[zaloguj się]
[pdf]

KRONIKA (416) sb f

kronika (414), kroniki prawdopodobnie pl t (z gr. τὰ χρονικὰ βιβλία) (2); kronika : kroniki BielKron (112 : 2; 337v, 401v).

kronika (385), krojnika (24), chronika (6), chrojnika (1); krojnika OrzRozm (3), ReszPrz, KochCz, KołakCath; chronika GroicPorz (2), SkarKaz; krojnika : kronika RejPos (6 : 4), RejZwierc (3 : 2), BielSpr (1 : 2), SkarŻyw (4 : 3), SarnStat (3 : 4); krojnika : chrojnika CzahTr (1 : 1); chronika : kronika BielŻyw (1 : 1), GórnDworz (1 : 1), MiechGlab (1 : 2).

kron- (16), krón- (2); kron- : krón- OrzQuin (1 : 2). ◊ a jasne.

Fleksja
sg pl
N kronika kroniki
G kroniki kronik
D kronice
A kronikę kroniki
I kroniką krojnikami
L kronice kronikach

sg N kronika (32). ◊ G kroniki (38). ◊ D kronice (1). ◊ A kronikę (28). ◊ I kroniką (5). ◊ L kronice (75). ◊ pl N kroniki (51). ◊ G kronik (29). ◊ A kroniki (23). ◊ I krojnikami (1). ◊ L kronikach (51); -ach (33), -åch (16), -(a)ch (2); -ach BibRadz (9), OrzQuin, BudBib, CzechRozm, SkarŻyw, WerGośc, BielSjem, OrzJan, KołakCath, SarnStat (2), CzahTr; -åch RejPos, StryjWjaz, PaprPan, SkarJedn, CzechEp; -ach : -åch Leop (3 : 1), BielKron (6 : 5), MycPrz (3 : 2), StryjKron (1 : 3). ◊ skroty (82) [wyłącznie ksiąg biblijnych].

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Chronologiczny opis wypadków historycznych; annales Mącz, Calep, Cn; annalium monumenta Mącz, Cn; chronica Calep, Cn; chronici libri Cn (413): gdi bis w kronicze poczedl Więczei bis tam tego naſſedl Czo moy przodkowie bily RejRozm 397; RejWiz 99v; niechay by ſſukano w kxięgach oycow twoich/ thedy naydzieſz w kronikach nápiſano o thym [quaeratur in libris patrum tuorum, et invenies in admonitionibus scripta de his] Leop 3.Esdr 2/22, Esth 2 arg; OrzRozm P4; Piſáli też náſzy przodkowie cżáſem ledá ſny w kroniki. BielKron 363v, 46v, 115, 301v, 353v, 420v (16); Notarunt hoc annales, To w kronikę wpiſano. Mącz 250c, 206b; OrzQuin G3; RejAp 79v; BielSat H; RejZwierc 155, 249v; BielSpr 30v, b4; BudBib B4v; MycPrz I C4, II A2, B4, C, C2v (7); BiałKaz I2v, K3; StryjWjaz A3v; PaprPan Cc3; SkarJedn 85; Polacy dowodzą Kroniką/ iż Podole ku Litwie nie było nigdy. StryjKron 612 marg; Kolumny począwſzy od Palemoná idą po mieczu ſwoim torem y genealogią nierozerwáną przez wſzyſtki Xiążętá Litewskie [...] iáko to w náſzey Tablicy/ álbo zwierciedle Kroniki káżdy ſnádniey obaczyć może. StryjKron 270, 288, 380, 612; BielSjem 5v; PaprUp E3v, G2v; Chronica, orum [...] Kronika, kſziega maiąca wſobie ſprawi potocznę. non chronica, cae (ut indocti usurpant). Annales sive historiae Calep [191]a; OrzJan 25; LatHar 55; SarnStat 715, 961, 1275; CzahTr F3v, Gv; [Chronica [...] historię temporum. Kroniki Cervus F40 264v].

