[zaloguj się]
[pdf]

NIEWIADOMY (92) ai

niewiadomy (90), niewiadom (2).

W pisowni łącznej (83), w rozłącznej (9).

e, a oraz o jasne.

Fleksja
sg
mNniewiadomy, niewiadom fN nNniewiadom(e)
Gniewiadom(e)go G G
Dniewiadom(e)mu Dniewiadom(e)j D
Aniewiadom(e)go, niewiadomy Aniewiadomą A
Iniewiadomym Iniewiadomą Iniewiadomym
pl
N m pers niewiadomi
subst niewiadomé
G niewiadomych
D niewiadomym
A m pers niewiadomé
subst niewiadom(e)
I m niewiadomymi
f niewiadom(e)mi
inne formy
pl I - niewiadomych

sg m N niewiadomy (33), niewiadom (2); ~ (attrib) -my (9); (praed) -my (7), -m (2) JanNKarGórn, CzahTr. ◊ G niewiadom(e)go (4). ◊ D niewiadom(e)mu (1). ◊ A niewiadom(e)go (2), niewiadomy (1). ◊ I niewiadomym (1). ◊ f D niewiadom(e)j (1). ◊ A niewiadomą (2) [w tym: -ąm (1)]. ◊ I niewiadomą (1). ◊ n N niewiadom(e) (4). ◊ I niewiadomym (1). ◊ pl N m pers niewiadomi (3). subst niewiadomé (10); -é (2), -(e) (8). ◊ G niewiadomych (14). ◊ D niewiadomym (2). ◊ A m pers niewiadomé (1). subst niewiadom(e) (5). ◊ I m niewiadomymi (1). f niewiadom(e)mi (1). ◊ I niewiadomych (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Nieznany; taki o którym nic nie wiadomo; inexploratus Mącz, Cn; ignorabilis Calep, Cn; inccrtus Vulg; caecus, incognitus, incompertus Cn (47): w przyſſlé cżaſy/ ſą zachowané wſſytki niewiadomé rzecży. OpecŻyw 87v; KłosAlg E3; A zakon páńſki przed ſie iáſny odwodząc káżdego od złoſći/ y obietnice iego wierne/ przypráwią káżdego ku wyrozumieniu y newiádomych [!] rzeczy. RejPs 27v; lud ſwoy wywiodł przez niewiádome puſſcze áż ná ziemie obfite RejPs 203; WSzechmogący naſz mily panie ktorego początek niewiadomy RejPs 220v; Ale iż ku zbáwieniu nie ieſt rzecz beſpieczna przyſyęgáć komu o rzeczách niewiádomych/ dla tego opiſány ieſt kſztałt przyſyęgi GroicPorz ſ; Pátrzże iákie trudnośći tám w ludzkim narodzye/ A żaden nic nie myſli o przyſzłey przygodzye. (marg) Przypadki niewiádome. (–) RejWiz 72v; Stąd niektorzy niewiedząc y ktorym to przezwiſko niewiádome było oſſukáni ſą. Leop VV v; Mącz [169]c, 241b, 250b; RejPos 16; RejZwierc 138; ActReg 11, 124; Calep [502]b; Vcż rzecży niewiádomych: niedoſtátki moie Doſkonáłośćią oświeć GrabowSet I3v; Pánno niewiádomym pozoſtániem Syná twego w Kośćiele/ wielce záſmucona LatHar 503; Dzień ſądny niewiádomy. WujNT 99; GosłCast 54.

niewiadomy komu (5): BielKron 466; przeto potrzebá ieſt/ poſtąpić od rzeczy nam wiádomych do rzeczy nam z przyrodzenia niewiádomych. OrzQuin H4; ztąd nieſkońcżone domowe ſromoty: ktore gdy wſzytcy ſąśiedźi bacżą/ ſámem goſpodarzom ábo niewiádome bywáią/ álbo ſię iych áż ná oſtátku donoſzą [ipsi patrifamilias vel occultantur vel omnium postremo patefiunt]. ModrzBaz 53v; StryjKron 11; wieku nam pámiętnego/ iáko ſię [...] obcych też wyſtępkow y ſekt/ przodkom náſzym niewiádomych/ w nię [w Polskę] nánioſło PowodPr 7.

