[zaloguj się]
[pdf]

NIEUMIEJĘTNY (93) ai

nieumiejętny (86), nieumiętny (7); nieumiętny OpecŻywPrzedm, RejKupSekt, BielKron, CzahTr; nieumiejętny : nieumiętny Mącz (17:3).

W pisowni łącznej (79), w rozłącznej (14).

Oba e jasne.

comp nieumi(ej)ętni(e)jszy (3).

Fleksja
sg
mNnieumiejętny fN nNnieumiejętn(e)
Gnieumiejętn(e)go, nieumiętniejsz(e)go Gnieumiejętn(e)j, nieumiejętn(e)go G
Anieumiejętn(e)go, nieumiejętny A A
Inieumiejętnym Inieumiejętną I
pl
N m pers nieumiejętni, nieumiejętni(e)jszy
G nieumiejętnych
D nieumiejętnym
A m pers nieumiejętn(e)
subst nieumiejętn(e)
V m pers nieumiejętni

sg m N nieumiejętny (30). ◊ G nieumiejętn(e)go, nieumiętniejsz(e)go (3). ◊ A nieumiejętn(e)go (10), nieumiejętny (2). ◊ I nieumiejętnym (1). ◊ f G nieumiejętn(e)j (1). ◊ I nieumiejętną (2). ◊ n N nieumiejętn(e) (1). ◊ G nieumiejętn(e)go (1). ◊ pl N m pers nieumiejętni, nieumiejętni(e)jszy (18). ◊ G nieumiejętnych (9). ◊ D nieumiejętnym (6). ◊ A m pers nieumiejętn(e) (6). subst nieumiejętn(e) (2). ◊ V m pers nieumiejętni (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) w.

1. Nieświadomy, nie wiedzący, nieobznajomiony; niewykształcony, nie znający się, niebiegły, niewprawny; głupi; ignarus, imprudens Mącz, Calep, Vulg: inscitus Mącz, Calep, Cn; imperitus Mącz, Modrz; inscius Calep, Cn; insipiens PolAnt; expers, illiteratus, indoctus, inelegans, iners, nescius, non peritus, non sciens, rudis, stupidus Calep (85): KrowObr 220; Krol nieumieiętny potráći lud ſwoy/ ále ſię miáſtho przymnaża w ludzi roſtropnośćią przełożonych. BibRadz Eccli 10/3; BielKron 202; Mącz 147b, 166c, 205b, 328b, 372d, 51lc; BudBib Eccli 10/3; Bo niemáſz nic ſproſnieyſzego nád nieumieiętnego wodzá/ ktoremu niedoſtawa rády/ mocy/ y vmieiętnośći do ſpráwowánia powinnośći iego. ModrzBaz 115; SkarŻyw 212; Apalaestri Graeci vocant ignaros palaestrae: hoc est qui sese in lucta non exercuerunt. – Nieumieiętni żapaſznik. Calep 79b, [502]b, [505]a, 510b, 530b, 541b [2 r.].

nieumiejętny czego (1): w ktorych książkách/ (iáko Polſkiego nie vmieiętny) ácz kilká źiół pochybił/ [...] niewidzę áby [...] ktory Polak vczony [...] iego chybę nápráwił SienLek 194.

nieumiejętny do czego (1): CzahTr H2v cf »słaby, nieumiejętny«.

nieumiejętny w czym (1): Był mąſz [...] w mowie nieumieiętny ále nie wnáuce SkarŻyw 328.

Ze zdaniem okolicznikowym stopnia i miary (1): A ieſli kto tak nievmieiętny ieſt / że niemoże rozeznać którzy lepiéi trzymaią/ [...] ſám ſię téſz niechái pilno o vznanié práwdy ſtará MurzNT 28v.