kronika czyja [= dotycząca czego] [w tym: ai poss (125), pron poss (13), G sb i pron (25)] (163): Tego [Kalistenesa] (iakoż ſie w chronice Alexandrowey piſze) Ariſtoteles ku Allexendrowi poſłał BielŻyw 103, 115; MiechGlab 6, 50, 52; ComCrac 11v; GroicPorz aav, oo2; BibRadz Esth 10/2; OrzRozm C2v, P3v; Piſał też [Długosz] Kronikę Polſką ſzeroko/ dzyeie y położenie źiemie Polſkiey áż do tego Cżáſu BielKron 396v, 114v, 159, 241, 296, 324 (83); LeovPrzep a4; Mącz 81b; OrzQuin B2, S4; GórnDworz Dd8; Tákże [...] vcżył Piotr Alexándriyſki Biſkup weſpoł z Dámáſem y z Athánázyuſzem/ iáko ſie to pokázuie z Kroniki Kośćielney. Trip: lib. vij. ca. xxxvij WujJudConf 24, 41v; BudBib 3.Esdr 1/41; BiałKaz H4; PaprPan E, Dd4; ModrzBaz 107; SkarJedn 85, 226; Zywot S. Woyćiechá [...] od iego rowieńniká Mnichá Benedyktyná/ bárzo vcżenie nápiſany/ y z Kroynik Polſkich wybrány. SkarŻyw 352, 162, 356, 402, 403, 569, 575; Działo ſię to roku od Chriſtuſá Páná 1330. [...] według dowodu kilkunaśćie Kronik Ruſkich/ Pruſkich y Liflandſkich ktoreſmy tu dla pewnośći lat znoſili z pilnośćią. StryjKron 416, kt, 31, 265, 288, 380 (37); ReszPrz 29; WerGośc 215, 232, 244; KochCz A4v; OrzJan 26; KołakCath A4v; SarnStat 863, 1128; PowodPr 59; SkarKaz 419a.

kronika czyja [= napisana przez kogo] [w tym: pron poss (22), ai poss (5), G sb i pron (13)] (40): Diar 63; OrzRozm P3v; Aleć ſie to niezgodzi z kroniką Doktorá Kromerá BielKron 335, 78, 155, 193, 334, 334v (8); BielKronCies Mmmm3; BielSpr 67; MycPrz II C3v; ModrzBaz *8v; Roku 1328 nie roku 1307. iáko ſie tu Drukarz w Kronice Miechowiuſowey omylił lat dwudzieſtą y trzemá StryjKron 380, 1, 16, 41, 86, 95 (19); CzechEp 82, 404; WerGośc 220; PaprUp E4; LatHar 12; de origine tego narodu w Kroynico moiéy ſzérſzy wywód znaydźieſz. SarnStat 1224, 113.

kronika o czym (4): Kſięgi oſme Kroniki wſzyſthkiego świáthá. O Polskim Kroleſtwie Kroniká. BielKron 333, 296, 317v; czytay Kronikę o rzeczách ktore ſye dźiały thák ſześćdźieſiąt lat y czterzy LeovPrzep a4v.

W charakterystycznych połączeniach: kronika czeska (22), liflandska (6), litewska (3), moskiewska (3), polska (38), pruska (13), ruska (14), świata (13), węgierska (21); czytać (przeczyść) kronikę (8); czytać (czyść, doczyść sie, poczyść) w kronice (7); dowodzić kroniką (2); (na-, o-. wy) pisaé w kronice (38); (na-, w)pisać w kronikę (7); (na)pisać kronikę (5); poświadczać kroniką; powiadać w kronikach.

Frazy: »mianują kroniki« (3): dwá pánowie (ktorych nie miánuią Kroniki) przez ſwe waśni zátrzęśli woyſkiem BielKron 406; StryjKron 130; WerGośc 215.

»kronika pisze (a. opisuje); pisze (się) w kronice« = refert chronica Miech [szyk zmienny] (11; 2):BielŻyw 103; MiechGlab 50; piſze w kronikach/ iż ſam woz bez koni ſzedł áż do Wárádziniá BielKron 301v, 346, 353, 378, 389; SkarJedn 226; SkarŻyw 162, 356; ná Kijowie vſiadł Swietosław/ álbo Stosław (drugie Kroniki piſzą iſz Wſewold) StryjKron 185, 120; WerGośc 244 marg.