W przeciwstawieniach: »wiadomy (13), znajomy ... niewiadomy« (14): Wiadome rzecży z niewiadomemi maią ſie zgadzać w rzecży y w mianowaniu. KłosAlg E3v, E2v, E3 [3 r.], E3v [3 r.], F2v [2 r.]; Swięte piſmo kłádźie gi [raj] być ná wſchod ſłońcá miedzy rzekmi/ ktore dźiś rzeki ludźiem znáiome ſą/ ále Ray nie wiádomy nikomu. BielKron 466; OrzQuin H4 [2 r.]; cżęſtokroć miáſto rzecży vcżćiwych/ trzymáią się ſproſnych/ miáſto wiádomych trzymáią śię niewiádomych [pro cognitis incomperta] ModrzBaz 6.

W charakterystycznych połączeniach: niewiadomy(-a, -e) dzień sądny, początek, prorok, przezwisko, przykłady, przypadki, puszcza, raj, rzeczy (8), zgraja; niewiadomy z przyrodzenia.

Wyrażenia: »niewiadomy czas« = czas bliżej nieokreślony (1): Trzey ſie złożyli/ pirwſzy włożył 112. zło. y ſtał 5. mieſięczy/ drugi włożył wino y ſtał 8. mieſięczy/ trzeći włożył 72. zło. y ſtał przez niewiadomy cżas KłosAlg G4v.

»droga niewiadoma« (1): puśćił ſię w drogę dáleką/ niewiádomą/ y trudną SkarŻyw [282].

»niewiadome głębokości« (1): ktore [miesca] leżą wniewiádomych głębokſćiach [!]. RejPs 201v.

»niewiadomy język« (1): Ieſlibym ia niewiádomymi Ięzyki mowił/ á proſtacy by przyſzli/ izali nie rzeką iż ten ſzáleie? GroicPorz i2v.

»narod niewiadomy« (1): HOnoryus wtory rodem Imolenſis/ ácżkolwiek z narodu niewiádomego/ wſzákże ſpráwował ſtolec Papieſki dobrze y bogoboynie BielKron 180v.

»niewiadomego ojca, rodzicow niewiadomych« (1:1); Spurius, Bękárt/ báſter/ niewiádomego oycá ſyn. Mącz 411a; DYoklecyanus Dálmátá Ceſarz/ rodzicow niewiádomych/ był hárdy/ fortunny/ okrutny ná krześćiány BielKron 154.

»niewiadome strony« (1): Ze Krol muſiał vćiekáć w niewiádome ſtrony RejZwierz 21.

»niewiadome wyspy i krainy« (1): ná tymże Oceanie Hiſpanowie/ y Portugalczykowie/ [...] niewiádome przedtym ludziom y Aſtrologom/ tákże Geographom Wyſpy y Kráiny náleźli [...] ktore dziś nowym Swiátem zowiemy. StryjKron 11.

Szeregi: »niewiadomy a skryty« (1): niewiádome á ſkryte rzecży [incerta et oculta] mądrośći twoiey/ Obiáſniłeś mi Leop Ps 50/8.

»tajemny i niewiadomy« (1): Gdyż ták przyrodzenié náſze ſprawiło/ ábyſmy z iáwnych y wiádomych nam rzeczy/ poſtępowáli ku rzeczam táiemnym y niewiádomym OrzQuin H4.

»wątpliwy albo niewiadomy« (1): Argumentor ‒ Wiwodze gruntownie rzecz wątpliwąm, albo niewiądomąm. Calep 94a.

2. Nieświadomy, taki który nie wie, nie rozumie, nie zna; inscius Mącz, Calag; ignarus, nescius Mącz, Cn; expers, imperitus, imprudens, inexpertus Mącz; inconscius, insciens Calep (42): rzekł ku Pánu: Pánie ázaſz niewiádomemu nie przepuśćiſz? BielKron 12v; Ignarus, Proſtak/ niewiádomy nieuk/ nauk nie vmieyętny. Mącz 147a, 166c, 279a, 282a, 328b, 372d, 373b; Przypędźiłá mie k temu przyczyná tákowa/ ktora od niewiádomych/ zá zazdrość/ może mi być policzoná SienLek 194; iż ſługá wiedząc wolą Páńſką á nie cżyniąc iey/ ſrozſzemi plagámi będzye karan niżli niewiádomy. RejPos 256, 87, 284v; Vnwiſſend. Niewiádomy. Proſtak. Inscius. Calag 540a; KochSob 66; Calep [502]b, 510b, 522b, 541a, [697]a; PowodPr 41; GosłCast 53 [2 r.]; Philozoph piiánego Niewiádomym zowie: Bo mu ſię opák w ſzumney mozg obroćił głowie. KlonWor 70.

