[zaloguj się]
[pdf]

KOMIN (77) sb m

-o- (16), -ó- (2); -ó- Oczko; -o- : -ó- Mącz (7 : 1).

Fleksja
sg pl
N komin kominy
G komina kominów
A komin kominy
L kominie

sg N komin (16). ◊ G komina (13). ◊ A komin (6). ◊ L kominie (23). ◊ pl N kominy (3). ◊ G kominów (7); -ow (1), -(o)w (6). ◊ A kominy (9).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Przewód lub otwór dla odprowadzania dymu z paleniska, zwykle wystający ponad dach; caminus Murm, Mącz, Calep, Cn; infumibulum Murm, BartBydg, Calep, Cn; fumarium Murm, BartBydg; fumigale Mymer1; vaporarium Calep; fumaria, nares fornaculae, spiraculum (fumi), spiramentum (exhalans flammam) Cn (34): Murm 134, 135; Mymer1 29v; BartBydg 74b; Takież y wiatr wielki domy przewracza á kominy zoſtawia. GlabGad H3v; Rozmáićie thę gorę [Etnę] ludzie vcżeni ná świećie wykłádáli/ Poetowie Greccy piſali tho być komin Wulkaná kowalá piekielnego BielKron 276v, 423v; Suprema villarum culmina fumant, Kopći ſię wſzędzie z kominów po wśi. Mącz 139b; Tardus fumus, Dym leniwo z kominá wychodząci. Mącz 441b, 32d [2 r.]; Kominy niech będą nád wierzchy domow wyżſzey wywiedźione: áby iſkry znich wylatáiące dáchom nieſzkodźiły. ModrzBaz 83v; Camino – Buduie iako komin. Calep 155b, 155b, 535a, 1102a; GostGosp 22, 24.

W porównaniach (5): Bowiem głowa ma ſie w ciele iakoby komin w domu, gdyż w nię ze wſzytkiego ciała zwłaſzcża z żołądka dymy wſtępuią GlabGad B3v; RejRozpr E3v; BielKron 276v; ták iż owe dáchy czo ie Włoſkiemi zową/ á nie ſą/ y ſtoią by kominy/ ábo ſtudnie nie pokryte/ nigdy tey pięknośći/ thego kſtałtu/ áni pożytku niemáią GórnDworz L16v; GórnTroas 30.

Przysłowia: Co ty Rok ſpjſeſs w Kominie To on odpuſtzi w Godzinie RejKup dd6; Zdraycá ſie pośmiewáiąc ná kominie piſze. RejWiz 139.

Aczći to dźiś iuż ná Swiećie niebárzo nowiná/ Ze máły dym wylátuie z wielkiego kominá. GroicPorzRej C4.

Wyrażenie: »dym z komina« = camini vapor Vulg (3): RejPs 97; A ia piekelna chudziná Wylecę by dym ſkominá RejRozpr E3v; BibRadz Eccli 22/28[30].
Szeregi: »ogień (a. ognisko), (i) komin« = caminus, focus Modrz [szyk 2 : 1] (3): ModrzBaz 83v; Około ogniá/ kominow opátrzenia/ to pilna GostGosp 142, 166.

»piec, (i) komin« = fornax, caminus Modrz (4): RejRozpr E4v; ModrzBaz 83v; Pan gdźie mieſzkiwa cżęſto/ tám piecow y kominow wiele bywa GostGosp 152, 66.

2. Palenisko, piec; caminus, focus Mącz, Cn (42): RejRozpr D4v; Kiedy ich Pan doſwiadtza/ y w ogniu poloruie/ iáko bywa doſwiadtzone y polorowáne ſrebro w kominie? KrowObr 238; BielKron 29v; Mącz 124d; SienLek 3; RejAp C4; pogáśili ſwiece/ zágrzebli w kominie ogień GórnDworz T2; Oni też trzey brácia w Bábilonie/ ktorzy byli wrzuceni do kominá ogniſtego/ tákież mowili RejPos 46; BielSat L3; Namiotek moy nád łoſzko będzie przyſzrobowáć/ Więc drewek do kominá drobnych nágotowáć. HistLan C3v; Smácżniey ſie więc pije piwo/ Gdy w komin kłádą łucżywo. RejZwierc 237, 39, 178v, 234, 237 [2 r.]; StryjKron 467; BielSjem 25; KochPieś 16; Ustrina – Komin gdzie zelazo rozpalaiam. Calep 1143a; GostGosp 82; SarnStat 497.

W porównaniach (3): Oto bowiem przijdzie dzień goráiący by komin Leop Mal 4/1; w źiemi [...] ſą záwárté kruſzce/ [...] któré ogień ták trybuie y rozłączą [!]/ że iáko w vſtáwicznym kóminie/ piekąc á wárząc/ vſtáwicznie oddźiela á ku górze pobudza Oczko 5v; Skorá ábo pięć náſzá iáko komin wypalona ieſt/ od niewcżáſu y głodu. PowodPr 10.

W charakterystycznych połączeniach: komin ciepły, murowany, ognisty; komin budować, (z)murować (4).

Fraza: »w kominie się pali, gore; ogień w kominie gorający« [szyk zmienny] (2 : 1; 1): Komu źimno bárzo chwali/ Kiedy ſie w kominie pali. RejZwierc 237, 111, 237; SkarŻyw 201.
Zwrot: »siedzieć (a. zasieść, a. siadać) przy kominie, u komina; komin obsieść« = assidere ad focum, sedere ad larem Mącz [szyk zmienny] (6 : 1; 2): Camino luculento utendum, Muśi ſie przi kominie przi cziſtym ogniu ſiádáć. Mącz 201a, 184c, 378d; RejZwierc 237; KochList 3; KochPieś 33; Skoro téż śiéw odpráwiemy/ Komin w koło obśiędźiemy. KochSob 70; Mnieć ſye doſtánie w izbie przy kominie Siedźieć/ áż ten mróz/ y to źimno minie. PudłFr 6, 31.
Wyrażenie przyimkowe: »przy kominie« (9): Przy kominie z grzanką cżáſzá/ Ieſt rodzona ciotká náſzá. RejZwierc 237; Lepiey cżłowiecżey náturze/ Przy kominie niż w kápturze. RejZwierc 237; PudłFr 64. Cf Zwrot.
W przen (1): Otom ćię przepłáwił ále nie iáko ſrebro: obrałem ćię ſobie w kominie vboſtwá. Leop Is 48/10.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): k kowál/ komin/ kuchniá MurzOrt B2v.

Synonimy: 1. »dymna dziura«, dymnica, dymnik, »dymny loch«, fachel, kozub; 2. piec.

ZZa