[zaloguj się]
[pdf]

KĄT (653) sb m

Fleksja
sg pl du
N kąt kąty
G kąta kątów
D kątowi kątom
A kąt kąty, kąta
I kątem kąty, kątami kątoma
L kącie kąciéch, kątach, kątoch
V kąty
inne sg N a. A - kąt

sg N kąt (63). ◊ G kąta (81). ◊ D kątowi (15). ◊ A kąt (51). ◊ N a. A kąt (1). ◊ I kątem (5); -em (1), -(e)m(4). ◊ L kącie (114). ◊ pl N kąty (62). ◊ G kątów (46);-ów (16), -(o)w (30). ◊ D kątom (16). ◊ A kąty (99), kąta BudBib (2). ◊ I kąty (12), kątami (4); -y RielKron, KochPhaen; -y:-ami GrzepGeom (10 : 4). ◊ L kąciéch (66), kątach (9), kątoch (2); -ach SkarJedn, SkarŻyw (3), StryjKron; -och GrzegŚm; -éch :-ach :-och OrzRozm (1 : ‒ : 1), Mącz (5 : 4 : –); ~ -éch (8), -(e)ch (58); ~ -ach (8), -åch (1); -ach : -åch SkarŻyw (2 : 1). ◊ V kąty (1). ◊ du I (cum nm) kątoma (4) MiechGlab 69, GrzepGeom E3v [2 r.], E4.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. geom, Przestrzeń zawarta między dwiema przecinającymi się półprostymi; angulus Mymer1, Mącz, Calep, Cn (258): Angulus. Winckel. kąt. Mymer1 30; Ieſt to miaſtho na trzy grani dwiema kątoma nad morzem, á trzecim ku polu leży MiechGlab 69; Mącz 10a, 259b, 270b, 334d, 405a, 453a, 463c; y dowodźi tego tym/ Iż do którégo kolwiek kątá w Cynku oká przyłożyſz/ hnet wſzyſtek Cynek w oku ſwym rázem maſz OrzQuin H3v, Iv; iż kąt który ze wnątrz leży między Lineámi e. g. y g. b. ieſt równy kątowi który we wnątrz náprzećiwko iemu ieſt GrzepGeom E2v; Iż kiedy będą kliny z ienylkimi kątámi/ tedy tych klinów ſtrony/ któré ſą około ienylkich kątów/ będą mieć iednáką proporcyą GrzepGeom N3, C2v, C3 [2 r.], C3v, C4 [2 r.], D2 (116); KochPhaen 8; Calep 70a, [882]a.

kąt czego (41): Póty ieſt o kąćiéch Figur tych/ co ná równiéy bywáią z proſtych Liniy. GrzepGeom Fv, E3v [ 2 r.], E4 [9 r.], E4v [7 r.], F, Fv (32). Cf »kąt klina«.

W charakterystycznych połączeniach: kąt figury (13), jenylki (12), każdy (2), mniejszy (3), naprzeciw sobie leżący, (nie)równy ([czemu]) (71), spolny, szerszy, wielki (więtszy) (3); o [ilu] kątach (7); kąt ([ile] kątow) mieć (ma ący) (50), odjąć, (u)czynić (17).

Wyrażenie: »kąt klina, z klina, klinowy« [szyk 7 : 4] (9 : 1 : 1): Iáko tedy kąty Figury théy co ieſt ná cżtéry węgły/ dwiemá kątámi proſtymi przenoſzą kąty théy Figury/ która ieſt przed nią: to ieſt/ Klinowé kąty. GrzepGeom E4; Ty kąty któré ſye ták do pośrzodku zbieżą/ ſą równé cztérem proſtym/ á káżdy z nich ieſt kątem Kliná: á káżdégo Kliná trzy kąty/ ſą równé dwiemá proſtym. GrzepGeom F, Ev [2 r.], E3v [2 r.], E4, F [2 rv], N4v.
Zestawienia: »kąt kończaty« = kąt ostry [szyk 2 : 1] (3): Kończáty kąt ieſt/ mnieyſzy niż proſty GrzepGeom C3v, C3, Dv.

»kąt nieprosty« = kąt ostry lub rozwarty [szyk 4 : 3] (7): Trzeći [kwadrat] ieſt/ co ij zową po Grécku Rombos, który ma wſzytki ſtrony równé/ ále kąty ma nie proſté. GrzepGeom D2, D2, F4 [4 r.], K2.

»kąt (jest) prosty« = kąt, który ma 90° [szyk 49 : 16] (65): Kiedy Linea proſta ná drugą proſtą przyydźie/ obádwá kąty równé czyniąc/ ták iż tylki będźie ná iednéy ſtronie iáko ná drugiéy: tedy ty dwá kąty ſą proſté. GrzepGeom C3; ábowiém iáko kolwiek Linea proſta ná proſtéy ſtánie/ vczyni dwá kąty/ álbo proſté/ álbo dwiemá proſtemá równé. GrzepGeom C3v, C3 [3 r.], C3v, C4, D, Dv [2 r.] (65).

»kąt tępy« = kąt rozwarty (2): Drugi [klin] ieſt/ co ma kąt ieden tępy: ábowiém drugiégo tępégo nigdy miéć nie może. GrzepGeom Dv, C3.

Szeregi: »od kąta do kąta« (4): iáko wielki ieſt Diametr, to ieſt Linea, która wſzytek Kwádrat od kątá do kątá ná dwie równé częśći dźieli. GrzepGeom F3, G4v [2 r.], Hv.

»rog albo kąt« (3): Hexagonus, Co yeſt o ſześćy rogách álbo kąciech. Mącz 155d, 334d, 384a.

W przen (2): Wiedz że Polſká tákowym klinem ſtoi/ á odchylili ſye oná z tego klinu od kątá ktorego/ vpádnie pewnie OrzRozm Ev.
Szereg: »kąt albo węgieł« (1): cóżkolwiek álbo któryżkolwiek kąt álbo węgieł/ z tego Cynká wzgórę wznieśiónégo wyymieſz/ wſzytká Koroná Polſka nátychmiaſt vpádnie. OrzQuin I2v.
a. Figura geometryczna, trójkąt (o szyku wojskowym) [czego] (1):
Szereg: »klin albo kąt« (1): Cuneus per translationem, Klin álbo kąt vſzikowánego woyská/ Podługowáto á kończáto yákoby klin. Mącz 72b.
2. Miejsce, w którym prostopadle zbiegają się dwie ściany lub dwie części ogrodzenia, obrzeżenia (33):
a. Węgieł budynku, róg domu, narożnik ulicy; versura Mącz, Cn; cuneus Mącz; ancon, angulus concurrentium parietum, flexus murorum a. parietum Cn (12): RejPs 174; obacżam niemądrego młodzieńcá/ ktory idzie po vlicách przy kąćie [iuxta angulum]/ y bliſko drogi domu onego ſthąpa w ćiemnośći Leop Prov 7/8, Prov 7/12; Mącz 72b, 486c; RejPos 250v [2 r.].

kąt czego (1): możeſzli ty nadobnie á głádce roźdźierać podwáliny álbo grunthy cháłupy twey/ yzali ſye thám niemuſzą wſzytki kąty domu twego rázem łąmáć/ pukáć/ y pádáć? OrzRozm B3v.