W połączeniach szeregowych (3): KromRozm III L3v; Iáko záśię leniwi/ nieumieiętni/ nieuſtáwicżni á płochey myśli ludźie [ignavi, imperiti, leves]/ [...] niemogą być ochotni/ [...] do cżynienia doſyć roſkazániu. ModrzBaz 116; gdyby woyſko ták wielkie/ ludźi nieprżywykłych woiowániu/ y nędzy/ nieumieiętnych/ nie ćwiczonych/ nie vbránych y po więtſzey częśći vbogich miáło iść prżez Koronę/ wniweczby ią obroćiło GórnRozm M.

W przeciwstawieniach: »nieumiejętny ... biegły, dobry, rozumu oświeconego« (3): S takowegociem rozmyſlaniá/ mnodzy ludzie proſci a nieumiętni/ bywaią rozumu oſwiétzonégo OpecŻywPrzedm C4; WujNT 47; CzahTr H2v.

Wyrażenia: »człowiek (a. ludzie), lud, osoba nieumiejętna (-y, -e)« = imprudens homo Vulg [szyk 13:6] (17:1:1): OpecŻywPrzedm C4; KromRozm I M3; MurzNT 81; KromRozm II f4v; GliczKsiąż I3v; KrowObr 153v; ábo- wiem [...] z nierządnicámi ofiáry ſpráwuiećie/ á przethoż lud nieumieiętny [populus qui non intelliget] ſkáran będźie. BibRadz Os 4/14, *4v; Mącz 124a, 254d [2 r.]; LeovPrzep a2v; Wſzákże áby z nieumieiętnych oſob wſzyſtek błąd był wyrzucon/ trzebá będźie vcżyc Chrześcijány co ieſt zá rozność miedzy tákim wzywánim, KuczbKat 365; ieſliże nic nie ieſt nikcżemnieyſzego nád cżłowieká nieumieiętnego [nihil imperito homine ineptius] ModrzBaz 87, 116; GórnRozm M; WujNT l.Petr 2/15, s. [813]; Co zá práwá ludźie nieumieiętni ſtáwić mogą? SkarKazSej 700a.

»nieumiejętny prostaczek« (1): nędzny lud á nie umieiętne proſtacżki kłamliwemi plotkámi tucżyli áż do tego cżáſu BibRadz *4v.

»umysł nieumiejętny« (1): Dla cżego nábyć chce thákyey náuki/ ktorąby wypráwił vmyſl ſwoy nye vmyeyętny GliczKsiąż L3v.

Szeregi: »nieumiejętny a głupi« (1): Gdyż ták ieſt wola Boża/ ábyśćie dobrze czyniąc vſtá zátkáli nieumieiętnym á głupim ludźiom [ut ... obmutescere faciatis imprudentium hominum ignorantiam; ábyśćie ... zátkáli gębę niewiádomośći ludzi nie mądrych Leop]. WujNT 1.Petr 2/15.

»gruby i nieumiejętny« (1): Moſkiewſcy duchowni będąc dáleko grubſzy y nieumieiętnieyſzy/ á niſzli ći Ruſcy/ mniemáią ábj tylo ſami byli ná świećie Chrześćianie SkarJedn 377.

»nędzny a nieumiejętny« (1): iż byli nędzni á nye vmyeyętni ludźye á rybitwi KromRozm II f4v.

»nieumiejętny a (i) niestateczny (a. nieustawiczny)« (2): iż ſą w nich [w Listach św. Pawła] nyektore rzeczy trudne/ ktore nye vmyeyętni á nye vſtáwiczni ludźye nákrzywyáyą KromRozm I M3; piſmo Páwłá S. Ktore nieumieiętni y nieſtáteczni ludzie wykrącáią. WujNT 2.Petr 3 arg.

»nieuczony i nieumiejętny« (1): A Haeretykowie lepák/ ktorzy im ſą nieuczeńſzy y nieumieiętnieyſzy/ tym ſię zá vczeńſze y w piſmie biegleyſze máią WujNT 47.

»pokorny i nieumiejętny« (1): Iezu ienżes ſobie dwanaſcie Apoſtołow pokornych y nie vmieięthnych ale w wierze znamienitych wybrał. TarDuch B2v.

