[zaloguj się]
[pdf]

NIEUCZONY (53) part praet pass impf

W pisowni łącznej (45), w rozłącznej (8).

e oraz o prawdopodobnie jasne (tak w nie- oraz uczony).

comp nieuczeńszy (1).

Fleksja
sg
mNnieuczony, nieuczeńszy nNnieuczon(e)
Gnieuczon(e)go G
Dnieuczon(e)mu D
Anieuczon(e)go A
Inieuczonym I
pl
N m pers nieuczeni
G nieuczonych
D nieuczonym
A m pers nieuczon(e)
I m nieuczonymi
L nieuczonych

sg m N nieuczony, nieuczeńszy (20). ◊ G nieuczon(e)go (1). ◊ D nieuczon(e)mu (2). ◊ A nieuczon(e)go (1). ◊ I nieuczonym (3). ◊ n N nieuczon(e) (1). ◊ pl N m pers nieuczeni (8). ◊ G nieuczonych (5). ◊ D nieuczonym (3). ◊ A m pers nieuczon(e) (4). ◊ I m nieuczonymi (2). ◊ L nieuczonych (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w.

I. W funkcji właściwej: Który nie był uczony, nie wykształcony; rudis Mącz, Calep, Cn; indoctus Calag, Vulg, Cn; illiteratus, iners, ineruditus Calep, Cn; imperitus Modrz, Cn; idiota Vulg, Cn; analphabetus, experitus, litterarum expers, iners, non eruditus, stupidus Cn (52): RejWiz Cc3; O iáko przykra ieſt bárzo mądrość ludziom nieucżonym [nieumieiętnym WujBib] Leop Eccli 6/21; OrzRozm D2v marg; BielKron 176v; RejZwierc 240v, Aaa, Aaav; Calag 526b; Calep [505]a, 528a, 530b [2 r.]; Ieſliby ſię tedy zeſzło wſzytko zgromádzenie wiernych weſpołek/ á wſzyścyby ięzyki mówili/ á weſzliby nieuczeni ludźie ábo niewierni [idiotae aut infideles; nieukowie ábo niewierni WujBib]; izali nie rzeką/ że ſzáleiećie? WujNT 1.Cor 14/23.

W połączeniach szeregowych (2): KrowObr 124v; Ale poſpolſtwo nieucżone/ głupie á niepotężne [vulgus imperitum et imbelle]/ łácno może być przypędzone ku znoſzeniu wſzytkiego. ModrzBaz 97v.

W przeciwstawieniu: »nieuczony ... uczony« (3): Apelluie tedy [Luter] od nieucżonego Papieżá do lepiey vcżonego papieżá. BielKron 194; iż ia cżłowiekiem będąc nieucżonym/ ważyłem ſię z cżłowiekiem wedle świátá zacnym/ y vcżonym potkáć. NiemObr 6; WujNT 47.

Wyrażenie: »mistrz nieuczony« (1): Nie podeymuy ſię tu dźiełá miſtrzu nie vcżony/ Ktorybyś w rzemięśle ſwoim nie był doświádcżony. KlonŻal D3.
Szeregi: »gruby a nieuczony« (1): y ſpodobała ſie tatarom iako lodu [!] grubemu á nie vcżonemu, á napierwej Czarzowi Batemu [Placuit barbaris et ipsi primum imperatori Bathy, et omnibus Thartaris] [...] rada ona Sarracenow MiechGlab 20.

»nieuczony a niestateczny« (1): obácz/ że to ieſt właſna nieucżonych á nieſtátecznych ludzi [...] pſowáć nie tylko piſmá trudne/ ále y inſze łácne WujNT 814.

»nieuczony i nieumiejętny« (1): A Haeretykowie lepák/ ktorzy im ſą nieuczeńſzy y nieumieiętnieyſzy/ tym ſię zá vczeńſze y w piſmie biegleyſze máią WujNT 47.

»prosty i (a) nieuczony« (2): KrowObr 114v; IŻ ten proſty wykład ſłow Páńſkich/ od proſtych też á nie vcżonych ludzi ieſt vcżynion RejPos 156.

a. W funkcji rzeczownika: prostak, nieuk; indoctus Calag, PolAnt, Vulg, Calep; idiota Vulg, Cn; laicus, prophanus Mącz (29): Przez nyeuczone tu nye tych rozumye/ ktorzy nic nye vmyeyą. [...] ále ony/ o ktorych też Páweł ſwyęty ták piſſe: A ieſli kto mnima iżeby co vmyał/ yeſſcze nye poznał yáko ma vmyeć. KromRozm II p2; Leop Prov 21/24; Prophanus, Swietski Niepoſwięcony vulgo Laicus, Też nieuczony/ Nieuk. Mącz 117d, 359c; RejZwierc 210; SkarŻyw 332, 570; małżeńſwem złącżone/ W ſtátecżney wierze choway: potwierdz nieucżone GrabowSet P3v; WujNT 1.Cor 14/24. [Cf NIEUCZCZONY Calep 537a].