W charakterystycznych połączeniach: kąt domu, kościelny (3); spojenie kąta (2), złączenie; po kąpiech.

Zwroty: »kąt rozmierzyć« (1): On cżterzy kąty rozmierzył/ A ná nich orły poſádził: W miechoch k nim dzieći przywiązał/ Po mulárſkiey im kielni dał BierEz G2.

»kąt stawić« (1): Cuneo, Kąt á węgieł ſtawię. Mącz 72b.

Wyrażenia: »kąt czelny« (1): Kámięń od rzemieſłników niedbáłych wzgardzony Ná kąt czelny ieſt włożony. KochPs 178.

»wszytkie kąty« (1): y pobudował ſobie Ołtharze po wſzytkiech kąćiech [in omni angulo] w Ieruzálem. BibRadz 2.Par 28/24.

»kąt a węgieł« (1): Mącz 72b cf »kąt stawić«.

b. Wewnątrz jakiegoś pomieszczenia: róg, przestrzeń zawarta między dwiema ścianami (14): BielKron 260v; A w iednym kąćie gorzáły dwie ſwiecy wielkie HistRzym 52v, 52v; Przy kącie pyſzne łoże CiekPotr 31.

W charakterystycznych połączeniach: do kąta (4), w kąt, przy kącie, w kącie (2); w kąt wejźrzeć.

Zwrot: »biegać kąt od kąta« = miotać się (1): Biega iáko pádálec/ kąt od kątá Páni ZbylPrzyg A4.
Szereg: »od kąta do kąta« = angulatim Mącz (4): RejWiz 16v; Mącz 10a; Zwycięży leniſtwo/ bo ſkacże iáko záiąc od kątá do kątá/ a iuż nigdy ćicho nie poſtoi. RejZwierc [782]v; NiemObr 22.
c. Skraj, brzeg, miejsce narożne (3): KochSz Cv; Tę wyſpę rzeki opaſáły z boku/ Morze ią końcży práwie iákby w kroku. W tym kąćie GLOWA/ w drugim záſádżoná LATERNIA oná. KlonFlis Hv.
Zwrot: »w kącie siedzieć« (1): Wſzákoż odchodząc ſzáchy poznácżyli [...]. Naprzod Kroł cżarny (áby káżdy wiedzyał) Rochu ſie trzy ma/ ktory w kącie ſiedział. KochSz Cv.
d. Ostre załamanie. wklęsłość; cornus Mącz (4): CZemu żołądek ieſt okrągły (–) Bowiem gdyby miał kąti zawſze by ſie tam nieczo pokarmu zaſtanowiało GlabGad E6v; AEstuarium, concavitas aliqua. Kąty o które ſie wiatry y náwáłnośći odtrącáyą. Mącz 5b, 9d, 65d.
3. Miejsce (wewnątrz budynku lub w przestrzeni otwartej) odległe, nie centralne, mniej widoczne i trudniej dostępne, zwykle uznawane za gorsze, pośledniejsze (często z zatarciem konkretności znaczenia a uwypukleniem znaczenia wyrazów określających); pars Mącz, Modrz; angulus Vulg; latebra Mącz (302): BierEz M3v; A pewni to ſzpiegowie na winnego ocży Bo ie każdy po kąciech albo w ziemię tłocży RejJóz E2, C7v; poydą zakxiędzem iedny zwori/ drudzy zkożmy zkobielamy y mantikamy/ tam że iedny proſzą/ drudży pokącziech gdzie niepołozili zbieraią SeklKat Z2v; RejKup g2, h4, cc4v; KrowObr 116v; Tákież náſz miły pater gdy w vlicy kuka/ Aby mu ſie Gżegżołká gdżye w kącie ozwáłá RejWiz 38v; Ano páni nárzeka iż v drugich wida/ Záwżdy pánná vbráńſza niżli v niey bywa. A też ią więc poſádzą á moię w kąt popchną RejWiz 57v, 11v, 15v, 16v [2 r.], 77v, 90 (13); HistRzym 70v; Nie toć ieſt ſzcżęſcie w kąciech pełne ſkrzynie RejZwierc 229, 83v, [233]; PaprPan Iv; pomniąc ná to/ ieſli paćierze á neruoſȩ partes wczém ſye obrażáią/ że z ſtámtego kątá/ po wſzyſtkim ćiele idąc/ pomóc przynieść mogą Oczko 16v; SkarŻyw 118, 135, 412; KochSz B3; Pierwey to v Krolá było w mocy nie ſkłádáiąc Seymu/ ruſzenie poſpolite ná woynę vczynić/ bądź wſzyſtkiem in genere, bądź ktoremu kolwiek Woiewodſtwu/ álbo kątowi/ iáko Krol rozumial wydołáć GórnRozm B2; ActReg 3v, 25 [2 r.], 107; PowodPr 53; ſtrách z kątów ták mię łápa wſzędźie. GosłCast 52; Pátrzayże oney w kąćie co też ma ná ſzyi/ W iáki ſię oná kołnierz miáſto krezow ſtroi. ZbylPrzyg A2.

kąt czego (12): Diar 21; DiarDop 106; LeszczRzecz A3v; Saburra, Lodźienny piaſek którym łodźie zwykli żeglarze nápełniáć/ [...] też oſobliwy kąt álbo część miáſtá Rzymskiego tego ymienia. Mącz 362d; BudBib Dan 13/18; ModrzBaz 115v; Oczko 12v, 14; KochPs 157; SkarŻyw 589; A tu Cymbrow ná cele położonych maſz rozumieć [...] Gepidy przodki Litewſkie y Zmodzkie/ ktorzy w oſtátnich kątách y brzegach Oceanu Baltickiego [...]/ mieſzkáli StryjKron 31; ReszPrz 72.

kąt w czym (4): RejWiz 104v; Quamuis parvis Italiae latebris, contentus essem, Aczkolwiekem ná máłym kąćie we włoſzech przeſtawał. Mącz 337d; GostGosp 52. Cf »kąt w domu«.

W porownaniach (2): A wżdy ieſzcże ſmies klekotać Iako pies zkąta markotać RejJóz H3v; RejZwierc 268.

