y tę dwoyę rzecz yákoby zá háſlo álbo pyątno ſwym krzeſćiyánom zoſtáwił. KromRozm I O4; SkarJedn A3; SkarKazSej 671a.

»stolica, stolec jedności« = urząd papieski (5 : 1): SkarJedn 148; że ſię ten ſtolec iednośći/ indźiey iedno w Rzymſkim kośćiele nie náyduie ReszPrz 111, 100 [2 r.], 111; ReszList 189.

»węzeł, związek, związka jedności« [szyk 3 : 1] (2 : 1 : 1): RejPosWiecz2 94; Nie mogł być mocnieyſzy węze<ł> iednośći iáko zſpoienie cżłonkow w iedno ćiáło SkarJedn A2v; SkarŻyw 337; ReszList 185.

»jedność wiary (świętej a. bożej), w wierze« = unitas fidei PolAnt, Vulg (54 : 3): LibLeg 8/133; apoſtołowie ſwięci zeſzli ſie ſpołem w iednoſc wiary/ a barzo ie pan bog vcżcił. WróbŻołt P6; KromRozm I F3v, H4v; KromRozm III E8v [2 r.], F6, G8, H6v, N3v; Abowiem Dyabli v tych mieyſcá niemáią/ kthorzy w iednoſći wiáry świętey mięſzkáią OrzList d2; BibRadz Eph 4/13; KuczbKat 5; RejPosWiecz2 94, 94v; KarnNap ktv; WujJud B3v, 127, 132v, 194, 194v; WujJudConf 14v; RejPosRozpr c; SkarJedn 202, 204, 208 [2 r.], 323; SkarŻyw 409, 520 [2 r.]; CzechEp 201; náſz Kátholicki kośćioł/ przy ktorym ſtoiemy/ ieſt Ieden: Bo ſię ſam z ſobą w iednośći wiáry/ y w iednákim rozumieniu zgadza. ReszPrz 14, 7, 8; ArtKanc L4v; WujNT przedm 10, s. 92, Eph 4/13, 676 [2 r.], Cccccc3v; SarnStat 122; PowodPr 57; SkarKaz 40a [5 r.], 40b, 81b, 241b [2 r.], Ooooc; Iedność wiáry Bożey cżyni iedno zgodne kroleſtwo: á herezye y rożne wiáry dźielą kroleſtwá/ y rozdźiałem ie gubią. SkarKazSej 684b, 683a, 685a.

Szeregi: »kupa i jedność« (2): zá to vmárł Bog ten náſz/ áby ſyny roſproſzone do kupy y iednośći zebrał. SkarJedn A3, 19.

»jedność, (i) miłość« [szyk 13 : 5] (18): KromRozm I O4; KrowObr 119v; WujJud A3; WujJudConf 14v; Cżemuśćie P: Bogá/ to ieſt/ iednośći y miłośći Chrześćiáńſkiey odſtąpili/ á innyśćie ſobie Ołtarz/ inny Kośćioł vcżynili SkarJedn 335, A3, A7, 148, 270, 332 (9); SkarŻyw 409; ReszPrz 8; ArtKanc N10; LatHar 298, 631. [Ponadto w połączeniach szeregowych 25 r.].

»pokoj, (i) jedność« [szyk 15 : 5] (20): KromRozm I G3v; lepiey ieſt pokoy y iedność záchowáć/ ktorą wſzędźie Pan Chriſtus przykazał/ á niżli ſie o oſobách Sákrámentu [...] ſpieráć WujJud 247v, 5; SkarJedn A4v, 152, 189 [2 r.], 192, 296 (14); SkarŻyw 309 [2 r.]; wyſłuchay nas Pánie. Abyś wſzytek lud Chrześćijáńſki pokoiem y iednością opátrzyć raczył LatHar 177. [Ponadto w połączeniach szeregowych 14 r.].

»(ani) jedność, (i, a, ani) porządek (a. rząd)« [szyk 9 : 5] (14): [św. Paweł pisze] iżeſmy wſſyſtcy yedno ćyáło/ ále yednego ćyáłá rozne członki/ záchowáyące myędzy ſobą yednoſć y porządek. KromRozm III G3v, G, G2, G7v, L5v, N3v; SkarJedn 54, 76, 79, 101, 170, 344, d6; A inákſzy rząd w kośćiele ſtánowić ábo wynáydowáć/ iáko czynią dziśieyſzy odſzczepièńcy/ ieſt wſzytek rząd y iedność iego tárgáć/ przećiw wſzemu piſmu/ zwyczáiowi y rozumowi. WujNT 461. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.].

