[zaloguj się]
[pdf]

NIEUK (58) sb m

Zawsze w pisowni łącznej.

e jasne.

Fleksja
sg pl
N nieuk nieukowie
G nieuka nieuk(o)w
D nieuk(o)m
A nieuka nieuki
I nieuki(e)m nieukami
L nieukach

sg N nieuk (20). ◊ G nieuka (4). ◊ A nieuka (6). ◊ I nieuki(e)m (4). ◊ pl N nieukowie (6). ◊ G nieuk(o)w (7). ◊ D nieuk(o)m (2). ◊ A nieuki (5). ◊ I nieukami (3). ◊ L nieukach (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Ktoś niewykształcony, nienauczony; prostak, głupiec (o ludziach); indoctus BartBydg, Mącz, Modrz, Cn;idiota Mymer1, BartBydg, Vulg, Cn; illiterat(issim)us BartBydg, Mącz, Vulg, Cn; iners Mącz, Modrz, Cn; ignarus Mącz, Modrz; amusus, analphabetus, expers (eruditionis) Mącz, Cn; insipiens BartBydg; barbarus, inexpertus, laicus, profanus, rudis Mącz; brutus, gravis, hebes, infrunitus, stupidus, tardus Calep; agrammatos, alienus a litteris, aniatrologetos, bipes asellus, aversus a musis, experitus, imperitus, imperito ingenio vir, ineruditus, nullis litteris vir, profanus litterarum, tiro Cn (54): Mymer1 9v; BartBydg 71; MurzOrt B3; Więc też ći nieukowie/ co piſmá nie máią/ Gdy nie mogą mędrowáć/ niechayże wżdy báią. RejFig Ee4; Ignarus, Proſtak/ niewiádomy nieuk/ nauk nie vmieyętny. Mącz 147a; Illiteratus, Nieuk/ proſty/ Nieumieyętny który nigdy nie chodźił do ſzkoły/ Láik. Mącz 195d; Rudis, Proſtak/ nowak/ nievmieyętny. Metaph. Gruby/ nievczony/ nieuk. Mącz 359c, 17a, 23b, 117d, 238c, 279a, 282a; CzechEp 109; Lepiéy ſwéy mocy ná tych nieukách ſkoſztuieſz [miłości] Bo iuż nie mnie/ ále móy tylko ćięń fráſuieſz. KochFr 82; Brutus Stupidus, gravis, tardus, hebes: eius contraria sunt prudens, acutus – Bezrozumni, czielię, nieuk. Calep 140b, 535a; iákoby nie od Ewángeliſty S. nápisáne/ ále według domyſłu iego z kráiu w text od niewiem iákich nieukow wpiſáne: iedno iż ich/ ſam nieukiem będąc/ nie rozumie: á przećię ſam śiebie ma zá vczeńſzego niżli wſzyścy [...] święci Oycowie y Doktorowie? WujNT przedm 7, 1.Cor 14/16, s. 613 marg.

[nieuk czego (1): Ktorą dzielność nieukowie Hiſtoriy Witołdowi Synowcowi Olgerdowemu przypiſſuią. StryjKron A5v.]

W połączeniach szeregowych (3): GlabGad O8v; Obiáwiłeś ie málutkim. [Matth 11/25]. Przez te málutkie/ nierozumieyże ſámych nieukow/ y proſtakow/ rzemieśnikom [!]/ dzieći y niewiaſt WujNT 47; iákie beſpieczeńſtwo/ mądrość y náuká byłá S. Apoſtołow po przyięćiu Duchá S. Ktorzy pierwey byli nieukámi/ proſtaczkámi y boiázliwemi. WujNT 411.

W przeciwstawieniach: »nieuk ... uczony (człowiek) (4), doktor, dowcipny, opatrzny, roztropny« (5): Nieukowie ſzaleńſtwo/ dzyedzicżnie trzymáią/ A roſtropni koronę/ náuki miewáią. BielKom B8v; Nyechayże tedy ocyec minye nyeuká/ á ſyná ſwego odda vcżonemu yákyemu GliczKsiąż L7v; W ſercu opátrznego odpocżywa mądrość: á nieuki wſſelkie wyćwicży [y wſzelkié nieuczoné wyćwiczy WujBib]. Leop Prov 14/33; Inter hominem eruditum et idiotam plurimum interest, Miedzy vczonym człowiekiem á nieukiem wielka rózność yeſt. Mącz 430a, 222b; StryjWjaz A4; iż do odpráwowánia ſpraw/ wielka rozność ieſt miedzy nieukámi/ á miedzy dowćipnymi [inter inertes et industrios]/ miedzy nikcżemnymi á miedzy mężnymi. ModrzBaz 13v, 1v.