W charakterystycznych połączeniach: do kątą (7), z kąta (24), w kąt (30), po kąciech (30), w kącie (51); kąt mały, niespokojny, osobliwy, ostatni, zadni, zamkniony, zamkowy, żałosny; kąt ciała (2), komorki, korony, kościoła, krolestwa, miasta, oceanu, panowania, rzeczypospolitej, sadu, wojska; kąty miłować, obchodzić, obejrzeć, ogładzać, okadzać, oświecać (2), ozdobić, poczarować, szpiegować oczyma, szukać, zastać, zastąpić; do kąta dojeżdżać, kwapić się, wniść; z kąta łapać, markotać, przenieść, stach (2), strzec się, ujmować (2), wyniść, wyrwać się, wywabić (2), wyzwolić,wziąć; w kąt iść, lać (nalewać) (2), latać, miotać, oglądać się, pobieżeć, popchnąć, poźrzeć (wejźrzeć) (3), toczyć się, ustqpić, wpaść; po kąciech błyszczeć się, drapać się, nie odwodzić się, nosić, plątać się, potulać się, pozierać, stękać (2), tłoczyć [oczy], umotać się, zalecać się, zbierać; w kącie by(wa)ć (5), dyszeć, dzwonić, igrać, miesżkać, milczeć, nie naleźć, obaczyć, ozwać się, pogrzebać, pustki, stawać, ujrzeć, urodzić, zostać.

Przysłowie: á v łákomcá wſzytko iáwnie ginie/ wſzytko niſzcżeie/ że cżáſem/ iáko ono powiedáią/ niemáſz cżym y kotki s kątá wywabić. RejZwierc 67v; KlonWor 56.
Zwroty: »chodzić, biegać, włoczyć się po (cudzych) kąciech« [szyk zmienny] (3 : 1 : 1): RejKup c8; á to przeto że ty duſze/ zá ktore dzwonią y wrzeſzcźą [!] mnimáiąc by chodźiły po kątoch ſtękáiąc/ precż odmiátuiemy. GrzegŚm 29; Witaycieſz pánie Gámracie/ Choć niewiele cnoty macie. Po cudzych ſie kąciech włocżąc/ Poććiwym ſławy vwłocżąc. RejZwierc 231v, 17v, 189.

»w kąt garnąc« = gromadzić dobra (1): Bo iáko ieſt rzecż ſproſna/ gdy kto tráći márnie/ Tákże iście nie mnieyſza/ gdy wſzytko w kąt gárnie. RejWiz 191.

»kłaść do kąta« = gromadzić dobra (1): Też y kłádą do kątá gdzye co ſkąd przypádnie RejWiz 77.

»w kącie leżeć (a. uleżeć, a. ulec)« [przeważnie z powodu gnuśności i lenistwa] [Szyk zmienny] (4): RejRozpr F3v; Snacz wżdy mogło bycz czo zniego Ku twey chwalie godniéyſſygo Niż tak wkączie leżecż pſſiego RejKup cc4; SkarŻyw 135; A więc ty [...] ták wielą królów świádectwem ozdobiony/ vlężeſz gdźie w kącie ná próznowánié? OrzJan 53.

»kąt, po kąciech macać (a. zmacać, a. wymacać)« = szukać; undique conquirere Mącz [szyk zmienny (2 : 2): RejWiz 28; ZLodzieie w nocy weſzli w komore błaznowi/ Y mácáli po kąciech/ gdzie kto co vłowi. RejFig Dd4v; Mącz 336c; PM P3.

»w kąt, do kąta na(j)źrzeć (a. poźrzeć); patrzeć w kąt« = doglądać gospodarstwa; iactare se Mącz [szyk zmienny] (3 : 1; 2): A przydzieli ſam goſpodarz/ Tu ſie przed nim nie záchowaſz. Pilnieyći ſwey rzecży pátrzy/ Do káżdego kątá náźrzy BierEz R2v; Patrz y Ty ten kąt y w drugi ieſtli wſzytko ſpełna RejJóz G3v; RejWiz 130v; Mącz 161c; RejZwierc 66; GostGosp 22.

»kąty nałożyć« = wzbogacić się (1): Bowiem ten opyekálnik y s ſwego dołoży/ Pełne kąty y ſkrzynie gdy racży náłoży. RejWiz 105v.

»napełnić kąty; pełne, są napełnione kąty« [o zasobnym domu] [szyk zmienny] (6; 10 : 2): Wſſytki kąty ich ſą rozlicznego bogáctwá nápełniony RejPs 213; RejWiz 57v, 61, 104v [2 r.], 105v, 130; A Pan ieſzcże ktemu [...]/ obiecuie błogoſłáwić dom twoy/ dzyathki twoie/ á nápełnić bogáctwy á podcżywoſcią wſzytki kąty twoie. RejPos 223, 44v, 239v, RejZwierc 67v, 82v, 172, 186v, 256v,270v; MWilkHist E4v; musiałeś wḿ pełnieyszekąty zastac wLowiczu niz ia w Zamosciu ActReg 114.

»kąty napełnić; (są) pełne, są napełnione kąty« [o obfitości czegoś] [szyk zmienny] (2; 4 : 1): RejWiz 5v, 161v; wſſechmocna mowá twoiá Pánie wyſkocżywſſy z niebá z krolewſkich ſtolic [...]/ wſſyſtkie kąty nápełniłá ſmierćią [et stans replevit omnia morte] Leop Sap 18/16; możeſz tym lepiey zrozumieć iż on wſzędy ieſt / á wſzędy pełne kąty możnośći iego RejPos 78, 78; owo znieba świátłość przyſzłá/ y wſzytki kąty oney komorki nápełniłá SkarŻyw 589; Vkażcieſz táką ofiárę v Chrześćian [...]/ po wſzytkim świećie ná káżdym mieyſcu/ á práwie czyſtą? Nie vkażećie iedno tę/ ktorey nas Apoſtołowie náuczyli/ ktorą wſzytki kąty Chrześcijáńſkie nápełnione ſą SkarKaz 158b.

»kąty natkać« = wzbogacić się [szyk zmienny] (1): Ano ieden w kłopocie żywotá ſwoiego/ Nie vżywſzy wolnośći ni wcżáſu żadnego. Nátkawſzy pełne kąty/ odbyeżeć ich muśi RejWiz 104v, 104v, 130; RejZwierc 104v.

»natkać kąty« [o obfitości czegoś] (1): O nędznaſz to fortuná kogo ták roſpieśći/ Nátkawſzy pełne kąty wſzędy przypowieśći RejWiz 5v.

