Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: AZAĆ

Następne hasło: AZALIĆ »

AZALI (42) pt

azali (41), ażali (1) BielŻyw.

W pisowni łącznej „aza” (16); w pisowni rozłącznej „a za” (26).

Nagłosowe a jasne, drugie pochylone.

Sł stp notuje, Cn s.v. aza, Linde XVIII w.

Znaczenia

1. W pytaniach niezależnych (realnych lub retorycznych, o charakterze ekspresywnym) (38)
- α. Połączenie „azali” z partykułą przeczącą „nie” (azali nie, azali ... nie), występujące w pytaniach retorycznych, podkreśla istotny charakter tych pozornych pytań jako ekspresywnych emocjonalnych twierdzeń (20)
2. W pytaniach zależnych (4)
- a. „Azali” wprowadza zdanie podrzędne dopełnieniowe (po czasownikach oznaczających mówienie, myślenie, czucie itp.)
- b. „Azaliby” wprowadza zdanie podrzędne okolicznikowe celu (3)

1. W pytaniach niezależnych (realnych lub retorycznych, o charakterze ekspresywnym) (38): A záli do Galilee przydzie kryſtus? OpecŻyw 76, 33, 64v, 75v (9); FalZioł +2v; RejPs 75; Leop Num 11/12; Azali Dawid był wlazł do niebá ſiedzyeć ná práwicy Páńſkiey RejPos 231v.

Połączenia: »azali ... albo«: Słysząc tho Darius rzekł/ ázali od niego álbo on odemnię ma przykład bráć? HistAl Ev.

»azali ... aza«: A zali ia? á za ia? BudNT Mar 14/20.

»azali jeszcze«: Cżemuſz go nie chceſz ráthowáć/ opatrowáć/ żywić/ ázaliby ſie ieſzcże ſtárość iego w tych ſrogich niedoſtátkoch ku pirwſzey cżerſtwośći [...] przywroćić mogłá. LubPs A4v.

»azali i«: Azali y wy chcećie idź precż? BibRadz Ioann 6/67[68].

»azali też i«: a zali też ij [numquid et Vulg] wy chcecie bytz iego zwoleniki? OpecŻyw 63v.

α. Połączenie „azali” z partykułą przeczącą „nie” (azali nie, azali ... nie), występujące w pytaniach retorycznych, podkreśla istotny charakter tych pozornych pytań jako ekspresywnych emocjonalnych twierdzeń (20): OpecŻyw 28, 56, 67; rzekł do nych Iozef/ a zali nye boże ieſt to wykładanye HistJóz A4; LibLeg 11 /13v; HistAl D6, E4; A zali to ták nieieſt? OrzList c3; OrzRozm E2; OrzQuin Y2v; HistRzym 44v; RejPos 215, 243v; AZali ſam nie przyznaſz krom pochlebſtwá wſzego/ Poyrzawſzy ná oſobę tego Zawáckiego/ Ze z onych wſzytkich Grekow by był ktory żywy/ Nie był ták żaden mężny y ták vrodziwy PaprPan P.

Połączenia: »azali nie ... azali nie«: [czterokrotne]: O mily lezu mowiſs matuchnie/ tzo tobie/ A záli nie to tzo tobie ſamému? A zális nie ieſt blogoſlawiony owotz żywota iey niepokálonégo? A záli nie ona ciebie pocżęla ij porodzila ij kármila? a zálicie nie z boleſcią ſſukala OpecŻyw 41.

»izali ... azali nie«: Oni ktorzy ćię kąſáć będą/ izali ſię z trzaſkiem nieporwą/ á zali ſię nie ocucą prędko ktorzy ćię nágábáć będą/ á muśiſz być łupem ich? [numquid ... et Vulg] BibRadz Hab 2/7.

»azali ... zasię ... nie«: A zali zaſię ten ktory ſpi niemoże powſtać zmartwych. WróbŻołt C.

2. W pytaniach zależnych (4):

a. „Azali” wprowadza zdanie podrzędne dopełnieniowe (po czasownikach oznaczających mówienie, myślenie, czucie itp.):

Z przeczeniem: »azali nie«: A thák poćciwy cżłowiek pátrz/ ázali ſie nie ma ná co rozmyſláć/ ſłyſząc ták ſtráſzne á ohydne przypadki przyrodzenia ſwego? RejZwierc 68.

b. „Azaliby” wprowadza zdanie podrzędne okolicznikowe celu (3): Złotey śiekiery wźiąć niechćiał: Bog mu więc śrebną vkazał/ A zaliby ſie k niey przyznał BierEz L2; BielŻyw 25; ArtKanc C13.

Cf AZALIŻ, AZAŻLI, IZALI, ZALI.