W przeciwstawieniach: »uczony (4), doktor ... nieuczony« [w tym: uczony i doktor (1)] (5): Cżim ſie dzieli vcżony od nieucżonych, odpowiedział, iako żywy od martwych. BielŻyw 89, 10, 58; Dziwna rzeká piſmo S. [...] iſz w niey báránek/ to ieſt proſty y nieucżony/ brodzić: y wielbłąd w niey to ieſt vcżony y Doktor pływać/ y zátopić ſię (pyſzny Heretyk) może. SkarŻyw 47.

Szeregi: »głupi a nieuczony« (1): Y owſſem głupi á nye vczony trudno błąd yáki wymyſlić/ álbo wymyſlony przez inſſe/ tfirdźić/ á myędzy ludźmi rozśyáć może. KromRozm II p.

»nieuczony i (a) niestateczny (a. niestały, a. nieustawiczny, a. niestatek)« [szyk 6:1] (7): Bo y Pyotr tylko o nyeuczonych á nyeſtałych piſſe/ iż ye [Pismo św.] nákrzywyáyą. KromRozm II o4v; czemuż Pyotr tylko o nyeuczonych á nyeuſtáwicznych piſſe/ iż piſmá nákrzywyáyą? KromRozm II p2, o2; rzecży trudne ku wyrozumieniu/ Quae indocti et inſtabiles deprauant, ktore [...] neucżeni [!] niektorzy y nie ſtali w ſtátku/ wywrácáią SarnUzn Gv; niektore (rzecży) trudne rozumowi/ ktore nie vcżeni y nieſtátecżni [indocti et instabiles] kręcą BudNT 2.Petr 3/16; WujNT 518; ieſt wiele rzeczy trudnych/ ktore nieſtátkowie y nievczeni pſuią SkarKaz 81a.

»prosty (a. prostak) a (i) nieuczony« (5): RejZwierz A2v; ſurgunt indocti et rapiunt coelum [...] powſtáią prośći á nieucżeni do nieba ſięgáią/ á my z náſzymi náukámi lećimy w przepáśći. BielKron 160v; Tedy mi ſie z tey przycżyny zdáło/ ácż proſtakowi á nieucżonemu/ przypátruiąc ſie ſpráwam á obycżáiom ludzkim/ [.,,] áby ſie też wżdy co o tym nápiſáło RejZwierc A3; SkarŻyw 47; SkarKazSej 700a.

»(i, tak) uczony i (jako i) nieuczony« (4): MurzNT 51; Y rzućili loſy porządki ſwemi zá rowno thák więcżſſy iáko mnieyſſy/ vcżony poſpolu y nieucżony [doctus pariter et indoctus]. Leop 1.Par 25/8; BielKron 79v; Ale przez te malutkie rozumiey pokorne/ ták uczone iako y nieucżone. WujNT 47. [Ponadto w przeciwstawieniach 4 r.]

II. W funkcji przymiotnika: Nienawykły (1):

cum inf (1): wnet iáko pierzchać nieucżony Lew/ od mnogiey zgráiey będąc oſkoczony/ Y od tyśiąc łowcow z gotowemi łuki/ Blizſze zágubiwſzy/ drugie ſtráſzy huki. SzarzRyt C2.

a. [Nienawykły do posłuszeństwa jeźdźcowi, nie dający się oswoić, okiełzać, ujeździć; dziki (o koniu); indomitus HistAl: (nagł) Iako nyektore kxaszą Szkapadocyei przywyodl konia nyevczonego [konia Bucifala HistAl] do krolya phylypa Macedonyszkyego (‒) kxaszą kapadocyszky przywyodl yenego konya nyevczonego [nie vſmierzonego/ barzo okrutnego HistAl] wyelgyego naczyelye/ y barszo czvdnego/ szwyąszanego szewzythkych sztron [...] lanczvchy zelyasznymy/ Bowyem yad on kon nyevczony ludzye dlya wszrokv okruthnosczy HistAl 1510 50.

Synonimy. I. niebiegły, niećwiczony, nierozumny, nieumiały, nieumiejętny, prosty; a. prostak; II. nieprzywykły; a. bujny, dziki, nieugłaskany, nieujeżdżony, nieukrocony, nieuśmierzony, niezuczony.

Cf NIEUCZNY, NIEUK, UCZONY

KK