[zaloguj się]
[pdf]

KRĘCIĆ SIĘ (50) vb impf

sie (37), się (13).

Fleksja
inf kręcić się, krącić się
indicativus
praes
sg pl
3 kręci się kręcą się
praet
pl
3 m pers krącili się
subst kręciły się
imperativus
sg pl
2 kręćcie się
3 niech(ajże) się kręci niech się kręcą

inf kręcić się (5), krącić się (1) RybGęśli. ◊ praes 3 sg kręci się (30). ◊ 3 pl kręcą się (4). ◊ praet 3 pl m pers krącili się (7). subst kręciły się (1). ◊ fut 3 sg kręcić się będzie (1). ◊ imp 3 sg niech(ajże) się kręci (2). ◊ 2 pl kręćcie się (1). ◊ 3 pl niech się kręcą (7). ◊ part praes act kręcąc się (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI ‒ XVIII w.

1. Obracać się, wirować, krążyć; wić się, toczyć się; circumversari, circumverti, (con)versare se, torqueri, verti, vestiginare, volvi Cn (29):
W przen (21): Iużeś też wſzytko widzyał iáko ſie ſwiát kręći [...] Widzyałeś iuż roznośći ná wſzem dziwne iego RejWiz 80v.

W porównaniach (2): Długo tu iuż ſpokoyna głowá nie może być/ Záwżdy by młode piwo muśi ſie w niey kręćić. RejWiz 90; Iáko koło/ z myślámi niech ſye kręcą ſwémi/ Iáko źdźbło/ któremu wiátr nieda páść ná źiemi. KochPs 125.

Frazy: »[komu] się chmiel we łbie kręci« = ktoś odczuwa zawroty głowy po przepiciu (1): Stráćił wcżoráyſze pámięći/ Bo ſie mu chmiel we łbie kręći BielKom E8.

»we łbie, w głowie się kręci« [w tym: komu (7)] [szyk zmienny] (9:3): Iako y ta naſza pani/ y to ſtworzenie dzywne Wſzytko ſie iey wełbie kręći/ wſzytko iey czos ſprzećiwne Alboć miłoſcz alboć fraſunk/ czos ſie iey w głowie kręći Tak ći chodzy by ſzalona/ a prawie beż pamięći RejJóz C4v, D4; Iuz niechay ſię Czo chcze dzeye Iuż ſmetnę Sercze Truchleye Iuż ni rady ni pomoczy Iuż ſyę wſſytko welbie kręczy. RejKup cc7v, cc6v; Ano ſie we łbie kręći/ pan ſiedząc ſzcżka/ ſpluwa/ [...] opák ſie obuwa. RejWiz 16v; Ale ty to proſzę cie pilnie ná pámięći Mieway/ á niechći ſie to záwżdy w głowie kręći. RejWiz 49, 12v, 22v, 41, 87, 132.

»[o czym komu] się myśl kręci« = o czym kto myśli (1): Powiedzże mi o cżymći ieſzcże ſie myſl kręći/ Abychći wżdy co przywiodł ku lepſzey pámięći. RejWiz 35v.

»kręci się na sercu« = mdli, nudzi [w tym: komu (1)] [szyk zmienny] (2): SienLek 88; Nauseo, Kreczi miſie na ſercu, chczę zrzuczic, brzitko mi. Calep 691b.

»na tym się świat kręci« = to jest siłą rządzącą światem (1): Rzecże Venus/ wſzák ia wiem iż y w niebie ſwięći/ Zaden ſie nie wyſiedzi/ ná tym ſie ſwiát kręći. A ktoby ſie tym plotkam ná wſzytkim przećiwił/ Wierzę żeby żadnego ſwiát długo nie żywił. RejWiz 39v.

