[zaloguj się]
[pdf]

KMIECY (82) ai

kmiecy (81), kmietcy (1), [kmieczy]; kmietcy KlonWor.

e jasne.

Fleksja
sg
mNkmiecy fNkmiecå nNkmiecé
Gkmiec(e)go Gkmiec(e)j Gkmiecégo
Dkmiec(e)mu D D
Akmiecy Akmiecą A
Ikmiecym Ikmiecą I
Lkmiecym Lkmiecéj Lkmiecym, kmiec(e)m
pl
N m pers kmiecy
subst kmiecé
G kmiecych
A m pers kmiece
subst kmiecé
I m kmiecymi
f kmiec(e)mi
L kmiecych, kmiec(e)ch

sg m N kmiecy (5). ◊ G kmiec(e)go (2). ◊ D kmiec(e)mu (1). ◊ A kmiecy (4). ◊ I kmiecym (1). ◊ L kmiecym (4). ◊ f N kmiecå (6). ◊ G kmiec(e)j (4). ◊ A kmiecą (4). ◊ I kmiecą (1). ◊ L kmiecéj (2); -éj (1), -(e)j (1). ◊ n N kmiecé (3); -é (2), -e (1); -é GrzepGeom; -é : -e SarnStat (1 : 1). ◊ G kmiecégo (3). ◊ L kmiecym (5), kmiec(e)m (1) ZapWar. ◊ pl N m pers kmiecy (4). subst kmiecé (4); -é (1), -e (1), -(e) (2); -é : -e SarnStat (1 : 1). ◊ G kmiecych (8). ◊ A m pers kmiece (1). subst kmiecé (2); -é (1), -(e) (1). ◊ I m kmiecymi (1). f kmiec(e)mi (1). ◊ L kmiecych (14), kmiec(e)ch (1); -ych : -(e)ch UstPraw (3 : 1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Przymiotnik od „kmieć” ‘chłop poddany, wieśniak’; colonarius Cn (81): Iakom ya nyewzyan [...] slvpow od staynyey y od oborj na kmyeczem syedliskv ZapWar 1541 nr 2601; O dzyewkách kmiecech. UstPraw B4; Synowie kmiecy nie maią vchodzić z oyczyzny bez dozwolenia páná dzyedzicznego UstPraw F2v, F2v [4 r.]; RejZwierz 127v; Rádá kmieca BielKron 376 marg; O thym piſzą Kroniki/ iż będąc w Dobrowodzye bliſko Wiſlice/ w nocy chćiał do dzyewki kmiecey wleść ná brog ſiáná/ ſpadł z drábiny złomił ſzyię BielKron 378, 321, 324, 346; KochSat A2v; GórnDworz Bb2; BielSat D4v; á niewiem ieſli nie ták głowámi kmiecemi iáko koſtkámi gráć chćieli ModrzBaz 28; Wołáią że iych świát/ á wſzytkie kmiece máiętnośći/ zá ich wolą y ſtać máią y nie ſtać ModrzBaz 48v; Káżdy bacżyć może że żywot kmiecy nie ieſt od niewolnicżego rozny ModrzBaz 124; Niewiem ieſli Eiptſka niewola byłá nád tę kmiecą więtſza. ModrzBaz 124; Ia mnimam/ żeby więtſzi y trwálſzi pożytek Rzecżpoſpolita wźięłá z obrony tym kſztałtem poſtánowioney/ niż z kmiecych podatkow ModrzBaz 124v, 28, 48, 122v; BielRozm 31; co go [łuczywa] ná trą álbo nárąbią zá dźień/ to zmierzyć wozem kmiecym drábnym/ co żyto wożą GostGosp 86, 56, 78, 86, 168; OrzJan 124; DLa ſwowoleńſtwá kmiecégo [...] niektórzy z nich w pychę podnoſzą ſie SarnStat 293 [idem 665]; O MĘZOBOYSTWIE KMIECYM. SarnStat 654; y tóż práwo ná ſyny kmiece y ſługi zbiegłé przez pány/ którzy ich máią dochodźić/ śćiągamy. SarnStat 664; A któryby Szláchćic drugiégo ſzláchćicá gwałtem nádſzedł w domu kmiecym [...] ma bydź ſądzon SarnStat 1169, 200, 293, 293 żp, 522, 653 [2 r.] (27); SkarKaz 84a.

W połączeniach szeregowych (2): SarnStat 48; Koroná tá ty ſtany iáko członki w ćiele ſwoim záwżdy miáłá: Duchowny/ Senatorſki/ żołnierſki/ mieyſcki/ orácki ábo kmiecy. SkarKazSej 682a.

