[zaloguj się]
[pdf]

KRĘCIĆ (53) vb impf

Fleksja
inf kręcić
indicativus
praes
sg pl
1 kręcę, krącę
2 kręcisz
3 kręci, krąci kręcą
praet
sg pl
3 m kręcił m pers kręcili
n subst kręciły
imperativus
sg pl
2 kręć kręćcie
conditionalis
sg
3 m by kręcił

inf kręcić (10). ◊ praes 1 sg kręcę (10), [krącę]. ◊ 2 sg kręcisz (1). ◊ 3 sg kręci (10), krąci (1) GosłCast. ◊ 3 pl kręcą (10). ◊ praet 3 sg m kręcił (2). ◊ 3 pl m pers kręcili (2). subst kręciły (2). ◊ imp 2 sg kręć (1). ◊ 2 pl kręćcie (1). ◊ con 3 sg m by kręcił (1). ◊ part praes act kręcąc (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XIX w.

1. Wprawiać w ruch obrotowy, wirowy; poruszać w różne strony, chwiać, miotać; torquere Mącz, Cn; gyrare, offlectere Mącz; sinuare, tortare Calep; exagitare Vulg; circumrotare, contorquere, convertere, declinare, obvertere, vertere Cn (26): Gyro, Kręcę/ Obrácam. Mącz 150d, 261b; [Krącę/ et krącam. Item, Kręcę/ et kręcam/ Flecto, torqueo, in gyrum ago. Volck Iiiv].

kręcić co (2): Aleksander śmiały, Mając lampart na sobie i łuk nałożony I miecz, a kręcąc w ręku oszczep ustalony, Wyzywał co męższych [!] z wojska przeciwnego KochMon 19; Kręććie/ gryźćie heretycy/ ten dobrze mocną ręką wbity goźdź/ nie ruſzyćie go z mieyſcá/ y zęby połamiećie. SkarKaz 158a.

kręcić czym [= co] (6): RejWiz 87, 111; cżłowiecże coś ieſt/ á iáko cie piſmo zowie/ zeſchłą trawą/ ździebłkiem co im wicher kręći/ popiołem/ prochem/ błotem/ gliną/ á nákoniec drzewem s korzenia wykręconym RejPos 163. Cf W porównaniu, Zwroty.

W porównaniu [czym co] (1): Piekielne y niebieſkie y zyemſkie mocarze/ Wſzytko to on [Bóg] iáko chce w ocemgnieniu ſkarze. Wſzytkim on tym by wicher máłym źdzyebłkiem kręći RejWiz 186.

Zwroty: »głową kręcić« (1): Ocży wywraca/ głową kręći: to chce mowić/ To zámilknie. KochOdpr D.

»oczyma kręcić« (1): Oculis vestigare, Oczimá kręćić/ y tám y ſám źrzeć. Mącz 490b.

Szereg: »i tam i sam kręcić« [szyk 1 : 1] (2): Torto ‒ I tam i ſam kręcę. Calep 1074b, 983h.
W przen (8):
Zwroty: »[czym co] w koło kręcić« = ujeżdżać. ujarzmiać, trzymać na wodzy, opanowywać (1): Przetoż y tákowego złego wzruſzenia ſerdecżnego/ cżelnieyſzi Pánowie powśćiągáć máią/ á rozumem ie iákoby w koło kręćić [ac tanquam in gyrum rationis ducendae]/ y rozruchow wyſtrzegáć się pilnie máią ModrzBaz 27.

»kręcić szyją« = collum torquere Mącz (5): Y ti ſie mieczeſs tą mową Yz zufalcza kotem zową Kręczącz czi kotowie ſſiyą Kiedy ſobie więcz podpiyą A ziedna to lieda rzeczą RejRozm 395; Za dzyſyejſſego żiwotá Ieſt wliudziech taka proſtota Iż czo jm dają to piją A też drugy kręćij ſſyją [...] (did) Kupiecz wypiwſſy Traṅk od Koſmuſa Plebánowy traṅky zruċzył. (‒) RejKup q7v, x2; Bo wierz mi że w tey łáźniey tám bez ługu myią/ Ale vźrzyſz żeć bárwierz przykro kręći ſzyią. RejWiz 75v; Collum torquere, Kręćić/ wierćieć ſzyyą. Mącz 459a.

Wyrażenie:bibl. »mgły, ktore wicher kręci« (2): A nye pyſſneſz to y prozne ſlowá mowyą? [...] Nye ſąſz to mgły/ ktore wicher kręći [nebulae turbinibus exagitatae Vulg 2.Petr 2/17]? KromRozm I Ev, D2v.
Przen: Kierować, powodować [kim] (2): RejWiz 9v; Zá ſtárych ludzi pierwey nie wiele piſano/ [...] Controwerſiy piſánych nigdy nie cżynili/ Ięzycżni Prokuraći Sędzią nie kręćili. BielRozm 34.
a. Giąć, zginać, wykrzywiać; lentare Mącz; pertorquere Calep (3) : Lento, Kręcę ozinię miękko Unde lentandus remus apud Vergilium, Kręcony ſtyr. Mącz I89a; Calep 793a.

kręcić czym [= co] (1): Bo z młodu iáko witkę krzywo álbo proście Poſtáwiſz/ to iuż więc ták do ſtárośći roście. Ale gdy podprochnieie trudno ią iuż kręćić/ Bobyś iuż y s korzeniá muſiał wſzytko ſtręćić. RejWiz 88v.