»w kąt nieść, nanosić kąty« = gromadzić dobra (1 : 1): RejWiz 58v; Iáko on dobry goſpodarz ktory nánośiwſzy lecie á wieſieni wſzytkiego pełne kąty ſwoie/ iuż też tobie roſkoſznie wſzytkiego vżywa w ciepłey izbye RejZwierc 172.

»po kąciech płakać« (1): przyiaciele po kąciech zákrywáiąc ocży płácżą RejPos 342v.

»poglądać, patrzeć w kąt; poglądać po kąciech« = nie patrzeć w oczy [o nieszczerym, spłoszonym, podejrzliwym spojrzeniu] [szyk zmienny] (3 : 1; 1): Kołnierzá popráwuie á cżapki potrząſa/ Poglądáiąc w káżdy kąt wárgi ſobie kąſa, RejWiz 4v, 13v, 28; TO też zá pewną roſkoſz/ máią zacni ſobie/ Gdy ſie pan máiąc goſcie/ zá vcho nie ſkrobie. [...] Nie pogląda po kąciech RejZwierz 134v, 59v.

»do kąta poprzeć, przycisnąć« = postawić w trudnym położeniu, w sytuacji bez wyjścia (1 : 1): PaprPan R4v; á iakoſz to inſzemu przipiſowac mami abi Polſkie imie oſwiecili co tilko ieden lud grubi inſzem narodom poſtronnem nieznaiomij do Kata prziciſnawſzi iako Wilk Kozi tlukl PaprUp C2.

»w kącie postawić, postawiony« [szyk zmienny] (2 : 1): Przeklęty tzłowiek ktory tzyni ryty álbo lity Obras obrzydzenie Pańſkie [...]/ y poſtáwi go wkąćie KrowObr 111, 73, 114v.

»w kącie rodzić się« [o nieszlacheckim lub nieprawym urodzeniu] (1): niechaybyſmy ſie wżdy po ſierśći ználi/ Co ſie dobrze zrodzili/ by ty poſiadáli. Ktorzy ſie w kąciech rodzą/ niech ná ſtronie ſiedzą RejZwierz 40v.

»w kącie siedzieć (a. siadać, a. usiąść)« = sedere in angulo Vulg [szyk zmienny] (15): Kot [...] W iednym kąćie ſobie śiedział: Po iedney myſzy łápáiąc BierEz K, P3; RejKup h7v; KrowObr 114v, 116v; Ano máło nie lepyey áby w kącie ſiedzyał/ A o iego ſzaleńſtwie áby nikt nie wiedzyał. RejWiz 97v; Leop Prov 21/9; Sámo mię to wyſwiádſzy/ żem w kącie nie ſiadał/ Z dobrymim towárzyſzmi/ wiecżerzał y ſniadał. RejZwierz 75, 4v; RejZwierc 24, 52v; Káżde zebránie wſzelákiego kácerſtwá w kąćie śiedzi/ nałożnicá ieſt nie żoná vcżćiwa. SkarJedn 27; StryjKron 279; BielRozm 6, 25.

»w kącie stać« [szyk zmienny] (2): Ezop dáleko w kąćie ſtał BierEz C3v; RejKup i7v.

»po kątoch szukać« [szyk zmienny] (2): Byś świeczką po wſzythkich kątoch Polſkich czwartey rzeczy w tym rzędźie ſzukał/ tedy iey nie naydźieſz OrzRozm D4; RejPos 262v.

»z kąta śmiać się« [szyk zmienny] (2): Bedzyewa wnet roſkoſz miala A ſkąta ſię patrzać ſmiąla. RejKup h4, i7v.

»tłuc (a. natłuc) się po kąciech« [szyk zmienny] (3): (marg) Roſkoſz pijánicow. (‒) Roſkoſz leżeć we błocie á tłuc ſie po kąciech/ Tacżáiąc ſie po ściánach RejWiz 30v, 66v, 120.

»po kąciech tułać się« [szyk zmienny] (5): Sztánkár theż po kąćiech ſye tuła iáko y Laſki OrzList h3v; OrzQuin F4v; BielSat B4v; WujJud 220; BielRozm 15.

»z kąta upatrować, patrzeć, wyglądać« [szyk zmienny] (2 : 2 : 1): RejKup h4; Pśi ogon ma/ bo ſkacżąc iáko pies dutkuie/ A gdzyeby co połápić/ s kątá vpátruie. RejZwierz 118; RejZwierc 218, 239, 268.

»w (ciasny) kąt wegnać, zapędzić« = postawić w trudnym położeniu, w sytuacji bez wyjścia; in angustias compellere Mącz [szyk zmienny] (2 : 1): Y mowiłem ták ſam w ſobie że ie w kąt zápędzę/ A dopuſzcżę ná nie w gniewie ſrogą ze wſząd nędzę LubPs gg5; BielKron 232; Mącz 287b.

»wleźć w kąt« (1): á ſam wlazwſzy w ieden kąt/ cáłą noc ręce podnoſząc/ modlił ſię SkarŻyw 107.

»z kątem zbracić się« = gnuśnieć (2): RejWiz 44v; Dármo leżący co ſie s kątem zbráći/ Ten y máiętność y cną ſławę tráći. RejZwierc 221v.

Wyrażenia: »kąt ciasny« (1): żądáli Zydowie áby ie wyzwolił s kątow ciáſnych/ do ktorych prze wyſtępki byli záſłáni zá morze Káſpiyſkie. BielKron 125v.

»ciasny kąt« = niebezpieczeństwo, trudne położenie; angustiae Mącz (5): In angustiis versari, W ciáſnym kącie być/ cięſzko ná ſię mieć. Mącz 486b, 446b, 508c. Cf »w ciasny kąt wegnać«.

»ciasny kąt« = niekorzystna pozycja pionka na szachownicy (1): Máłpá vcżyniwſzy kilká ſcia/ bárzo miſternego/ zá kthorym muſiał on wniść do ciáſnego kątá/ náoſtátek/ dáłá mu met. GórnDworz P6.

»ciemny kąt« (2): BielKom G4; ſzukáią ćiemnych kątow/ áby przed proſtymi á świeckimi y niećwicżonymi ludzmi/ ktorzy zdrády ich rozeznáć nievmieią/ vcżonymi ſię być pokazáli. SkarŻyw 301.

»kąt domu, w domu, domowy« = pars palatii Mącz [szyk 5 : 1] (4 : 1 : 1): á rzecże do tych ktorzy ſą w kąćie domu/ Y ieſtże thám kto więcey z tobą? BibRadz Am 6/10; Rownie ták yáko v nas czinią s gromnićámi [!] gdy bydło/ konie/ ludzie y domowe kąty ogniem gromnicznym obchodzą Mącz 120b, 315a; W ſobokę [!] wielką ogniá y wody náſwięćić/ bydło tym kropić/ y wſzytki kąty w domu pocżárowáć RejPos 225v; StryjKron 160; SiebRozmyśl Fv.