Wyrażenia: »nieuk gruby« (1): zaż [...] náuki iákiéy, od nieuká grubégo ſpodźiéwáć ſie będźiemy? OrzJan 22.

»nauczyciel nieuk« (1): Coż yeſli ocyec da ſyná do náucżycyelá nyeuká ábo proſtego żaká á pipi/ yáki będzye náucżycyel táki diſcipuł. GliczKsiąż L7.

»podły nieuk« (1): iż też on [Saul] człowiek gruby y podły nieuk prorokować mogł. CzechRozm 140v.

»nieuk wielki« (1): Miałem Plebaná we wśi ſwey/ nieuká wielkiego/ niepowiádał mi nie ná kazániu iedno Legendę OrzRozm H2v.

Szeregi: »nieuk a grubijan (a. człowiek gruby)« [szyk 1:1] (2): CzechRozm 140v; á nád Sędziego nieuká/ y grubianá niemáſz w ſwiecie nic nieſpráwiedliwſzego StryjKron A6.

»nieuk a grundychwał« (1): Sus minervam scilicet docet, proverbium, Nieuk á grundychwał doctorá vczy. Mącz 222b.

»nieuk i nieugruntowany« (1): ktory tákowe pytánie napierwey wymyſlił/ á nim wiele nieukow y nie vgruntowánych ieſzcże w wierze zátrwożył CzechRozm 174v.

»nieuk i niewiadomy« (1): co theż niektorzy nieukowie y niewiádomi tych rzecży będąc/ zádáią nam ábyſmy dwoiákie pożywánie złącżáli WujJudConf 256v.

»nieuk i podły człowiek« (1): przetoż Bog obrał nieuki y podłe ludzi przez ktoreby świát náwroćił WujNT 579.

»prostak (a. człowiek prosty), (a, i) nieuk« [szyk 6:3] (9): że cżłowyek proſty á nyeuk/ yákoby nye był cżłowyekyem/ áni żył ná ſwyecye/ kthorego ſpráwy weſpołek ſnim ſámym ſmyerć y grob końcżą. GliczKsiąż H3v, G5v, M4v; Mącz 9a, 359c, 386c; A coſz iá proſtak y nieuk niemiałbym ſię wták wielkiey á trudney rżecży omylić BudBib C3; tego ktoryby ieſzcże proſtakiem y nieukiem był [si rudis adhuc sit et ignarus rerum]/ á chćiałby ſię vcżyć ModrzBaz 14; NiemObr 24.

»nieuk a rzemięśnik« (1): Nyeukowye á rzemyęsnicy chwaląc á wyelbyąc ſwe rzemyęſlá/ przywodzą ſwe nacżynya á prace/ bez ktorych ſie żaden cżłowyek obysć nie może. GliczKsiąż G5v.

»(i) uczony (człowiek) i nieuk« [szyk 1:1] (2): że niechćiał áby iego piſánia y nieukowie y náder vcżeni ludzie [neque ab indoctissimis, neque a doctissimis] cżytáli ModrzBaz 1v; toć trzebá było wſzytki świádectwá ty/ y Láćińſkim y Polſkim ięzykiem kłáść: áby ſię y uvcżonym y nieukom dogodźiło CzechEp 386. [Ponadto w przeciwstawieniach 4 r.]

a. wojsk. Żołnierz niewyćwiczony, niedoświadczony, nie zaprawiony do walki (2): Strzedz ſie tego trzebá pilnie/ ábyś ſie nie dał potykáć przodkiem nieukom/ álbo tym ktorzyby ſie bali/ by ſnadź nie chćieli pierzcháć/ á drugim ſercá złego nie vcżynili BielSpr 16; KTory Sprawcá ma doſtátek ludzi ku walce/ á rozumie iż máło ćwicżonego/ ordynuy ná gráni woyſko/ á wey środek włoż nieuki. BielSpr 36.
2. Wół przeważnie młody nie przyuczony do pracy w jarzmie; iniugis, in iugum non expertus, rudis Cn (4): Iszem ya nyczanyąl [!] nyevka plovego Blandnego [o tymże: vituli glauci vagabundi] wewszy wczaykach do domv mego ZapWar 1508 nr 1962, 1508 nr 1962; ten koń [...] mianowan ieſth Bucifal/ [...] dla známieniá/ iże głowę miał na wrzas cielcá nieuká [quod thaurinum caput quid maius habebat] HistAl A8v; GostGosp 120; [LustrKrak I 32, 235; LustrMaz I 18, 33, 62, 83; LustrRaw 14, 114, 115].

Synonimy: 1. bezrozumny, głupiec, grundychwał, laik, niemądry, nieuczony, nieumiejętny, niewiadomy, nowak, prostak.

Cf NIEUCZONY

KK