Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [LAICZEK]

Następne hasło: [LAIKOSTWO] »

LAIK (47) sb m

-i- (43), -y- (4).

-a- (42), -å- (3); -å- SkarJedn (2); -a- : -å- SkarŻyw (2 : 1).

Fleksja

	sg	pl
N	laik	laicy, laikowie
G	laika	laik(o)w
D		laikóm
A	laika	laiki
I	laiki(e)m	laiki
V	laiku

sg N laik (14). ◊ G laika (1). ◊ A laika (2). ◊ I laiki(e)m (1). ◊ V laiku (3). ◊ pl N laicy WujJud (4), laikowie (3) SeklKaG OrzQuin, SkarŻyw. ◊ G laik(o)w (1). ◊ D laikóm (11); -óm (3), -om (1), -(o)m (7); -óm OrzJan, SarnStat; -óm : -om OrzQuin (1 : 1). ◊ A laiki (5). ◊ I laiki (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Czlowiek świecki nie mający święceń kapłańskich (42)
- a. Zakonnik bez święceń (2)
- b. Prawdopodobnie osoba wykonująca jakieś funkcje w kościele (1)
2. Człowiek nieuczony (5)

1. Czlowiek świecki nie mający święceń kapłańskich; laicus Mącz, JanStat, Cn [laik, człowiek nie poświęcony – laicus Cn] (42): KromRozm I A4v, E3, Lv; Ten vcżynił Synod/ ná ktorym vſtáwił/ áby żadny láik ták Ceſarz iáko ini ſwieccy nie mieli żadnego głoſu podawáć Papieżá. BielKron 177; Laicus, Láik/ poſpolity/ ſwietcki który żadnego ſwięceniá nie ma. Mącz 183b; OrzQuin Ev, F3v [2 r.], F4, F4v marg, G, Gv; RejPos 88v; Lecż wy vrząd kápłáńſki ná Láyki włożyć chcećie. WujJud 141v, 146, 156v, 212; Iáko też y Mniſzy s przodku nie byli kápłany áni im zlecono vſługowánia w koſciele: miano ie zá proſte láiki RejPosRozpr c4; SkarJedn 213, 214; CzechEp 61; ReszPrz 59; [Niemcy] vſtáwicznie témi gadkámi/ [... ] czás prózno trawią: raz o kielichu/ ieſliż go dáć láikóm: raz o żonách kápłańſkich/ ieſliż ie mieć máią OrzJan 129.

W połączeniach szeregowych (3): Y wſzyſtkié y kożdégo z oſobná/ kleryki/ żaki/ ſtudenty/ láiki do przerzeczonégo miaſtá Krákowſkiégo/ dla náuki [...] iádącé [...] od wſzelákich płac [...] wolné czynimy SarnStat 202, 201, 203.

W przeciwstawieniach: »laik ... kapłan (9), kleryk, księża« (11): á ieſly by to iedno kxiężey roſkazał pożywać tedyby laykowie nie niemiely do tego ſacramentu SeklKat Y2v; OrzQuin E, F2; Dobrze to cżynićie. Bo też nie ſą kápłani/ ále prośći láycy/ nie was/ ále ſámi śiebie dobrze páſący WujJud 148, 141v marg, 146v [3 r.], 261v, Nn2; ále táki criminaliter poimány/ będąc klerykiem do Biſkupiégo ſądu: á láik [laicus JanStat 219]/ to ieſt/ święcénia żadnégo nie máiący/ do náſzégo ſądu będźie odeſłan SarnStat 203. [Cf Orſacius Laicus non Clericus przyiaćiel moy dobry/ człowiek vczony ieſt OrzList g.]

W charakterystycznym połączeniu: laik prosty (5).

Szereg: »laik albo (i) świecki (człowiek)« (2): Y dowodzą tego thák/ iż myſmy láikom álbo ſwyeckim ludźyom vżywánye kelichá á krwye páńſkyey [...] odyęli KromRozm III L4v; NiemObr 88.

a. Zakonnik bez święceń (2):

Zestawienie: »mnich laik« (2): ieden Mnich láik/ [...] w rozmowie [...] o márnośći świátá/ tego námawiał go/ áby świat opuśćił. SkarŻyw 569, 570 marg.

b. Prawdopodobnie osoba wykonująca jakieś funkcje w kościele (1): Poki ſą laikowie y czytelnicy/ niech żony poymuią [...]: ále gdy ná te ſtopnie przyidą/ iuſz co ſię im pierwey godziło/ to ſię im potym nie godzi. SkarŻyw 320.

2. Człowiek nieuczony; illiteratus Mącz (5): IEden láik nie vmiał kęſá po łáćinie RejFig Cc6; Illiteratus, Nieuk/ proſty/ Nieumieyętny który nigdy nie chodźił do ſzkoły/ Láik. Mącz 195d.

W przeciwstawieniach: »laik ... literat, loik« (2): Theż ze threch [!] rzecży [Tales] dziękował ſzcżeſciu, to ieſt, iz cżłowiekiem był á niebeſthią że mężem á nie żoną, iż litteratem á nielaykem BielŻyw 4; Oto Láik á nie Logik/ twą oſtrość zpiłował NiemObr ktv.

Szereg: »nieumiejętny albo laik« (1): A gdźye byś duchem błogoſláwił/ ten ktory yeſt ná myeyſcu nyeumyeyętnego álbo láiká/ yáko my mowimy/ yáko rzecze Amen ná twoye błogoſláwyeńſtwo? KromRozm II h2v.

Synonimy: 1. pospolity, świecki; 2. nieuk, nieumiejętny, prostak.