»kronika powiada (a. opowieda), mowi (a. mowić musi)« [szyk zmienny] (5 : 3): BielKron 159, 347v; GórnDworz Bb2, Dd8; Wiele iey [obrony koronnej] ná Mieleckich z dawná należáło/ O tym mowią Kroniki tutecżne niemáło. PaprPan A4, E; ReszPrz 29; Czo to beli za Rytwianſci [...] Kroniky yaſnie opowiedaia y inſze ſcripta. PaprUp E4.

»kronika świadczy (a. poświadsza), dowodzi, wyznawa« [szyk zmienny] (17 : 1 : 1): LeszczRzecz A6; RejZwierz 80v; WierKróc B2; Wyznawáią Kroniki dziá tho o nim Cżeſkie PaprPan Dd4; Co iż ſię było niekiedy przydáło/ świádcżą Kroniki náſze [annalibus nostris proditum est] ModrzBaz 107; SkarŻyw 575; s trupich kośći iák Kroniki Włoſkie/ y Swedſkie dowodzą/ Maſillenſzowie Włoſzy/ płoty koło Winnic czynili StryjKron 31, 115, 170 [2 r.], 395, 411, 432 (10); PaprUp B; PowodPr 19, 59.

»kronika wspomina, cżyni wzmiankę« [szyk zmienny] (5 : 1): Tego teſz Kroniki Polſkie przy Krolu Kázimierzu Mnichu wſpomináią SkarŻyw 569; Czynią też wzmiankę Kroniki Polſkie/ zwłaſzczá Długos y Miechouius [...] iſz Bolesłáw Chrobry [...] vczynił przymierze z Wołodimirzem Xiążęćiem Ruſkirn StryjKron 165, 165, 180, 421, 427 marg.

Zwrot: »stoi w kronice, przy kronice« [szyk zmienny] (20 : 2): w kronice ſtoi iż bez moſtu [...] przez rzekę Wełtháwę przeſzło ná woźie ćiało s. Wacſłáwá. BielKron 323, 160, 188, 219v, 243, 301 (21); MycPrz I Cv.
Wyrażenia: »księgi kronik« (1): niecżyſtość y poháńbienie iego [Nabuchodonozora] wypiſáne ſą w kſięgach kronik Krolewſkich [in libro temporum regum Vulg] BudBib 3.Esdr 1/41.

[»kronika pewna« = wiarygodne źródło historyczne: ty dwá Latopiſzczá/ ktorych Litwá y Zmodź zá Kroniki pewne máią/ nie zgadzáią ſie s ſobą StryjKron 49 (Linde).]

Zestawienie: »kronika rodzaju« = genealogia (1): Liber generationis, cronica rodzayv BartBydg 81b [cf Liber generationis Iesu Christi Luc 1/1; KSięgi rodzáiu Ieſuſá Chriſtuſá WujNT].
Szeregi: »historyje i kroniki, kronika to jest historyja« [szyk 2 : 2] (3 : 1): z ktorego domu tákowi ludźie wyſzli w Polſzcze/ iże ie Hiſtorye y Kroniki Rzymſkim Senatorom [...] rownáią. OrzList ev; Kronika. tho ieſth/ Hiſtorya Swiátá [...] z rozmáitych Hiſtorykow/ ták w ſwiętym piſmie Krześćijáńſkim Zydowſkim/ iáko y Pogáńſkim/ wybierána BielKron kt; RejZwierc 184; StryjKron 380.

»kroniki, (i, takież) historykowie« (3): BielKron A6; RejPos A4v; gdy co złego o Papieżu y duchowieńſtwie mowić chcą/ wnetże do kronik y Hiſtorykow bieżą SkarJedn 85.

»kronika, to jest księgi dziejow, księgi albo kronika« (1 : 1): Chronica, plurale tantum, Kroniká/ to yeſt Xięgi dzieyów przesłych lat. Mącz 52b; Calep 72b.