»jedność i (a) posłuszeństwo« [szyk 11 : 2] (13): KromRozm I F4; SkarJedn 164, 167 [2 r.], 190, 228 [2 r.], 258 [2 r.] (10); SkarŻyw 493; [jeden grzech nie bywa odpuszczony] to ieſt/ zeſzćie z tego świátá nie w iednośći á poſłuſzeńſtwie kośćiołá powſzechnego/ y bez pokuty. WujNT 51. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»społeczność (a. spolność) i (a) jedność« [szyk 7 : 2] (7 : 2): LubPs A5, bb2 marg; SarnUzn E7v; Teraz iuż z wielką pilnoſcią ſłuchaymy/ co ieſt zá moc y co zá ſkutek tey iednośći y zobopolney ſpołecżnośći/ ktorą mamy s pánem Kryſtusem. RejPosWiecz2 93; KuczbKat 180; RejPosWstaw [1432]v; CzechRozm 259v; SkarŻyw 520; ReszPrz 28. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»jedność i towarzystwo« (1): Tákże y tych cżáſow ieſliby ktore zbory miáły rozne Ceremonie/ [...] nie ma dla tego iedność y towarzyſtwo kośćiołow náſzych tárgána być. WujJudConf 207v.

»zgoda i (a) jedność« [szyk 35 : 17] (52): KromRozm I K2; KromRozm II q2v; KromRozm III E8v, F, G2, H2v, L7v, M2; LubPs cc3v marg; KrowObr 236; KochZg A2; RejPosWiecz2 94 [2 r.]; WujJud 123v, 127, 132, 132v; Zależy tedy tá iedność Powſzechna y zgodá Krześćiáńſkiego ludu rozmáitego [... ] ná ſzcżyrośći prawdy y wiáry powſzechney kośćiołowi od Apoſtołow podáney. WujJudConf 139v; RejPosRozpr c; SkarJedn A2, 4, 17, 21, 59 (20); SkarŻyw 396, 520; ReszPrz 105; Szoſta [przyczyna]/ ziednocżenie z Pánem/ y znák ábo háſło zgody y iednośći LatHar 199; WujNT 419; SkarKaz 40b; Do tey iednośći y zgody wiárá ś. Kátholicka dźiwnie ludźie zápráwuie/ y w niey mocno zátrzymawa. SkarKazSej 683b, 671a, 672a [2 r.], 672b, 677b, 684a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 24 r.].

»jedność a związek« (1): choć by kto wſzyſtko z Kośćiołem wierzył/ ále niepoſłuſzeńſtwem od iednośći á zwiąſku iego ſię oderwał y odſzcżepił/ [...] tedy rozpraſza. PowodPr 41.

b. O stosunkach między państwami; unia, przymierze, pokój (47): BielKron 99; ActReg 40; O mieyſcach Senatorów Koronnych, y Wielkiego X. y innych do tey iednoſci nalezących. SarnStat 34; A iżby tá iedność [unio JanStat 844] [...] do mocnégo y ſtałégo porządku ná wieki chowánia byłá przywiedźioná SarnStat 1068, 1, 110, 111, 1025, 1068.

jedność między kim a między kim (1): SarnStat 1099 cf »miłość i jedność«.

W połączeniach szeregowych (4): żadnémi dáry áni prośbámi, áni złotem, áni żelázem nie dáli ſie od téy iednośći vniiéy y diſmembráciiéy odrywáć. SarnStat 122, 109, 1103,1105.

Zwroty: »by(wa)ć w jedności« [szyk zmienny] (6): HistAl G2v; áby záwżdy Koroná Polſka z Litewſkim kſięſtwem byłá w iednośći á nierozerwána/ ták w práwie iáko w obronie w każdey potrzebie y poſłuſzeńſtwie. BielKron 401, 171v, 230 [2 r.], 311.

»przyść, wstępić w jedność« [szyk zmienny] (2 : 1): Ták były ná then cżás zemdlone Rzymſkie páńſtwá przez wnętrzne walki/ iż potym nie mogły w táką iedność przyść iáko pirwey były BielKron 156v, 284; BielSpr 58.

»przyłączyć, przyjąć w jedność« [szyk zmienny] (2 : 1): OrzRozm S4v; Artykuł XXIII. o Ziednocżeniu Litwy s Pruſy. PRzyłącżmy k ſobie w iedność/ Litwę dźikie Pruſy. BielSat L4v; BielSjem 28.