W przeciwstawieniach: »kmiecy (... kapłański) ... s(z)lachecki« (2): ieſt to rzecż nietáyna/ że wiele ich bronią pieniężney winy z waśni przećiwko kmiecemu ſtanowi/ á z miłośći przećiw Slácheckiemu. ModrzBaz 28; OrzJan 123.

W charakterystycznych połączeniach: kmieca(-y, -e) dań, dłużenie, dom(ek) (3), dziewka (6), glejt, głowa (3), grunt, kmiotowna, kopa, majętność, mężobojstwo (3), niewola, odeszcie, odzienie, podatek, potrawa, prawo, rada, rana (5), robota (2), rola, rzecz (4), sąd (2), siedlisko, siekiera, skarga (2), sposob, sprawa, stroża, swowoleństwo (3), syn (11), szata, szkapa, wolność, żywot (2).

Wyrażenia: »lud, stan, narod kmiecy« = plebeii Modrz [szyk 7 : 5] (5 : 4 : 3): lud kmieczy z dziecmi y z bydłem po leſiech y po błothach ſie pokryli MiechGlab 8; A ieſliby w tym Klaſztorze niebyło Sláchćicá ták godnego/ [...] tedy obráć zakonniká narodu kmiecego UstPraw B; BielKron 209, 437; BielSat D4v [2 r.]; ModrzBaz 28; NiemObr 16; BielRozm 31; OrzJan 123; SkarKazSej 677a, 682a.

»prawo kmiece« (1): dla tego że tá miárá z Prus do Mázowſza z Chełmná przyſzłá: ták iáko y Práwo Kmiecé álbo Mieſckié/ któré Chełmieńſkim Práwem téż przeto zową. GrzepGeom Lv.

Szeregi: »gruby, kmiecy« (1): Y tám przyiechawſzy/ zgromádźiwſzy lud on gruby kmiecy ná kupy/ iáko iedno bydło/ krzćić roſkazał NiemObr 16.

»kmiecy albo (i) mie(j)s(c)ki« [szyk 1 : 1] (2): GrzepGeom Lv; Ták y w Rzeczypoſpolitey wyżſze ſtany niech mieyſkimi y kmiecymi nie gárdzą. SkarKazSej 677a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»oracki abo kmiecy« (1): SkarKazSej 682a cf W połączeniach szeregowych.

»prosty, kmiecy« (1): Ale proſty lud Kmiecy w wielkiey niewoli BielKron 437.

»s(z)lachecki i (a) kmiecy« (2): O Rány Slácheckie y kmiece/ máią mieſzczánie práwo Połſkie [!] ſądźić UstPraw D4v; SarnStat 617. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.; w przeciwstawieniach 2 r.].

»kmiecy, wiejski« (1): Iedno iest ius [...] poſitiuum ſcriptum, któré záśię dźieli ſie: iedno iest Kośćielne, Mieyśckie, Szlácheckie, y kmiece Wieyſkie. SarnStat 48.

W przen (1):
Wyrażenie: »kmietca kmiotowna« (1): Pſzcżołki kmietce kmiotowny gdy ſię komu mnożą: Miod nioſą nam ná żywność/ woſk ná ſłużbę Bożą. KlonWor 11.
a. Rolniczy, związany z uprawą roli, życiem na wsi (1): Columella, oſobliwy Miſtrz w ſpráwach Kmiecych/ in Libris de re ruſtica, tego dowodźi/ Iż OrzQuin H3v.
b Taki, jakiego używają kmiecie: prosty, ubogi (4): Ieſteś PAN choć w kmiecey ſzáćie. RybGęśli C3; y tu ná źiemi wſzytko z ich roboty kmiecey mamy. SkarKaz 84a; [żeby go [...] pogrzebli [...] we włośiennicy/ w kápicy/ w płaſzcżu kmiecżym. SkarŻyw 1587/940].
Szeregi: »gruby i kmiecy« (1): Iáko kto po zdrowych y ſmácżnych potráwách/ ieść grubych y kmiecych niemoże SkarŻyw 581.

»prosty, kmiecy« (1): Byłá niewiáſtá ſtára/ gruba/ w proſtym odzyeniu kmiecym chodziłá BielKron 134.

2. Zestawienie w funkcji nazwy botanicznej: »roża kmieca« = Hibiscus trionum L.; ketmia południowa, roślina zielna z rodziny ślazowatych (Malvaceae) (1): tedy ma być parzenie na takowe rzecży: cżyniono, Z ſlazu/ z rożey kmieczey/ ktorą Ibiſcus zową FalZioł V 27.

Synonimy cf KMIECI.

Cf KMIECI, KMIECIOW, KMIECKI, KMIECNY, KMIOTOWSKI

MM