Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: KRĘCIWOJ

Następne hasło: [KRĘCZENIE] »

KRĘCONY (32) part praet pass impf

-o- Mącz (4), -ó- (1) Strum.

Fleksja

sg
m	N	kręcony	f	N
	G	kręcon(e)go		G	kręcon(e)j
	I	kręconym, kręcon(e)m		I

pl
N	subst	kręcon(e)
G		kręcónych
A	subst	kręcon(e)
I	m	kręconymi

sg m N kręcony (8). ◊ G kręcon(e)go (12). ◊ I kręconym FalZioł (2), kręcon(e)m (1) BibRadz. ◊ f G kręcon(e)j (3). ◊ pl N subst kręcon(e) (3). ◊ G kręcónych (1). ◊ A subst kręcon(e) (1). ◊ I m kręconymi (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII ‒ XIX w.

Znaczenia

1. Obracany, wprawiany w ruch kołowy (1)
2. Robiony przez obracanie, skręcanie (20)
3. Toczony, rzeźbiony (4)
4. Naginany, zgięty, zakrzywiony (3)
5. Wijący się (3)
- a. Mający kształt spirali (2)
*** Bez wystarczającego kontekstu (1)

1. Obracany, wprawiany w ruch kołowy (1): Broń záś łuk proſty/ ſzáblá ledwo v Hetmáná/ włocznia/ kiy opalony/ proce kręcone/ ſiodłá z dębu bez násłánia StryjKron 265.

2. Robiony przez obracanie, skręcanie; retortus Vulg, PolAnt; intortus, tortus Cn (20): TEn Sznur ma być vrobióny ná dłuż łokći ſzeſtnaśćie/ á z mocnych nići ćienkich kręcónych/ y biélónych. A to dla thego/ áby wſzędy był równy y mocny/ dla rozśćiągánia. Strum B3.

Zestawienia: »biel, bis kręcony (-a)« = cienka tkanina z białej lub barwionej przędzy lnianej nitkowanej; byssus retorta PolAnt (1:1): Oppony będą záwieśiſte czterech bárew napięknieyſzych [...] y z biſu kręconego BielKron 33; Teſz vcżynił ſień [...] á obwieſzenia ſieni zbieli kręconey (ná) ſtu łokiet. BudNT Ex 38/9.

»kręcony cukier« = cukier uzyskany ze skrobi jęczmiennej w postaci kręconych laseczek (2): gdy vwarzyſz kwiatki Fiiołkhowe s kręczonym czukrem FalZioł I 150a, V 39.

»len kręcony« = przędza lniana nitkowana otrzymywana przez skręcenie dwu lub więcej nitek celem zwiększenia jej wytrzymałości i gładkości; tkanina z takiej przędzy; byssus (retorta) Vulg, PolAnt [szyk 10:2] (12): Dzieśięć Opon ze Lnn biáłe^go kręcone^go z iedwabiu modre^go Páwłocáne^go Kármázynowe^go hárzo iáſnego przemiennych máśći/ robothą dźiáną vdziáłaż Leop Ex 26/1, Ex 36/8; BibRadz Ex 28/6, 8, 15, 39/2, 5, 8, 24; Napirwey ſpodnie vbránie áby było lniáne co namiękſzego biáłego lnu kręconego/ wyſzywáne. BielKron 34, 33, 33v.

»świeca, świeczka kręcona« = prawdopodobnie świeca ciągniona, robiona przez przeciąganie skręconych knotów przez stopiony wosk; gromnica (2:1): Dayczie ſám wody ſwieczoney A tey też ſwieczie kręczoney. Boc to nato ieſt ſprawiono A by ią Diably ſtraſono. RejKup m2v, i7v, r3v. [Ex qua cera factae sunt candelac pro exequiis 200 alias kraczone swiecze RachBonera 1545 63].

3. Toczony, rzeźbiony; diatretus, tornatilis Calep (4): Jacub chadza [...] wſukny byaly dlugy sknaphiamy krączonymy LibMal 1547/128; Toreuma ‒ Kręczoni kubek. Calep 1073b, 319a, 1074a.

4. Naginany, zgięty, zakrzywiony; tortus Mącz, Calep (3): lentandus remus Kręcony ſtyr. Mącz 189a; Tortus, flexuosus, obliquus, Krziwi, kręconi. Calep 1074b; [Krącony/ et kręcony/ Flexus, tortus, tortilis. Volck Iii2].

W przen (1): Tortae conditiones, Opák kręcone. Mącz 459b.

5. Wijący się; contortus, intortus Cn (3): [Lazur] cżyni włoſy kręczone. FalZioł IV 55b.

a. Mający kształt spirali (2):

Wyrażenie: »kręcony (w)schod« = cochlea Mącz; cochlidium Calep (2): Cochlea, Okrągły álbo kręcony wſchód/ yáki w murzéch bywa. Mącz 58c; Calep 210a.

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Tortilis, Wity/ skrziwiony/ kręcony. Mącz 459b.

Synonimy: 3. toczony; 4. krzywy, skrzywiony.

Cf KRĘCIĆ, KRĘTY