Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: KONTROFET

Następne hasło: KONTROWERTOWAĆ »

KONTROWERSYJA (68) sb f

c- (57), k- (11); -w- (44), -u- (21), -v- (3); -ſi-, -si- (51), -ſi- -sii- (12), -ſy- (4).

Oba o oraz e jasne (w tym w drugim o 1 r. błędne znakowanie), a pochylone.

Fleksja

	sg	pl
N	kontrowersyjå	kontrowersyj(e)
G	kontrowersyjéj	kontrowersyj
A	kontrowersyją	kontrowersyje
I	kontrowersyją
L	kontrowersyj(e)j

sg N kontrowersyjå (6); -å (3), -(a) (3). ◊ G kontrowersyjéj (14); -éj (8), -ej (1) SarnStat (8 : 1), -(e)j (5). ◊ A kontrowersyją (6). ◊ I kontrowersyją (1). ◊ L kontrowersyj(e)j (2). ◊ pl N kontrowersyj(e) (5) [w tym: -ae (2), -ȩ (3)]. ◊ G kontrowersyj (20) [w tym: -iy (17), -yy (2), skrót (1)]. ◊ A kontrowersyje (14) [w tym: -ȩ (9), -ae (2)]; -e (2), -(e) (12).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII w. (z Cn).

Znaczenia

1. Spór, zatarg, nieporozumienie (10)
2. praw. Sprawa sądowa oraz czynności związane z rozprawą (52)
- a. Pozew, skarga złożona na piśmie do sądu (9)
- b. Zeznanie stron procesowych, zwłaszcza zaprzeczenie przez pozwanego zarzutom wysuniętym przez powoda; również akta tych zeznań (33)
3. Spór religijny (6)

1. Spór, zatarg, nieporozumienie [controversia – wspora BartBydg; – prza, różnica Mącz 489a; – spór, swar Calep; spór, spórka, spieranie, sprzeczanie – controversia Cn] (10): A to dlatego ich nie daie pozoſtaley Malzonce Grzegorza Nieſiolowſkie^go i paſierbiętom, że iak ys Controuerſiey obawiaiąc się od Ioachima Pisarza Ie^go Msci, ktorą Controverſią Prawo Miaſta Kosćierziny powinno vspokoić. ZapKościer 1581/23v; ActReg 47; Mierzenié pól w Polſcze trudno ma bydź, boby ſie zruſzyło śiłá controwerſiy dla dawnośći gránic. SarnStat 475.

kontrowersyja miedzy kim (a kim) (5): Ia iako miarnik widząncz thę Controuersią miedzy nimi dalem ym do Sąndv na rossąndek V. Mlczi. ZapWar 1553 nr 2685; ActReg 7, 74; SarnStat 1165. Cf kontrowersyja miedzy kim a kim o co.

kontrowersyja miedzy kim a kim o co (1): o ktore żito Controuerſia ieſt miedzi onym a Ianem Buinikiem. ZapKościer 1581/25.

Szereg: »odpor, kontrowersyja ani kontradykcyja« (1): o ważności zapiſów, że przećiwko nim nie zoſtáie żaden odpór, żadna controwerſia, áni contrádictia, iedno im dosyć czynić wypełnić potrzebá SarnStat 1260.

2. praw. Sprawa sądowa oraz czynności związane z rozprawą [controversia – żałoba, wspora BartBydg; – wspieranie na prawie Mącz 489a] (52): Iest y Actuarius do ſwych Reyeſtrów controwerſiy. SarnStat 428; IZ ſie teraz ták prędko Roki odpráwowáć/ iáko przedtym bywáło/ niemogą: y Piſárze prze długié kontrowerſiiȩ Aktciy/ Dekretów/ y prze ſzérokość zapiſów ták prędko iáko téż przedtym bywáło/ dopiſowáć Akt nie mogą. SarnStat 721, 817, 1267, 1307; ſkárżyli ſie ná Stároſty/ iż dekretow niektorych duchownych [...] cżynili ná śláchćie exekucią [...]. Nie zápozwawſzy/ áni cżyniąc controuerſiey żadney PowodPr 23.

W połączeniach szeregowych (3): A tám iuż przed ſądem/ wſzyſtkié ſtrony w ſwoich ſpráwách ſądowych/ Rok y Roki będą miały [...] wedle ich pozwów/ przypozwów/ controwerſiy/ kauz/ Dekrétów/ áppelláciy/ mociy/ remiſsiy/ rozpiſów/ limitáciy/ y inſzych punktów práwnych/ żadnégo nie wyymuiąc SarnStat 855, 869, 1213.

Szereg: »kontrowersyja i kauza« (1): Dla tego vſtáwiamy ſtoiąc przy Státućiech ſtárych koronnych: iż wſzyſcy Piſárze Ziemſcy od iednéy kontrowerſiiéy y kauzy[ab una Controversia et causa JanStat 499] nie więcéy niech biorą/ ieno ieden groſz. SarnStat 817. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

a. Pozew, skarga złożona na piśmie do sądu (9): DRVGA CZĘSC PROCESSV PRAWNEgo: gdy iuz ſąd záczyna controuerſią rozbiéráć, y o niéy diwinowáć SarnStat 1291, 817.

W połączeniu szeregowym (1): DRVGA część ma w ſobie formularze pozwów, zapiſów, obligáciy, y controwerſiy SarnStat *5v.