»przywieść do (a. ku) jedności, w jedność« [szyk zmienny] (5 : 1): y owſzemeś pilnie ſzukał rády/ Iákobyś przywiódł w iedność dwá wielkie narody/ Zycząc Litwie/ y Polſcze wiekuiſtéy zgody. KochProp 14; SarnStat 110 [2 r.], 121, 171, 985.

»w jedność spoić« (1): w iednę Rzeczpoſpolitą iednego ludu/ który ſie przez związek y ſpoienie dwu Narodów w iedność iednoſtáyną y nierozdźielną znióſł y ſpoił SarnStat 1002.

»jedność [z kim] wziąć, uczynić« [szyk zmienny] (3 : 1): gdzye by iuż z Węgry iedność Polſká wzyęłá BielKron 401, 69v, 103v; KwiatOpis K.

Wyrażenia: »jedność Korony, Krolestwa« (3 : 2): groźby y odpowiádánia/ iednośći Korony polſkiéy przećiwne. OrzQuin B2; poddáné náſzé ták duchowné iáko świetckié/ do ćiáłá y iednośći przerzeczonégo zacnégo Polſkiégo Króleſtwá przywrácamy [ad corpus et unionem... Poloniae Regni revocamus JanStat 908] SarnStat 1124, 12, 1057, 1211.

»jedność nierozerwana« (1): My tę źiemię Podláſką do iednośći nie rozerwánéy/ á iáko właſny y prawdźiwy członek ku pierwſzemu á właſnému ćiáłu á głowie [przywracamy] SarnStat 1037.

Szeregi: »jedność, kupa« (1): páńſtwo to, któré było prze rozrodzenié Królewiców Polſkich, rozerwáné, y ná ſztuczki rozdźieloné, ón ie záś reuniował, y do iednośći do kupy przywiódł. SarnStat 121.

»miłość i jedność« (1): áby miłośći y iednośći [charitatis et unionis JanStat 878] więtſza pewność między Naiáſnieyſzym pánem Káźimiérzem Królem [...] á między Miſtrzem trwáłá SarnStat 1099.

»pokoj i jedność« [szyk 2 : 1] (3): pokóy y iedność [pax et unio JanStat 880] nie ma bydź káżoná/ ále w ſwéy y mocy y władzéy ma zoſtáć SarnStat 1100, 110, 1067. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»jedność albo unija« (1): téy Iednośći albo téy Vniiéy nic niewádzą/ áni wádźić będą. SarnStat 1003. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

2. teol. O Bogu: niezłożoność i niepodzielność; o Jezusie Chrystusie: unia hipostatyczna; o Trójcy Świętej: wspolność natury (117): Y owſzem by ſwoiey Sofiſtyki ſtrzegli/ lepieyby muſieli Bogá zwáć/ vnitás ábo Iedność niżeli Troyca/ bo Iedność śćiąga ſię do Iſtnośći/ która v nich Bogiem ieſt/ á Troyca do Perſon kthore Iſtnością nie ſą śćiąga ſię. GrzegRóżn L4; Ociec mowi przez Syna/ [...] ten ktory tu mowi y then od kogo mowi ſpolnie á iáko ieden w iednośći wſzytko to mowi/ y o ſobie też mowi. SarnUzn C8v; BiałKat b2v; RejZwierc 9v; Hypoſtasis ‒ Iednoſc, podſtac. Calep 495a; LatHar 370.

jedność czego, czyja (6 : 6): y prziſzyagamy panu bogv sthworziczielowy nyeba y zyemye na yego yednoſcz vyerzymy ysz bog yedyny yeſth. LibLeg 7/42; RejPs 121; BiałKat b2v; Prośmyſz tedy Páná/ áby przez iedność Duchá ſwego ſwiętego/ z námi we ſpołek wſzytki ine do [...] Apoſtolſkiego Koſciołá zgromádźić racżył RejPosWstaw [1434]v; Boſka náturá cżłowiecżą przyięłá do śiebie y ſpoiłá w iedność ſwoię [o Chrystusie] CzechEp 148, 247; ArtKanc I7v, K11v; Ia y Oćiec iedno ieſtechmy. Nie tylko iednośćią woley/ [...] ále iednośćią mocy y śiły WujNT 349; SkarKaz 276b.

jedność w czym (5): [Ksiądz kanonik wywodzi] żeby też tákaż miáłá być/ á iákaś dźiwna troiákość w iſtnośćiach á w perſonie (przedśię) iedność/ z ſtrony wćielenia pańſkiego CzechEp 69. Cf »jedność w istności«.

jedność z kim (2): SarnUzn H2v; Co nam rácż dáć náſz wſzechmogący Pánie/ ktory żywieſz á kroluieſz w iednośći z Bogiem Oycem á z Duchem ſwiętym ná wieki wiekom. RejPos 267.

jedność między kim i miedzy kim (1): Iedność miedzy nim [= Jezusem] y miedży Oycem. BibRadz Ioann 14 arg.