»nieumiejętny albo potworny« (1): yáko ći Luterſcy nyeumyeyętni/ álbo potworni doktorowye powyedáyą KromRozm III Q2.

»prosty i (a) nieumiejętny« (3): OpecŻywPrzedm C4; KrowObr 114v; Mirabar quod hominem rudem atque ignarum tibi praeferret, [...] iż nád cię człowieká proſtego y nieumiętnego przedkłádał. Mącz 124a.

»słaby, nieumiętny« (1): Bo nie wierzę pod Słońcem Monárchi tężſzego/ [...] záś do obrony nie trzymam ſłápſzego/ Nieumiętnieyſzego CzahTr II 2v.

»nie tylko nieumiejętny ale swowolny« (1): ktorzy [księża] nie tylko byli nienmieiętni [!]/ ále ták ſwowolni/ iſz y kápłani żenić ſię iáwnie śmieli SkarŻyw 290.

»szalony i nieumiejętny« (1): O ſſaleni y nieumieiętni ludzie/ y krnąbrnego y zátwárdziáłego ſercá. KrowObr 153v.

»nieumiejętny i uporny« (1): niżeli nie vmieiętnych y vpornych ludźi głupiego mnimánia. LeovPrzep a2v.

W przen (1): Teć ſą wiátry y wichry ktore ſzkutą náſzą na morzu tego świátá igráią/ y cżęſto ią pogrążáią y topią/ ieſli nieumieiętnego Sterniká y Rotmáná mamy: to ieſt/ ieſli nas nie rządźi naprzod ſłowo BOZE, potym rozum/ náuká/ zdrowa rádá y dobre baczenie KlonFlis B.
a. W funkcji rzeczownika; amusus Mącz, Calep; ignarus Mącz, JanStat; idiota, idiotes, illiteratus, iners, insciens, rudis Mącz; imperitus Modrz; indoctus Vulg (33): iż nie vmieiętni wodkami mocznemi odeymuią mu [złotu] ſprawę y właſnoſc iego FalZioł V 70v; KromRozm I M2v; KrowObr 123v; Napomina nieumieiętne áby iey [mądrości] ſzukáli BibRadz Eccli 51 arg; Illiteratus, Nieuk/ proſty/ Nieumieyętny który nigdy nie chodźił do ſzkoły/ Láik. Mącz 195d, 17a, 164b, 238c, 282a, 359c, d, 372d; MycPrz II D2; BiałKaz A4; Calep 65b; LatHar +++v, 560; SkarKazSej 657a.

nieumiejętny czego (2): Mącz 147a; twierdząc [...] że ſię tu omyłką ten poſt wprowádził/ przez nieumieiętnego ięzyká Graeckiego. WujNT 504.

W połączeniach szeregowych (2): tego przeſtrzegał záwżdy ten wſzechmogący Pan/ áby nigdy niewierni/ á nieumieiętni/ á nie oſwieceni od niego/ nie pletli ledá cżego o dziwnym Boſtwie iego. RejPos 206v; Nieumieiętni y cnoty nie miłuiący y heretycy/ praw piſáć dobrych nie mogą. SkarKazSej 700a marg.

W przeciwstawieniach: »nieumiejętny ... uczony (2), biegły, ćwiczony, umiejętny« [w tym: biegły a ćwiczony (1)] (5): RejKupSekl a3v; rzemięſłá/ ábo náuki/ w ktorych ieden vmieiętny/ wiele nieumieiętnym vcżynić doſyć może/ iáko tho lekarz/ ábo káznodzieiá GórnDworz Ff; Lepiey y rychley roſpráwią rzecż choćia záwikłáną kilko biegłych, á ćwicżonych/ niżli wiele nieumieiętnych [pauci periti et experientes, quam multi imperiti] ModrzBaz 92; SkarKaz 580a.

W porównaniu (1): czi ktorzi ſą dochczipnieyſſy y nadine vczenieyſſi niechaċz głępſſe naukj ċitają/ a proſtym y nieumitnym [!] yako dzeċam niechacz do Pana Chrjſtuſa pṙjſtepiċ dopuſcżayą RejKupSekl a3v.