b. Wyrywać, łamać, burzyć [co] (1): By młodé dźiatki gráiąc poſkákuią ſnádnie. Drugi ſkacząc niebácznie/ goleni nátrąći/ Alić o iednéy nodze/ wkoło wſzytko krąći. Drugi go pięśćią w ſzyię/ coć winien chudźino/ Miiáć było z dáleká/ máluczka dźiećino. [Cf Quasi pueri parvi, caducum sicubi Offendimus pedem, lapidem ubi offendimus, Pugno insequimur; a quo illico fugiendum erat] GosłCast 42.
2. Nawijać [co około czego] (1): wielkie pálce v nog bywáią związáne/ á powroz od nich około ośi v kołá kręcą/ áby ták obrácánim kołá ćiáło złoczyńce ku wypowiedźieniu prawdy było ćiągniono. GroicPorz iiv.
3. Wytwarzać coś przez obracanie, toczenie, zwijanie; torquere Mącz; turbinare Calep [w tym : co (7)] (9): RejZwierz 117; BielKron 129v; Funein torquere, kręćić powróz. Mącz 459a; Calep 1074a, 1094b.

kręcić z czego (2): RejFig Cc3v; gdy gromnicę ſwięcą/ Włożywſzy ná nię błáſzká/ co też z woſku kręcą RejZwierz l06v.

kręcić na co (1): niewiáſty y dzyewki porzázáły ſwe wárkocże/ á ná cięćiwy kręćiły. BielKron 152.

W przen [co] (1): (nagł) Trzecie Wići. (‒) NVż moie miłe Wići/ toć was długo kręcą [...] Bo oni ná gránicach/ będą trzy kroć bići/ A niżli ich rátuią/ ty záwiędłe wići. RejZwierz 103.
4. Przeinaczać, naciągać, fałszować argumentację; torquere Mącz; detorquere PolAnt (15): RejKup aa5, dd3v; Bo abo tego vczynic nie może/ abo żadnęm piſmęm bożem (chyba żeby kto chciał kręcić) nie może być ktęmu przymuſzon MurzNT 33v; Bá iuż ty kręć iáko chceſz radz ſię Sofiſtyki/ A okáż wdzytek rozum ſwoy ná ty práktiki Tedy tego dowody nie pokażeſz twemi GrzegRóżn N3v; ModrzBaz 98v.

kręcić co (6): Mącz 459a; ktore [listy] nie vcżeni y nieſtátecżni kręcą/ iáko y ine piſmá/ ku właſnemu ſwemu zátraceniu. BudNT 2.Petr 3/16; ModrzBaz 28v; CzechEpPOrz **2; iż oni nie piſmo/ ále rozumienie ſwoie piſmem zowią: kręcąc ie y odmiátáiąc iáko chcą/ á ná żadnego ſię oycá ś. Doktorá/ y kośćiołá wſzytkiego rozſądek nie dáią. SkarKaz 418a; Poćiągałby káżdy práwo zá ſobą/ y ná ſwoię ſtronę kręćił. SkarKazSej 698a.

kręcić czym [= co] (2): Gdy Sędźiowie z Szczekułámi poczną Práwem kręćić/ Aby iedno ná obudwu ſtronách co wymęczyć. GroicPorzRej C3v; RejWiz 162.

kręcić czym [= za pomocą czego] (3): GliczKsiąż Gdy; Pátrz dźiwney zdrády y chytrośći Kálwinowey/ iákoć ią dźiwnie kręći. Z ſtrony Bożey/ powiáda/ nie ſą to znáki gołe [...] zſtrony ludźi przedśię [...] znáki gołe zoſtáią. WujJud 249v; CzechEpPOrz **2v.

Szeregi: »wikłać i kręcić« (1): rzecż proſtą y iáſną przez ſię/ dziwnymi iákiemiś állegoriámi [...] wiklą y kręcą/ że ſię y ſámi z niey wykroćić y wywikłáć nie mogą. CzechEpPOrz **2v.

»kręcić (a) wywracać« (2): by też był nyewyedzieć yákim Filozoffem/ á nyewiedzyeć yáko rozumem kręćić á wywrácáć vmyał GliczKsiąż G6; Mącz 459a.

5. [Kluczyć, robić zakręty: IVżem ſie dźiś nápátrzyli/ Záiącow iáko kręćili. Gdy ieden łbem z gory tocżeł/ A Lis go chytry przeſzkocżeł. BielawMyśl F3v.]
*** Bez wystarczająccgo kontekstu (2): Torqueo, Kręcę/ wiyę/ krziwię Mącz 459a; Calep 1074b.

Synonimy: 1. obracać, wiercieć; a. krzywić; 3. toczyć, wić; 4. wikłać, wywracać; 5. kluczować.

Formacje współrdzenne: kręcić się, nakręcić, okręcić, pokręcić, skręcić, ukręcić, wykręcić, wykręcić się, zakręcić; kręcać, nakręcać, okręcać, obkręcać, odkręcać, powykręcać, przykręcać, rozkręcać, skręcać, wkręcać, wykręcać.

Cf KRĘCENIE, KRĘCIWOJ, KRĘCONY

MB