»każdy kąt« (22): BierEz N3v; Potym bieży po kolendzie W káżdym kącie dzwonić będzie RejRozpr E2v; RejJóz C8; RejWiz 4v, 11v, 13v, 60, 123, 145, 162v; RejZwierz 59v; Mącz 336c; RejPos 44v; RejZwierc 35, 115; A to dla tego/ że w Leśie nie przeyźrzyſto/ á rozumem ſye nie ſpráwiſz/ muśiſz w káżdy kąt iść z wagą. Strum D13; StryjWjaz G; Widźiałem ia ſam Ieronimá Laſkiego [...] gdy huffy ſwe iuż ſpráwione obieżdżał: [...] iáko pogody do wſzytkiego ſam pilnował/ á do káżdego kątá woyſka doieżdżał [nulli parti exercitus deesset]. ModrzBaz 115v; ReszPrz 72; Z káżdégo kątá żáłość człowieká vymuie KochTr 9; WisznTr 14; Wźiąć po ſnopie z káżdey kopy z káżdego kątá w polu [...]/ y záraz zmłoćić GostGosp 52.

»kąty niepoczesne« (2): BielKom F4v; á powiedziáłá co widziáłá y co iey roſkazał/ áby ćiáło moię z tych kątow niepocżeſnych ná zamek Krákowſki przenioſł. BielKron 349v.

»kąta pilen« — nieruchawy, ospały (1): Iż wolałbych záwżdy áby Terſites vrodził Achillem/ Niż Achilles Terſiten [!] ktory kątá pilen. RejZwierc 52v.

»prożny (a. prożen bywa) kąt« [szyk 2 : 1] (3): kthórych to deſcenſów/ kto niezna? albo który kąt ćiáłá więc bywa próżen? Oczko 14; GostGosp 116; W tym/ z námi żyią/ y mrowki ſpoſobie/ Gdźie prożne kąty/ nie poſtoią one GrabowSet Yv.

»pustelnicze kąty« (1): O tym ſpráwiony Miniſter/ káznodzieyſki vrząd onemu ktory puſtelnicże kąty miłował/ zlećił. SkarŻyw 543.

»wszy(s)tki(e) (a, wszyćki, a. wsze) kąty« [szyk 20 : 3] (23): RejPs 213; To Więc we wſſe kąty leią A drudzy ſie ſpiwlſy ſmieią RejRozpr G3v; Obejrzysz jeno WKM wszyćki kąty panowania swego, doznać tego będziesz raczył, jako się wiele wszyćkiego tego złego odwłokami takowemi tym więcej namnożyło Diar 21; DiarDop 106; Leop Sap 18/16; RejPos 78, 223, 239v; RejZwierc 67v, 71v, 82v, 104v, 256, 270v; WierKróc A2v; KochPs 157; SkarŻyw 589; MWilkHist E4v; ktorym kurzenim wſzytkie kąty zamkowe z záklinánim Czárownicym okadzáli. StryjKron 572; Phil P3; SkarKaz 158b; CiekPotr 67; GosłCast 19.

a. Ukrycie, kryjówka, schowek; latebra Mącz, Calep, Cn; occulto Mącz; angulus, tenebrae, umbraculum Cn (49): RejZwierz 128; RejZwierc 226v, 262v; Białych głow ſpowiedzi nigdy w kąćie ſłucháć niechćiał/ iedno ná mieyſcu iáwnym y ocżom ludzkim przeyrzyſtym SkarŻyw 292, 402; Y odeydą Márie. A Piotr gdźie w iákim przypráwnym ná to kąćie/ będźie mowił. MWilkHist I; CzechEp 417; KochFr 17; Latebra – Kąt do skriczią, iama. Calep 584a; CzahTr K3.

W charakterystycznych połączeniach: do kąta, z kąta (10), w kąt (5), po kąciech (6), w kącie (11); przyprawny kąt; kąty schodzić; kąta nie opuścić; z kąta golić, nadłazić się; po kąciech zbierać się; w kącie mowić, spowiedzi słuchać, szykować droby, urodzić, workow dosypować.

Zwroty: »w kącie się chować« (1): Occultare se latebris, W kąciech á w skritych mieyſcách ſie chowáć. Mącz 258b.

»dybać z kąta« [szyk zmienny] (3): A to ktemu iż ná to żaden nie nie myſli/ Iż śmierć tuż s kątá dybie á cżárt wſzytko kryſli RejWiz 14, 48v; RejPos 190v.

»w kąt, po kąciech, w kącie, do kątow kryć (się)« = illaterbrare Calep [szyk zmienny] (4 : 3 : 2 : 1): Krol rzekł/ wolę iż dobry ſzermierz mię vbiye/ Niżliby pártácż s cieniá/ co ſie w kącie kriye. RejZwierz 9v; BielKron 466v; HistLan F4; Nie kriyże ſie też w kąt wedle ſtaniku ſwego RejZwierc 25v, 46; SkarJedn 27, 29; StryjKron 279; Calep [503]b; WujNT 139.

»w kącie siedzieć« (1): Bo áza máło cżyni złego wſzyſtkiey Koronie tęn/ [...] kto w kąćie śiedząc falſzywą z miedźi/ z contryfału/ y z czego inſzego kuię [!] Menicę/ Talery/ Czerwone złote? GórnRozm C4v.

»stać w kącie« (2): A gdzież ſie thu iuż podzieie kropidło/ kádzidło/ y święcona konopia/ cochmy go [diabła] ią ſtráſzyć chcieli [...]/ á on ſie śmiał ſtoiąc gdzyeś w kącie s tego. RejPos 332, 87.

»po kątach szukać« (2): Niezlicżony Pocżet Chrześćián/ w ten cżas pogubili Magowie: ktorzy ich ná to po wſzytkich kątach y táiemnych mieyſcách ſzultali y ná ſrogą śmierć wywłocżyli. SkarŻyw 306, 478.

»w kąt wleźć« (1): ten do miáſtá ná káżdy targ chodźił w kurpiách/ á ná przedmieśćie przyſzedſzy/ w kąd gdźie wlazł/ obuł ſię w ſkornie WerGośc 223.

»wyrwać się z kąta« [szyk zmienny] (4): KochZuz A3; BielKron 59; RejPos 283v. Biją kogo bárzo y iuż mu bywa ciáſno/ chudy páchołek wyrwawſzy ſie gdzie s kątá s ſzárſzunem przed nim wyſkocży/ obroni go RejZwierc 99v.

»z kąta wyskakować« (1): Ex occulto latrocinari, Z kątá gdzie ná ludzie wyskákowáć y odzieráć. Mącz 185c.