W przeciwstawieniu: »jedność ... rożność« (3): W iednośći Boſtwá rozność Perſon. GrzegRóżn H2; WujNT 365; SkarKaz 275a.

W formule modlitewnej (23): day tho boze oczcze wyeczny. przeſz pana naſchego yeſu criſta ſzyna thwego. kthory ſtobą zywye y kroluye wgyednoſczy ducha ſzwyątego nynye y nawyeky przeſz konycza. Amen. PowUrb +v, +2; TarDuch Dv, D2, D6; SkarŻyw 115, 575, 584, 589; CzechEp 313; ArtKanc T12; Oycże náſz przez Syná twego/ Day to/ Iezuſá miłego: W iednośći Duchá świętego/ Z tobą kroleſtwá iednego. LatHar 63, 11, 283, 305, 314, 343 (10); SkarKaz 316b; SkarKazSej 688b.

W połączeniach z wyrazami: trojakość (8), trzej (a. trzy persony, osoby) (8), trojca (3) (19): TarDuch D6; GrzegRóżn L4; SarnUzn B3v, D8v, E4v; KuczbKat 9; Twirdziſz w Boſkiey náturze być ták záwżdy wiecżne/ Trzy perſony/ á iedność Boſką w nichże znáiąc/ Iednáką cżeść y chwałę wſzytkim trzem oddáiąc. RejZwierc 266v; WujJudConf 22; A ták to teraz zá rzecż pewną poznawam/ iż tá iedność Bogá/ ze trzech oſob złożoná/ y z tym názwiſkiem Troycá/ ieſt wymyſłem ludzkim CzechRozm 14v, 14v, 17v; CzechEp 69 [4 r.]; CzechEpPOrz *3; BLogoſłáwiony bądź Boże w troiákośći/ y w Boſkiey iednośći/ á rowny w wielmożnośći. ArtKanc I6; LatHar 85; WujNT 850.

Wyrażenia: »jedność bostwa« (20): PatKaz II 43; TarDuch D6; Wſzędy Kryſtus rozdzielnie o Trzech vcży/ á iedność Boſtwá do ſámego Oycá odſyła. GrzegRóżn M, H2; práwie wſzyſcy Herethykowie ná tym mieyſcu iedność Boſtwá Oycá Syná y Duchá s. bluźnią SarnUzn F8v; RejPos 122v, 148v, 186v; WujJud B4v, 43v [2 r.]; WujJudConf 22; CzechRozm 17v [2 r.], 37; CzechEp 69; WujNT 365, 827, 850; SkarKaz 275a.

»jedność istności, w istności« (8 : 4): Gdyż iako iednoſć ieſt pocżąthek wſzelkiey licżby dalſzey/ tak theż on [Stwórca] od ktorego wſzytki rzecży pocżątek maią/ chćiał ſie pod iednoſćią iſtnoſći zamknąć KłosAlg Av; SarnUzn E5v [2 r.], G5v, Hv; BiałKat 180v; świętobliwie wielbić mamy y właſność w perſonách/ y iedność w iſtnośći/ y rowność w Troycy. KuczbKat 15, 9; CzechEp 69 [2 r.], 70; CzechEpPOrz *3.

»jedność natury, przyrodzenia« (6 : 2): Mym zdánim/ nye bárzo yáſne ono: Ya á oćyec yeſteſmy yedno: Bo może ſye to ſnadź rozumyeć/ nye o yednoſci przyrodzenya/ ále woley y miłoſci álbo zgody ſpołeczney KromRozm II r, rv; Iedność nátury w Oycu y w Synu być wierzymy/ gdyż Syn Boży nie z inąd iedno z Oycá ſię vrodźił/ nie mógł tedy być inſzey nátury/ iedno teyże ktorey ieſt y Bog Oćiec GrzegRóżn L, I2v, K4v, L; WerKaz 286; WujNT 827.

»jedność nierozdzielna« [szyk 2 : 1] (3): LatHar 85; Boſtwo Troyce ś. nie ieſt iáko człowieczeńſtwo/ ktore ſię vdźiela Piotrowi/ Páwłowi y Iędrzeiowi: ále ieſt iedność nierozdźielna. iáko iedno ſłońce/ w ktorym ieſt iſtność/ promień y ćiepłość. SkarKaz 276b, 276b.