Zwrot: »kontrowersyją (na)pisać; kontrowersyja pisana« [szyk zmienny] (4; 2): RejZwierz 72v; Za ſtárych Ludźi pirwey nie wiele piſano/ Iedno co cżyie było/ iáwnie powiedźiano. Kontrowerſiy piſánych/ nigdy nie cżynili. Prokuraty ięzyćżne/ wſzyſtki roſproſzyli. BielSat Ev [idem BielRozm]; PRáwo Polſkie widzimy iáko błáho ſkacże/ Gdy żacżyſko ledá co przed Vrzędem gdacże: Sześć árkuſzow nápiſze controuerſyy ſtronie BielSjem 24; BielRozm 34; SarnStat *5v, 1242.

Szereg: »pozew, (ani) kontrowersyja« (2): Bo nie dosyć iest że kto vmié Státut, y czyta go, á nieumié ſobie y przyiaćielowi pozwu nápiſáć, áni controwerſiiéy. SarnStat *5v, 1242.

b. Zeznanie stron procesowych, zwłaszcza zaprzeczenie przez pozwanego zarzutom wysuniętym przez powoda; również akta tych zeznań (33): GórnRozm F3v marg; TYm téż niepomáłu ſąd báwić/ y ludźie do ſzkody przywodźić zwykli pozwáni/ że in acceſſoriis controwerſiȩ niepotrzebné wtrącáią. SarnStat 808; A té controwerſiȩ któré przed nim ábo przed iego Komornikiem ſtrony czynić będą/ áby w ſądźie tákże przy nim czynili y wywodźili SarnStat 1175; A to dla tego zdawná záchowáło ſie/ iż ſąd z controwerſiiéy Dekrét práwny vczyni/ y Piſarz Ziemſki controwerſią dobrze y doſtátecznie wypiſze SarnStat 1175, 458, 808, 812 [4 r.], 813 żp, 862 (17).

kontrowersyja między kim (1): Ia A. przyśięgam/ iż ſpráwiedliwie wedle Bogá práwá piſánego ſpráwiedliwość y kontrowerſiie między ſtronámi będę ſądźił SarnStat 554.

kontrowersyja czyja [w tym: G sb i pron (5), pron poss (2)] (7): Wſzákże ſąd/ od którégo będźie áppellowano/ będźie powinien ſtronam práwuiącym ſie dáć ná piſmie propozyciȩ/ ábo żáłoby y odpory/ y ich kontrowerſiȩ z Akt ſwych SarnStat 535 [idem 807, 812], 458, 561, 807, 812 [3 r.].

W połączeniach szeregowych (4): y wiernie ſtron zeznawánia/ kontrowerſiie/ żądánia / álbo oświádczenia Práwne/ álbo Sędźiego ſkazánia/ w kśięgi Ziemſkie będę wpiſował SarnStat 561, 535, 807, 812.

Zwrot: »kontrowersyją pis(yw)ać; pisanie, kontrowersyjej« (3; 1): tedy ią [apelacyją] ſobie ad verbum ſtroná ná pugillares wypiſuie, żeby ná nię mogłá przypátrzywſzy ſie ſłowom y rzeczy áppellowáć, y Contróuerſią piſáć. SarnStat 1298, 1298, 1299, 1300.

Szeregi: »muniment i kontrowersyja« (1): Bo z zapiſów pozwy pochodzą, z pozwów roſtą Munimenta y Controwerſiȩ SarnStat 1301. [Ponadto przy innym szeregu 1 r.].

»kontrowersyja i wywod« (1): A ſąd wedle ſtárégo zwyczáiu y zeznánia iego/ á z controwerſiiéy ſtron y wywodów ábo munimentów ich/ iáko będźie wedle práwá poſpolitégo rozumiał/ ták powództwo iáko y dowód ſkázáć władzą ma. SarnStat 1175.

3. Spór religijny; controversia (de vera religione), nodus religionis Cn (6): A ſłyſzyſzże tu co mowi ten ták wielkiey/ nowey/ á przedtym nigdy nieſłychaney v nas w Polſzcże wiáry Doktor. Lecż iuż o tey Controuerſiey ná ten cżás doſyć. WysKaz 39.

kontrowersyja około czego (2): iż z ſámego tylko piſmá ś. vcżyć ſię chcemy: y podług niego wierzyć/ y wyznawáć o Bogu y Chriſtuśie chcemy. A iż wiele ſię tákich ludźi znáyduie/ ktorzy ſię tylko wźiąwſzy/ zá trudnieyſze niektore ſentencye/ około nich ſpory y controuerſiae rozmáite tocżą: ále co ná tym proſtakowi? NiemObr 95; WujNT 211.

kontrowersyja o kogo (1): pewienem tego przed Pánem Bogiem/ y przed ſędźiem żywych y vmárłych/ żeby w tey controwerſyey o Bogá iedyne^go [...]/ byłáby náſzá wygrána: á imby poginąć przyſzło. CzechEp 34.

kontrowersyja o czym a. de aliqua re (2): Co z oney controwerſiey znácżney/ ktorą z Biſkupy Rzymſkimi wiodł de Baptiſmo Hereticorum, káżdy obacżyć może NiemObr 57, 48.

kontrowersyja czyja (1): Odpráwiwſzy iuż tedy pierwſzą cżęść tey náſzey controwerſiey/ to ieſt o oſobie Piotrowey/ [...] Przyidźie mi iuż porządnie mowić/ o włádzy y zwierzchnośći Papieżá Rzymſkie^go NiemObr 48.

Szereg: »spor i kontrowersyja« (2): NiemObr 95; nie tylko áby on iáko przednieyſzy ſprawcá y miſtrz rybitwow/ ná łowienie ryb inne wywodził: ále áby też głębſze y trudnieyſze ſpory y kontrowerſye około wiáry decidował/ y deklárował. WujNT 211.

Synonimy: 1. prza, roznica, spor, swar, wspora; 2. akcyja, kauza, rzecz, sprawa, wspora, żałoba; a. pozew; b. muniment, wywod; 3. spor.