Wyrażenia: »ciemny kąt« (2): RejPos 87; O iáka byłá żáłość rodzicom/ gdy po ich komorkách y piwnicách y wſzytkich ćiemnych kątách/ ſzukano/ y brano ſynacżki niewinne ná zgubę. SkarŻyw 478.

»wszy(s)tki(e) kąty« (3): [I]n latebris omnibus perreptavi quaerendo conservam, Wſziſtkim kąty ſchodźił ſzukáyąć służebney dźiewki. Mącz 352c; SkarŻyw 306, 478.

Szereg: »kąty i cienie« (1): obroćili ſie w ſmutek y kłopot: zwłaſzcżá gdy ſie po zgrzeſzeniu krył w kąty y w ćienie przed oblicżnośćią Bożą. BielKron 466v.
α. O wojnie podjazdowej: zasadzka (13): poſłał do Skánderbegá áby ſie ſnim potykał obycżáiem rycerſkim á nie złodzieyſkim ſkątá. BielKron 253, 372, 418; Ták przepráwy zá Okę mężnie mu obronił/ Y z kątow Litwę/ Niemcow/ y Polakow gromił StryjKron 517, 572.

W charakterystycznych połączeniach: z kąta (12), w kącie; z kąta gromić, oganiać się, potykać się, strzelać, trapić (5), wyrywać się; picowanie z kąta.

Wyrażenia: »ciasne kąty« [szyk 7 : 1] (8): Ale Kriſpus widząc woyſká nie rowne ſwoim/ trapił go vtárſzkámi z ćiáſnych kątow kędy mogł nieſtacżáiąc bitwy BielKron 355, 249, 367v, 389, 396, 399; StryjKron 657; PaprUp H3v.

»w kącie zasadzony« (1): Powiedal thez ze ſtroni pozwane nieſtawali ale im trudno belo nietilko ſtanac ale ſie y glupie vkazac miedźi one Woiſka wciaſnich kąciech zaſadzone PaprUp H3v.

b. Na oznaczenie partykularnego sposobu życia nie sprzyjającego rozszerzaniu poglądów, ogładzie towarzyskiej itp. (18): Yakoby rzekł/ żadney wiádomosći o rzecżách ten cżłowyek nye może ſobye nábyć álbo náſpiżowáć/ ktory ſam tylko w kącye myęſzka/ nye máyąc żadnych ſchacek álbo towárzyſtwá z ludźmi. GliczKsiąż L3, K6; RejWiz 165; RejZwierz 89; Ibi suam aetatem extendebant non in latebris locis, Tám ſwoy żywot rozſzerzáli/ prowádźili nie w kąciech. Mącz 444d; ModrzBaz 43v; ſłycham iednák w kąćie ſwoim/ iż ná rokoſzách prywatnych wſzyſtek poſtępek Seymu. PowodPr 77.

W porównaniu (1): Bo nie doſyćći ieſt ná tym iż kto ſam iáko ſzcżurek w kącie ſpokoiem ſiedzi á ni nacż ſie dobrego nie przygodzi RejZwierc 141.

W charakterystycznych połączeniach: z kąta (2), w kącie (13); w kącie bawić się, mieszkać (2), nabajać, nie ćwiczyć się, parać się, pisać, prowadzić żywot, słychać, sprawować, zawijać się.

Zwroty: »w kącie leżec (a. przelegać)« (3): Ták yáko ſie náucżył domá w kącye przelegáć/ záwżdy ſie chronić ludzi cżyſtych á vććiwych będzye GliczKsiąż K6; HistLan F6; RejZwierc 139.

»w kącie siedzieć« (3): Ale co ma pleban proſty Wgodzić w ty dworſki chłoſty Zwłaſſcza w kąćie domá ſiedząc Iedno co kęs od bab wiedząc RejRozpr Dv; GórnDworz B; RejZwierc 141.

»z kątow wyglądać« (1): ſkądby pothym roſli Rotmiſtrze/ á z Rotmiſtrzow Hetmáni/ thák iżby ich cżáſu ſwego nie potrzebá v poſtronnych narodow biegáiąc nábywáć/ niżli ták teraz leżącz s kątow wygłądáią/ á drugi y drzewá w rękę wziąć nie vmie RejZwierc 187v.

»wyrwać się z kąta« (1): Nie bądźże iáko Kártuz w owey omylnośći/ Co rzkomo pogárdziwſzy ſwieckie obłudnośći/ A gdzye ſie wyrwie s kątá tákież iáko iny RejWiz 81.

Wyrażenia: »kąt domu« (1): Yakoż tedy ten może być pożytecżny ludzyom [...] kthory w kącye domu oycá ſwego około ſámego ſſcżygulnego preceptorá ſie báwi álbo para. GliczKsiąż K5.

»w kącie za ławą« (1): one ná rzecż cżynyenye ſpolobić/ cżego nie domá zá piecem/ álbo w kącye zá łáwą ſpráwuyą/ ále myędzy ludźmi gdzye ich nye máła rzecż będzye/ áby tem ſpoſobem bráli ſmyáłosć á beſpyecżnosć mowyenya GliczKsiąż K7.

Szereg: »w kącie, w cieniu« (1): Znáć żeś w koſćiele máłym/ w kąćie/ w ćieniu then liſt piſał OrzRozm b4.
c. Na oznaczenie bezużyteczności, odsunięcia czegoś na drugi plan, w zapomnienie (22): Teſtáment leży zdárty prochem przypadł w kącie RejWiz 58v; RejFig Cc3; Teraz iako wpieniadzach [!] ludzie ſmak pocżuli/ Cnota/ i przyſtoieńſtwo do kąta ſię tuli. KochSat B2; Więc też tám rychléy naydźieſz Regeſtrá ná ſtole/ A ſpleśniáłą Biblią ſtrzygą w kąćie moię. KochZg A3v; RejPos 285v; RybGęśli B3v; Cżylim ia tobie ná to mowną Lutnią dáłá/ Zeby tylko v ćiebie w kąćie proznowáłá. WitosłLut A2v; KlonKr C2; CiekPotr 41; GosłCast 9.

W porównaniu (1): A coż ći będzie po onym pożytecżnym/ ktore iáko kámienie záwárte w kącie leży? RejZwierc 65v.

W charakterystycznych połączeniach: do kąta, w kąt (2), w kącie (18); do kąta tulić się; w kącie chowaćf proznować, zapomnieć, zostawać.

Zwroty: »lecieć w kąt« (1): Amen ten robi iáko chłop Bo ſie kniemu ma káżdy pop Bo ſtym wiyátik leći w kąt RejRozpr B4v.