»jedność person(y)« (9): PatKaz III 98; CzechEp 69, 70, 320; Bo táka ieſt iedność perſon Bozkich/ że gdy miánuią iednę/ druga ſię w niey rozumie: wyiąwſzy ſáme właſnośći perſon. WujNT 582; Ieſus Chriſtus przyſzedł w ćiele: To ieſt/ iż ſłowo Boże przyięło prawdziwie ćiáło w iedność ſwey perſony WujNT 825, 314, 582 marg, Cccccc2v.

»jedność Trojcy, trzech« (2 : 1): SarnUzn G; będzye roſkoſzował/ iáko práwy Bog w iednośći Troyce ſwięthey RejPos 232, 150.

»jedność w Trojcy, we trzech« (3 : 1): SarnUzn B3; CzechRozm 26v; SkarŻyw 583; we wſzyſtkim/ [...] y iedność w Troycy/ y Troycá w iednośći ma być chwaloná. LatHar 373.

»Trojca, trzej w jedności« (4 : 2): A ták dźiwnie ći trzey ſą zgodliwi w iednośći Ze słuſznie iedną rzecżą bywaią názwáni GrzegRóżn Nv; SarnUzn B3; CzechRozm 26v; SkarŻyw 583; A wiárá powſzechna ná tym należy/ ábychmy iednemu BOgu w Troycy/ á Troycy w iednośći pokłon czynili. LatHar 371, 373.

3. Złączenie, związanie, przyporządkowanie, całość; unitas Mymer1, Mącz, Calep (10): a to dla tego [...] aby to oboye począczye [to jest poczęcie naturalne i stworzenie duszy, ktore wg ówczesnych pojęć nastąpiło 80 dni później] tey myley panny w yednoſzczy thym lepyey ludzye ſzwączyly PatKaz II 84; Mymer1 3v; Mącz 504a.

jedność czego (5): OpecŻyw 101; yednoſć oná ludzka/ o ktorą tám prośi pan/ nyemoże być rozumyaná yedno o yednoſci woley/ miłoſci/ y zgody ſpolney KromRozm II rv. Cf Wyrażenie.

jedność z czego (1): Vnitas – Ieden iednoſc zwielurzeczi. Calep 1137b.

Zwrot: »złączyć w jedność« (1): to oboye począczye koſzczyol zlączyl w yednoſzcz PatKaz II 84.
Wyrażenie: »jedność ciała« (3): Vſtá yedzą/ yęzyk mowi/ nogi chodzą/ ręce robyą/ bronyą/ y podawáyą nye tylko ſobye/ ále y wſſem inym członkom y wſſyſtkyemu ćyáłu/ poty oná yednoſć ćyáłá trwa á nye rozſypuye ſye. KromRozm III F7, F7v [2 r.].
4. To samo, identyczność; idem Vulg (4):

jedność czego (1): GroicPorz ff cf Szereg.

Zwroty: »być za jedność [z kim]« (1): dawam v k m znacz czo my yego Czeſſarſką m. przikazal abich bil za yednoscz s ſinem Krolia yanowim LibLeg 10/63v.

»mieć sobie za jedność« (1): chciałem krolá zábić y omyliłem ſie/ chcąc oycżyznę wybáwić/ máiąc tho ſobie zá iedność zábić go á zginąć. BielKron 106.

»jedność rozumieć« (1): A wſſákoſz do cżegoſmy przyſſli/ żebyſmy iedność rozumieli [ut idem sapiamus]/ y w teyże regule trwaymy. Leop Philipp 3/16.

Szereg: »społeczność i jedność« (1): A názywáią krewnoſć/ od ſpołecznoſći/ y iednoſći krwie/ iże Perſony ktore ſobie ſą krewne/ máią między ſobą ſpolną krew GroicPorz ff.
5. muz. Zgodność tonów; consonantia, harmonia Mącz [czego] (2): Consonantia, Zgodność głoſów/ ſtroyność/ yedność dzwięków. Mącz 402b, 153b.
6. Liczba jeden; monas Mącz, Calep; unitas Mącz (5): iednoſć ieſt począthek wſzelkiey licżby dalſzey KłosAlg Av, A2 [2 r.]; Calep 671b.
Wyrażenie: »jedyna jedność« (1): Monos. Latine solus, Sam/ yediny. Unde Monas, Latine unitas, Iediność/ yedina yedność. Mącz 230c.

Synonimy: 1. jednomyślność, zgoda; b. unija; 3. harmonija, zgoda.

Cf JEDEN, JEDNOĆ, JEDNOTA, [JEDYNOSTWO], JEDYNOŚĆ

LW