Zwrot: »kręcić się jako kurek od wiatru na kościele« = być niestałym, zmiennym (1): w tych Dyabli ſą/ y przemiennoſć iáwna/ kthorych myſl y ſerce odmiáną ták ſye kręći/ iáko Kurek od wiátru ná Koſćiele. OrzList d4v.
Szereg: »wić się i kręcić« (1): Fortuná rádniey ieſt wicher á niżeli wiátr: bo z pewnego kątá nie wieie/ ále ſię záwſze w około wije y kręći/ okrętem náſzym rozmáićie obrácáiąc y wiohrząc. KlonFlis B.
a. O płazach: wić się, zwijać się, wykonywać ruchy wężowe (3): RejZwierc 163; KochPhaen 4; Iák v ſrogiey Meduzy [...] Miáſto włoſow żywe ſię kręćiły iáſzcżorki KlonWor 6.
b. O czlowieku: wić się z bólu, kulić się pod wpływem bólu; męczyć się (2): Mozg zápalony/ them ſię rozdymáią Podſkorne kośći/ gdy ſię na mniey ruſzę/ Iak tárgał/ ſkąd ſię dźiwnie krąćić muſzę. RybGęśli D, C4v.
c. O cieczach i gazach: wirować, wrzeć, burzyć się, musować (3): Pátrzże co wicher cżyni/ gdy ſię wzgorę kręći/ Y drzewinę połomi/ y wodę pomąći. RejWiz 150. [Cf W przen W porównaniach RejWiz 90.]
Szereg: »wrzeć a kręcić się« (1): gdy iuſz wrzeć/ á kręćić ſię oley pocżął: wrzucono weń ćiáło ono SkarŻyw 408.
2. Być w ciągłym ruchu, zwracać się w różne strony, biegać tu i tam; zabiegać; krzątać się; błąkać się; cursare, festinare, obversari, satagere, tergiversari, trepidare, versare se in utramque partem Cn (21): Dworzánie ſie też kręcą z rożny s piecżonkámi/ Z gárncy/ s kotły/ z bokłagi/ s koflmi/ y s konwiámi. RejWiz 167, 36, 173; iż gdy ná ktorego przydzye ſtrách iáki bliſkyey ſmierći iego/ to ſie dopirko kręći/ to ſie dopirko fráſuie/ tho dopiro będą dziwne rozmyſły w oney błędney duſzy iego RejPos 248v; bo iuż więc nie ſporo bywa gdy ſie płomień vkaże s powrozem do ſtudniey ſie kręćić. RejZwierc 182v; GrabPospR K4v. [Cf Przen a) W porównaniu.]
Zwrot: »kręcić się (i) tam i sam« [szyk zmienny] (3): Gdy ſie kręcą tám i ſam/ iáko to więc bywa/ Kiedy iáką przygodę/ kto więc ná ſię miewa. HistHel C2v; Pátrz iákoć ſie y tám y ſám kręcą/ od ſzcżerey prawdy odſtąpiwſzy. WujJud 246; StryjKron 517.
Szereg: »wiercieć się, (a) kręcić« [szyk 2:1] (3): będzie ſiedzyał by ná ſſydlech/ á yeſli go záſiędą kręćić á wyercyeć ſie będzye/ radby co narychley vſſedł GliczKsiąż K6v; ázaż nie drżą wárgi? ázaż nie zgrzytáią zęby? ázaż może ſpokoiem poſtać? iedno ſie wierći kręći/ nogámi depce/ á niewie gdzie ſie wráźić. RejZwierc 75v, 164.
Przen (9):
a) Starać się wywikłać z niewygodnej sytuacji (7): Pátrząc á on [człowiek] ſie kręći/ á nie śmie rzec tego/ Chociayby właſnie widział co być pocżćiwego. RejWiz 174v; GrzegRóżn F2; Torquate vos versetis luet, Bá kręććie ſie yáko chcecie/ etć. Mącz 486b; Niechayże tedy X. K. kręći ſię iáko chce przedśię ſię z tego prawdą y ſzcżyrośćią Bogu miłą nie wykręći. CzechEp 269, 145, 175.

W porównaniu (1): A ieſliżeby ſwárząc á kręcąc ſye Kácerz/ w ſwarze przed prawdą/ iáko piſkórz pokropióny ſolą/ pozwalałći Kápłaná/ ále nie tego z Rzymu [...] móẃże mu ty táko OrzQuin Aa2v.

b) Być niespokojnym, bezradnym; drżeć (2): Bo gdy tey [cnoty] nie doſtánie iuż ſie káżdy kręći/ Stoiąo iáko dziki wieprz práwie bez pámięći. RejWiz 4; Iego [Boga] dziwny Máieſtat iáko ſławny wſzędzye. Drży piekło/ zyemiá/ morze/ y niebo ſie kręći / A przed iego nogámi pádáią y ſwięći. RejWiz 52v.

Synonimy: 1. krążyć się, obracać się, wić się; 2. przebiegać się, uwijać się, wiercieć się.

Formacje współrdzenne cf KRĘCIĆ.

Cf KRĘCĄCY SIĘ, KRĘCENIE SIĘ

MB