»w kącie leżeć« [szyk zmienny] (8): Coż kto wie co ná cedule A co zoſtánie wſzkátule Furman z cedułą precz bieży A ſzkátułá wkąćie leży RejRozpr D; RejKup g7; Y tych ich cnych zwycżáiow/ ſzkodá leżeć w kącie RejZwierz 81 v; RejZwierc 65v; KochCzJan A2v; JanNKar A3v; WitosłLut A2; SapEpit A2v.

»w kącie siedzieć (a. usieść)« (2): Prot D4v; Ale cnotá nie rychło tu chwalona będzye/ Aż gdy zazdrość przeklęta gdzye w kącie vſiędzye. PaprPan Ffv.

»po kąciech się walcać« (1): y żáłowałem tego záwſze bárzo/ iż ten Polſki ták zacny Hiſtoryk/ ná Swiát ludźiom wydány nie ieſth/ á iż ſye on po kąćiech v Panów tylko walca. OrzRozm K4v.

d. W funkcji przysłówka (20):

»kątem« = potajemnie, po kryjomu (1): Lecż przedſię brácia náſzy ná to nie niedbáiąc/ Dybie kątem omácmie iáko w leſie záiąc. RejWiz 38.

Wyrażenia przyimkowe: »do kąta« — milczkiem, przemilczając (1): Bog wſzechmogący ſwoie chwálebne táiemnice/ hoynie wſzytkim oznaymić chce. A Mátká Rzymſka z ſwoimi táiemnicámi do kątá/ boiąc ſię/ áby ſię nie ſpoſpolitowáły. NiemObr 87.

»z kąta« = potajemnie, po kryjomu (5): RejJóz C6; RejFig Bbv; gdy ćię kto z kątá tárga ná pocżćiwem/ Scżypięcy ćię pokątnie ięzykiem kłamliwem. Iáko to mnie potkáło tám od kogoś z kątá CzahTr K3, K3.

»po kąciech« ‒ pokątnie, nieoficjalnie (3): OrzList d2v, f2v; Oto teraz iáko powiádaſz/ ná Seymie w Wárſzáwie po kąćiéch Kácérzowie każąc táko wołáią głoſem ná Królá OrzQuin N4v.

»w kącie(ch)« = potajemnie, po kryjomu (6): RejJóz c6v; Dla tego tedy [...] ſtworzyciél naſz [...] nawiedźił oto [...] człowieka iednego/ nie miedzy Turki/ abo inſzęmi pogany/ ale miedzy nami Chreścjany złemi/ Nie kędy wkąćie abo gdziebyśię to zakryć mogło [...]/ ale miedzy i przed wielkiem zgromadzęniem tych ludźi ktorzy śię [...] głową Chrześcjańſtwa być mięnią MurzHist B3; RejPos 285v; HistLan B4; WujJudConf 220; Boć ſię nic z tych rzeczy nie dźiało w kącie [in angulo]. WujNT Act 26/26.

»w kącie« = milczkiem, przemilczając (2): Nie chćiałem tego przeto w kąćie zámilcżeć/ áby ſie tych złą przygodą á bárzo głupią drudzy karáli BielKron 334; CzechEpPOrz *4v.

»w kącie« = pokątnie, nieoficjalnie (2): SkarJedn 164; Swiádomá tego Wiel. Wáſzá, żem o tym w kąćie nie mówił SarnStat 314.

4. Wąskie miejsce (4): Fauces per translationem, Ciaſny wchód Scianki álbo kąt miedzy skáłámi álbo gorámi. Mącz 120b.
Zwrot: »przyprzeć w kąt« (1): záſádziwſzy lud w tháiemnym mieyſcu w dolinách pod gorą/ nád nádzieię ich/ przypárł ie w ćiáſne kąthy/ ták iż muſieli zſiádáć z koni á pieſzki ſie bronić. BielKron 251v.
Wyrażenia: »ciasny kąt« (2): BielKron 251v; Angusto tramite evehere, Ciaſnym kątem wywieśc. Mącz 477c.

»ciasne kąty« = cieśnina (1): Gránatá z Mauritháńſką źiemią nie dáleko ſą od ſiebie/ thám morze wpada ćiáſnemi kąty/ kthore zową morzę Herkuleſowe/ á drugie Sybilie. BielKron 278v.

5. Strona świata (21): MiechGlab 36; A w tym kąćie ná południe áż do Oceaná Murzyńſkiego/ dzierży kroleſtw ná ſześcdzieſiąth Pop Ian BielKron 271, 293v; StryjKron 36; A iáko świát ma cżtery naprzednieyſze wiátry ktore z pewnych kątow wieią: ták też cżłowieká cżtery áffekty naprzednieyſze vnoſzą KlonFlis A4v; Bo tám z tego kątá wyglądamy ſłońcá y dniá cżekamy KlonFlis A4v, B.

kąt czego (13): Iż w tim tham kącie połnocnego wſchodu panuie płaneta Saturnus z znamieniem Wodnikiem MiechGlab 36. Cf Wyrażenie.

W charakterystycznych połączeniach: kąt na południe, połnocnego wschodu, połnocny (2), zimny.

Zwrot: »tłuc się po kąciech« (1): Wáſz záśię Kośćioł od Lutrá pocżął/ á w Niemcách powſtawſzy/ tłucże ſie tu po náſzych pułnocnych kąćiech WujJud 135.
Wyrażenie: »(czter(z)y) kąty świata, ziemie« (11 : 1): zgromádzi wygnáne z Izráelá/ á roſproſzone z Iudy zgromádźi ze cztherzech kątow ziemie [a quatuor angulis terrae]. BibRadz Is 11/12; RejAp 63, 64v, 169v, 184v; BudBib I 386d marg, 40lc marg; KochPs 161; O życżliwe świátłośći Niebá okrągłego/ O żywioły y cżtery kąty świátá tego. [...] Zdeymićie zemnie ten żal KołakCath B3, B4v, C5; Bo w żadnym kąćie świátá mieſzkánego/ Niemáſz narodu ták ſprośnie grubego/ By wżdy niebaczył/ iże práwo rządźi Niezmylne niebem SzarzRyt A3.
Szereg: »kąt albo węgiel« [szyk 1 : 1] (2): y rozwionę ie ná wſzytki wiátry (y) ná końcżyny (marg) wł: węgla (álbo) kątá. (‒) świátá BudBib Ier 49/32, I 386d marg.
6. Kraj (zwykłe odległy), państwo; kraina geograficzna; jeden kraj w odróżnieniu od reszty świata (32): Tedy w Hiſpániey/ Fráncyey/ Szkocyey/ Angliey/ Sycyliey/ y inych páńſtwach á narodźyech krzeſciyáńſkich ináczey dźyerżą?( —) [...] Ale yuż też y ony kąty Rzym záráźił/ przywłaſſczywſſy ſobye zwirzchnoſć duchowną nád nyemi. KromRozm I E3v; Przeto Wándálitowie byli ludzye náſzego ięzyká/ gdy ſie im tu gdzyeſmy dziś/ mieyſce/ vrodzay/ y puſte kąty nie podobáły/ ruſzyli ſie ze wſzytkimi mocámi gdzye cżuli lepſzą paſzą/ to ieſt do Węgier BielKron 159; Friburg miáſto/ dziś thám ten kąd [!] po Niemiecku zową Vchtland. BielKron 282v, 276; GórnDworz Zv; A wy záśię to ſzyrokie imienie Chriſtuſowe/ to ieſt Kośćioł iego / do wáſzych kątow śćiſkaćie/ á że wſzyſtek świát błądźił pirwey/ niżeśćie wy powſtáli/ twirdźić ſie nie wſtydźićie. WujJud 118v; WujJudConf 116v; Zgołá Pan wſzechmogący tych tu kątow bronił/ Hołdu od poganiná że nas ſam wyzwolił. MycPrz I Bv, [D]; CzechRozm 251v; Oczko 6v; StryjKron 71; tákim ćię Inflanty W tym czáśie oglądáły/ y Moſkiewſkié kąty KochJez A3v; GostGospSieb +4; WujNT 104 [2 r.], Mar 13 arg, s.174 marg, 267, 842, Yyyyy4; SkarKaz 241b.