W charakterystycznych połączeniach: nieumiejętnego napominać, (na)uczyć (5).

Szeregi: »nieumiejętny i błądzący« (1): Ktoryby ſię mogł vżalić nieumieiętnych y błądzących [qui ignorant et errant; ktorzy nie wiedzą y błądzą Leop] WujNT Hebr 5/2.

»nieumiejętny albo laik« (1): A gdźye byś duchem błogoſláwił/ ten ktory yeſt ná myeyſcu nyeumyeyętnego álbo láiká/ yáko my mowimy/ yáko rzecze Amen [qui supplet locum idiotae quomodo dicet: Amen Vulg 1.Cor 14/16] ná twoye błogoſláwyeńſtwo? KromRozm II h2v.

»nieumiejętny i nieroztropny« (1): á iákoż ie [ludzi] do rządzenia nieumieiętnym y nieroſtropnym poruczáć mamy? SkarKazSej 662b.

»nieumiejętny i niestateczny« (2): ſą niektore rzeczy trudne ku wyrozumieniu/ ktore nieumieiętni y nieſtáteczni [indocti et instabiles; ći nieukowie y nieſtátecżni Leop] wykrączáią [!] WujNT 2.Petr 3/16, s. 519.

»prosty (a. prostak), (i) nieumie(ję)tny« (2): RejKupSekl a3v; Hebes, Twárdy/ tępy/ nie oſtry. Metaph. Głupi leniwy Ut hebes homo et rudis, Proſtak/ Nievmieyętny. Mącz 153d.

»nieumiejętny i ubogi« (1): Nieumieiętnym y vbogim [Ignaris et egentibus JanStat 518] Prokurator niech będzie dan. SarnStat 569.

2. Wynikający z nieświadomości, niewiedzy, braku doświadczenia, głupoty, świadczący o niewiedzy, głupocie (7): MycPrz II C2; że tego przećiw nam nie cżynią z żadney złośći/ ále tylko z ſámey niewiádomośći/ y nieumieiętney przećiw Bogu miłośći. CzechRozm A5v; Páweł Apoſtoł [...] wyżáłowáć tego nie mogł/ iż nieumieiętną gorliwośćią vnieśiony/ zápálcżywie prześladował/ tych ktorych był powinien cżćić y miłowáć NiemObr 17.

W połączeniach szeregowych (2): Exemplar mendosum, Xięgi pełne błędnego/ fáłſziwego/ á nieumieyętnego piſánia. Mącz 215d; iego fortelne/ á pod cżás ſproſne y nieumieiętne dowody/ ſłowem Bożym nicowáć będą NiemObr 93.

W charakterystycznych połączeniach: nieumiejętne(-y, -a) dowody, gadki, gorliwość, miłość (2), pisanie, postępek.

Szeregi: »głupi i nieumiejętny« (1): wiáruy ſię gadek głupich y nieumieiętnych [Stultas autem et sine disciplina quaestiones; głupich y wſſetecżnych gadek Leop] WujNT 2.Tim 2/23.

»zapalczywy ale nieumiejętny« (1): miłośćią zápálcżywą/ ále nie vmieiętną/ przećiwko Pánu Chriſtuſowi zięći/ ważyli ſię więcey o nim mowić y piſáć/ niż ſłowo Boże vcży. NiemObr 99.

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): v abo u) vmié murować/ vczeń/ nieuk/ vizrzyſz laurenti/ vmnie ü abo ú) nieúmieiętny/ nieúſtawyczny MurzOrt B3.

Synonimy: 1. głupi, gruby, niebaczny, niebiegły, niedowcipny, nierozumny, nieświadomy, nietrafny, nieuczony, niewiadomy, nieznajomy, tępy; a. laik, nieuk, prostak; 2. głupi, niedoświadczony, nieroztropny, nierozumny.

Cf NIEUMIAŁY, UMIEJĘTNY

KK