»kroniki i latopiszce« (3): Alexander był Koriatow Syn nie Kieiſtutow/ ták według Długoſſá y Cromerá/ iáko według inſzych Kronik y Látopiſzcow Ruſkich StryjKron 447, kt, 380.

»legendy i krojniki« (1): Męcżeńſtwo S. Floryáná piſane od ſtárych piſarzow męcżeńſkich/ powtorzone [...] w Legendách y Kroynikách Polſkich SkarŻyw 402.

»kroniki a stare dzieje« (1): Origines revolvere, Kroniki á ſtáre dzieye pilnie przeczitáć Mącz 507b.

[»chronika to jest cześniki«: CHronika (to ieſth Cżeſniki) dzieiow Polſkich tak maią napiſano PowKlasztŁys [7].]

a. W odniesieniu do faktów biblijnych (123): czo tobie [...] do iákich nowych wykrętácżow ſłow Páńſkich/ gdy ty maſz pewne kroyniki ſtárego y nowego zakonu/ w ktorych mocno opiſáne y ſłowá Páńſkie/ y ſpráwá Duchá ſwiętego RejZwierc 196.
Wyrażenie:»kronika Pańska« (1): práwie gi [Dawida] ná tho wyſtáwiono/ y w Kronikę Páńſką [2.Reg 12/19-23] wpiſano/ ábychmy ſie thym ćwicżyli RejZwierc 154.
W przen (1):
Szereg: »kronika a księgi żywota« (1): pewnie imię twoie [krześćijański człowiecze] będzie wpiſano w onę kronikę á w ony kſięgi żywotá [in libro vitae Agni Apoc 21/27]/ o kthorych Izáiaſz y Ian s. w zyáwieniu ſwym powiedał RejPos 69.
α. Część Pisma św. Starego Testamentu, tzw. Księgi Kronik [w tym: pl (28), skróty (74)] (112): o tych lećiech Acháſowych y Ezechiáſzowych y w Krolewſkich kſięgách y w Kronikách zgodnie nápiſano CzechRozm 137.

kroniki czyje [= dotyczące kogo] [zawsze z G pl sb] (12): A ine ſpráwy Amázyaſzowe nápiſáne ſą w Kronikách Krolow Iudſkich [in libro verborum dierum regum Iehudah]. BibRadz 4.Reg 14/18, 3.Reg 15/7, 23, 4.Reg 14/15, 28, 15/6 (8); BudBib 4.Reg 1/18, 12/19, 15/36, 3.Esdr 1/32.

W charakterystycznych połączeniach: napisano (opisano, spisano) w kronikach (14); napisano (wypisano) w księgach kronik (4); wpisać w kroniki (2).

Zestawienia: »Księgi (a. Księga) Kroniki (a. Kronik)« (12): BibRadz I 183d marg, 218v, 219 żp, 353d marg; w Hiwreyſkich Bibliach [...] iedna ieſt kſięga kroniki/ iako y krolewſka BudBib I 236; Pierwſze kśięgi kronik Te kſięgi Iwreycżycy Dybre Háiámim (to ieſt/ rzecży dniow/ álbo dzienne) zową. BudBib I 219, C4v [2 r.], I 236, 354b marg, 221v żp; CzechRozm 170v.

»pierwsze (Księgi) Kroniki« [w tym: cyfra 1. (43), skróty (35)] (48): Pierwſze Kſięgi Kroniki/ ktore też Párálipomenon zową. BibRadz I 218v, *7v, I 6b marg, 33d marg, 183d marg, 219 żp (24); BudBib 1 219, 236c marg, 354b, 384a marg, II 46b marg (7); K temu pátrz też ieſzcże 1.Kron: 3. v 17. 18. gdźie naydźieſz/ iż Iehoiákimow był ſyn Iechoniáſz CzechRozm 152v, 33v, 64, 75v, 86, 109v (12); ModrzBaz 105v marg, 114 marg; CzechEp 60, 170, 297.