kąt czego (1): A ták nye dáy ſobye powyádáć/ áby z ducha ſwyętego tá náuká Lutrowá byłá/ ktora ſye nye dawno w yednym kąćye krzeſćiyáńſtwá zyáwiłá KromRozm I F4.

W przeciwstawieniach: »w (jednym) kącie, po kąciech, z jednego kąta ... wszędy (a. wszędzie) (2), we wszem chrześcijaństwie, we wszech narodziech, w krolestwie [Chrystusowym], po wszystkich stronach, z rozmaitych stron« (7): KromRozm I F3v; nye tám wąm Kryſtuſá vkázuyemy/ gdźye yeſt y był od początku/ to yeſt w kroleſtwye yego [...]: Ale w kąćye w Witembergu/ álbo w Auſſpurku KromRozm III E5; Yużeś ſlylſał [...] nye z yednego kątá/ ále z rozmáitych ſtron KromRozm III O8v, G3v; Ze to nie ieſt Kośćioł Chriſtuſow [..,]/ ále pokątny/ to ieſt/ ktory ſie w kąćie gdźie zácżął/ y niedawno powſtał/ á nie záwſze/ áni po wſzyſtkich ſtronách świát a był. WujJud 131v; Wiárá Kátholicka nie tu y owdzie po kąćiech/ iáko haeretycka: ále wſzędy po świećie/ po wſzytkich kráiách y narodziech ieſt rozſzerzona, WujNT 525; SkarKaz 241b.

W charakterystycznych połączeniach: po kąciech (7), w kącie (10); kąt litewski, ku mieszkaniu (2), moskiewski, nasiadły, obfity, pewny, pusty, spokojny, udzielny, żmodzki.

Wyrażenie: »ciemny kąt« (1): Poznaſz iż heretickie cháłupki/ z nowey gliny z nowych prożnych á fałſzywych ięzykow zbudowáne ſą/ y w iednem ćiemnem kąćie obálenia cżekáią. SkarŻyw A4.
Szeregi; »kraj a kąt« (1): gdyż ile kráiow á vdźielnych ná świećie kątow/ prze niebo y gwiazd rozną ſpráwę/ rozne ćiáłá/ rozne obycżáie/ zátym y rozne roznych potrzeb goſpodárſtwá bydź muſzą. GostGospSieb +3v.

»kąt albo państwo« (1): Yeden [rząd kościelny] ma być á yednoſtáyny/ nye w yednym kąćye álbo páńſtwye/ ále we wſſem krzeſciyańſtwye KromRozm III G3v.

»ani w jednym kącie, ani jednego wieku« (1): gdyż to wyelka podporá náuki/ iż nye nowa/ ále iż ći á ći ták dźyerżeli y dźyerżą/ nye yeden álbo kilko/ áni w yednym kąćye/ áni yednego wyeku/ ále bez przeſtanku od dawnych czáſow/ we wſſech narodźyech KromRozm I F3v.

7. Miejsce w. oku, gdzie znajduje się woreczck łzowy; sinus Mącz (3): Także y óczóm niemáło pomogą/ ieſli choroby w nich będą zwiérzchowné/ któré powiekam/ ſkórze/ á kątóm należą Oczko 14v.
Wyrażenia : »kąt w oku« (1): Sinus maris Morski brzég/ też dołki á kąti w oczu. Mącz 395d.

»kąt w oku« = zez (1): Hirquus, Kąt w oku. Mącz 156d. [Cf KĄCIK 2.].

8. [Kawałek, tu: pola, lasu itp.: Jest przy tej wsi folwark, który się dzieli na 3 pola, na gruncie, na dobrym i k temu po trosze kątów i nowin, w każde pole jednaki folwark. LustrMaz II 159; Odjął też tymże kmieciom kątów abo zbytków, role im pomierzywszy, które się ściągają c.v.u. in man. 4. LustrMaz II 164, I 153, II 5.

kąt czego: Kąt lasa. ‒ Gdy KJM raczył dać p. Srzeniskiemu wieś Wolą Starogrodzką, p. Jezewski zegnał wójty z tamtej wsi, ktore zwano Zawadowie, i raczył im dać JM kąt lasa niemały przy tej wsi Lipowku, chcąc je na imieniu swym zachować. Jest tego lasa 3 włóki chełmińskie LustrMaz I 73; LustrLub 62.]

9. [Pogard. Sekta, herezja:

kąt czyj, czego: (marg) Kąt. Donatow. (–) Kąt Donatowey Wiáry (ktory naprzod/ v miáſtá Kárthágińſkiego/ Kątem Máiorinowym zwano) oſkárżył Cecilianá/ w ten czás Kościołá Kártáginſkiego Biſkupá/ przed Konftántynem Ceſarzem HerburtArt 142 (Linde), 38.

W przeciwstawieniu; »katolika ... kąt«: Kátholiká/ y Kąth (partem Auguſtin zowie) ſą dwie rzecży przećiwne. HerburtArt C4.]

Synonimy: 1. grań, rog, węgieł; a. klin; 2.a. rog, węgieł; 3.a. cień; α. zasadzenie, zasadzka; b. cień; 5. kończyna, węgieł; 6. kraj, państwo; 7. dołek.

Cf TRZYKĄT

MM