niewiadomy kogo (8): RejPs 107; WujJudConf 256v; poniewáż ſą niewiádomi położenia mieyſc y vżywánia dawnégo. SarnStat 470; y vdaćie ſię zá Bogami cudzymi/ ktorycheśćie niewiádomi. PowodPr 6; Iá niewiádomy ſpráwy, zá ſłowy tákowych Nowiniarzow, teżem ſię puścił był niewinnie Ná ſwego przyiáćielá. CiekPotr 16; Gdyż ſzcżeśćia nikt nie wiádom iák ma bydź prawdźiwie CzahTr H3; GosłCast 66. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

niewiadomy o czym (1): ktorzy [rodzice] dźyecyom ſwym yáko młodzyuchnym yeſſcże/ á o rzecżách nyewyádomym/ wiele názbyt popuſſcżáyą GliczKsiąż D6v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: z zapowiednikiem: tego (1)] (2): Abowiem ia będąc pielgrzymem ná tey ziemi á niewiádomy náczem wola ſwięta twoiá należy nielza iedno muſſę być wzruſſon ná myſli ſwey ſtey pożądliwoſći ábych mogł zrozumieć boſkiey dziwney myſli twoiey. RejPs 176v; JanNKarGórn Hv.

W przeciwstawieniu: »niewiadomy ... ćwiczony« (1): Rządź mnie głupſzego/ rozumem vcżcżony/ Niewiádomego wiedź/ wodzu ćwicżony GrabowSet X3v.

W charakterystycznych połączeniach: niewiadomy(-a, -e, -i) grzech, lud (zebranie ludu, ludzie) (3), pogaństwo, sługa, tłuszcze; niewiadomy położenia miejsc, rzeczy (3), spraw.

Wyrażenie: »jako niewiadomy« (5): RejPs 107; iáko to potym o ſobie Timotbeuſzowi piſał/ iżem ia cżynił iáko niewiádomy [guiu ignorans feci in incredulitate PolAnt 1.Tim 1/13]/ álem pothym wielkie miłoſierdzye oſięgnął RejPos 284v [przekład tego samego tekstu (2)] 284v [3 r.].
Szeregi: »nieuk i niewiadomy« (1): A co theż niektorzy nieukowie y niewiadomi tych rzecży będąc zádáią nam [...] nie znany ſie do tego co oni ſobie zmyſlili WujJudConf 256V.

»prosty a niewiadomy« (4): widząc wiárę ludu onego proſtego á niewiádomego/ niechciał ich ták zániecháć RejPos 204v, 206v, 346v; Bo niedopuśći dobroć Boża/ aby proſte á niewiádome Pogáńſtwo oſzukáne było. SkarJedn 398.

3. Taki, który nie zasługuje na zaufanie, co do którego nie ma się pewności (1): Ignominis, Niesławny/ Niewiádomy. Mącz 249d.
4. Uczyniony nieświadomie (2):
Wyrażenie: »cudzołostwo niewiadome« (1): Cżudzołoſtwo choćiaſz niewiadome/ iáko bárzo P. Bog y pogánie ſię im brzydzili. SkarŻyw 283.
Szereg: »niewiadomy i zapamiętały« (1): Mamy y troiáki ſkutek y pożytek tego Sákrámentu wyráżony, Ieden [...] że odpuſzcza grzechy/ nie tylko powſzednie/ ále y śmiertelne niewiádome y zápámiętáłe. WujNT 796.

Synonimy: 1. nierozeznany, nierozumiany, niewywiedziany, nieznajomy, nieznany, tajemny, tajny, zakryty; 2. nierozumny, nieświadomy; 3. niepewny, niesławny.

Cf NIEWIEDZIANY, WIADOMY

IM