»wtore (księgi) Kroniki« [w tym: cyfra 2. (46), skróty (39)] (48): BibRadz *7v, I 8c marg, 191a marg, 193d marg, 196a marg (20); RejAp 16, 33v; Wtore kśięgi Kroniki wedle Greckiego y Láćinskiego rozdziału. BudBib I 236, C4v, I 21a marg, 389a marg, 404b marg, II 46d (9); Toſz naydzieſz ná tych mieyſcách náznácżonych. 2.Sam. 23. v 1. [...] 2.Kron 9: v 8. y inſzych wiele tym podobnych CzechRozm 86, 64, 109v, 110v, 117v, 136 [2 r.] (17)

Szeregi: »kronika to jest historyja« (1): ZYdowie thy dwoie Kśięgi w iedny zawieráią/ ktore zową Kroniką/ to ieſt Hiſtorią porządnie wypiſáną y znieſioną wedle wſzytkich czáſow. Grekowie [...] rozdźieláią ie ná dwoię [...] y dáli im przezwiſko Párálipomenon BibRadz I 218v.

»kronika albo księga słow abo rzeczy dziennych« (1): Aza tego nie napiſano w kronice? (álbo) właſnie mowiąc/ wkſiędze ſłow (ábo rzecży) dziennych? BudBib I 219.

β. Ewangelia jako dzieje Jezusa Chrystusa [czyja] (8):
Wyrażenia: »kronika Pańska« (1): Máło krolow y kſiążąt ktorzyby byli wpiſáni w kronikę Páńſką/ á tego [ślepca uzdrowionego] tu ſam Pan vſty twemi wyſławia RejPos 69.

»święta kronika« (4): vciecż ſie do ſwiętey Kroyniki iego/ ktorą ſpiſáli właſni Kánclerze iego/ Apoſtołowye y Ewányeliſtowie iego RejPos A4v, A5v, 9, 278v.

Szeregi: »pisma i krojniki« (1): Apoſtołowie y wſzyſcy ſwięći náucżyćiele [...] przeklináli ty wſzytki [...] ktorzyby cżego inſzego [...] náſládowáli [...] oprocż woley á náuki ſwiętey iego/ nam ſzyroce w piſmiech á w Kroynikach iego ſwiętych zoſtáwioney RejPos A5v.

»słow a spraw Pańskich krojnika albo postylla« (1): Swiętych ſłow á ſpraw Páńſkich/ ktore tu ſpráwował Pan á Zbáwicyel náſz [...] KROYNIKA/ álbo POSTILLA/ Polſkim ięzykiem á proſtym wykłádem [...] krotko vcżyniona RejPos kt.

»sprawa a krojnika spraw i słow« (1): ty kſiąſzki [...] w ktorych ieſt ſpráwá á kroyniká ſpraw y ſłow onego wyecżnego Krolá Niebyeſkyego RejPos A3.

b. Pojedynczy fakt historyczny lub pisana wiadomość o nim (2): doſyć mamy iáſną Kronikę Cżeſką o onym chłopie opiłym/ ktory ono przez noc y przez dźień iedno był Ceſárzem. WerGośc 244.
Szereg: »zapis albo kronika« (1): gdy chczeſz naleſć wiele lat ktoremu zapiſowi albo Kronicze/ położ latha idącze od Bożego narodzenia iako tu. Polaczy wiarę krzeſcijańską przijęli [...] 965. Położ [...] 1537. KłosAlg D3v.
2. Zbiór aktów, dokumentów, archiwum [pl] (3): niechayby poſſukano w Krolewſkich Kronikách Cyruſá Krolá [perquiratur in regalibus bibliothecis Cyri regis; w królewſkich Bibliothekách WujBib] Leop 3.Esdr 6/21; Roſkazał thedy Krol Dárius ſzukáć w Kronikách [praecepit inquiri in bibliothecis; w Bibliothekách WujBib]/ y náłeźiono [!] w Ekbáthánis miáſtecżku [...] mieſce iedno gdzie ták było nápiſano. Leop 3.Esdr 6/23, 1.Esdr 5/17.

Synonimy: 1. akta, dzieje, historyja, sprawa; a. α. Paralipomenon; b. zapis; 2. biblijoteka.

MK