[zaloguj się]
[pdf]

LĘDŹWI (80) sb pl t

lędźwi (44), lędźwie (23), lędźwi a. lędźwie (13); lędźwi Mymer1 (2), FalZioł (26), Leop (3); lędźwie OpecŻyw, Murm (3), BartBydg (3), Oczko (2), SkarŻyw (4), Calep (2); lędźwi : lędźwie Mącz (2:3), SienLek (11:5). [Za postaci wątpliwe uznano przypadki zależne z tekstów, w których nie ma zaświadczonej formy podstawowej, oraz z tekstów, w których występują obie pewne odmianki; przypadki zależne z tekstów, w których występuje jedna pewna odmianka, zostały pod nią podciągnięte].

-é (3), -e (1); -é OpecŻyw (też SienLek); -é : -e Oczko (1:1).

Fleksja
pl
N lędźwie, lędźwi
G lędźwi
D lędźwiåm
A lędźwié, lędźwi
L lędźwiåch

pl N lędźwie (12), lędźwi (8); -e (1), -(e) (11). ◊ G lędźwi (19). ◊ D lędźwiåm (5). ◊ A lędźwié (8), lędźwi (17); -é (3), -(e) (5). ◊ L lędźwiåch (11); -åch (7), -ach (2) Mącz, SkarKaz, -(a)ch (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

1. Część tułowia ludzkiego (niekiedy zwierzęcego) po obu stronach kręgosłupa między żebrami a miednicą, czasem z przylegającymi częściami ud; lumbus Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; femur Murm, Mymer1, BartBydg; coxa BartBydg, Mącz; femen BartBydg; clunis, coxendix Mącz (50): ſuknia iego krotka/ telko do lędźwi March1 A2; A dlá tego proſili Piláta żydowie/ aby ijm dopuſcil polamatz lędźwie ij ijch nogi OpecŻyw 152; Murm 60, 62, 71; Mymer1 22, 22v; BartBydg 57 [2 r.], 84; Lędzwiam/ y vdam. FalZioł V [50]; March3 T7; Leop Num 6/20, Iudic 15/8; Ischia, latine coxa sive coxendix, Kość v lędźwi/ zá którą vbránie záchodźić ma. Mącz 175a; Lumbago, debilitas lumborum, Boleść lędźwi. Festus. Mącz 199b; Delumbo, Chramię/ chorym á mdłym czinię/ przetrącam lędźwie. Mącz 199c, 58a, 67a, 175a, 199b, 318c; day mu [koniowi] śiáná pokropiwſzy winem/ á nogi mu y lędźwié gorzałką omyy SienLek 189v; BudBib Lev 7/4; Widźiałem w Allexándryiéy opuchłe/ y ná boki lewé choré/ ktorzy źiemię z Egiptu vżywáli/ łędźwié/ vdy/ rámióná/ zad/ boki/ y pierśi námázuiąc/ á znáczną pómoc odnoſząc. Oczko 17v, 14; y vplotſzy ſobie gruby łáncuch z pálmowego liśćia śćiągnął mocno lędźwie ſwoie/ ták iſz rány ſie ná ćiele pocżyniły SkarŻyw 29, 201; Calep 617a [2 r.].
Zwrot: »bić się w lędźwi« (1): Wolay [!]/ á krzycż ſynu cżłowiecży/ iż y ten vcżynion ieſt w ludu moim/ [...] przeto biy ſie w lędźwi/ iż doświádcżon ieſt/ y tho gdy berło wywroći/ á nie będzie/ mowi pan Bog. Leop Ez 21/12.
Szereg: »bok abo lędźwi« (2): Day mi rękę á położ ią ná boku ábo łędźwiách [!] moich SkarKaz 386b.
W przen (1): wzdrygá ſię ſerce moie/ y táią lędzwie moie/ gdy wſpomnię/ iſz ſię myſli náſze y słowá y vcżynki/ ná on dźień ſądny/ odkryć máią. SkarŻyw 121.
a. Jako miejsce zewnętrznych zabiegów leczniczych dotyczących samych lędźwi lub znajdujących się w nich organów wewnętrznych (16): Iteż gdi tak że na lędzwi/ na łono, y nad łonem będzieſz okładał/ tedy ciecżenie naſienia męſzcżynſkiego zaſtanawia y cięſzkie wodi puſzcżanie FalZioł I 70d, I 70d, 78d; warzże bágno y Wrzos w wodźie/ w ktorey włożywſzy/ á iáko nagoręcey może ſtrzymáć ná krzyże mu z workiem przyłoż: álbo w onę kąpiel niechay chory lęże/ á ná onym worku niechay lędźwie párzy SienLek 104v; Weźmi ſoku koprowego/ piotruſzkowego/ opichowego/ nádrobże wnie chlebá białego/ á vmieſzawſzy rozmázuy ná plaſtr/ przyłożże go ná lędźwi/ kámień to z moczem wypądza SienLek 106v, 36, 106v, 111, 114, 117 [2 r.], 119 [3 r.], S2v.
Szereg: »biodry albo lędźwi« (1): Albo gorczyce náwierć/ á ná chore biodry álbo lędźwi przyłoż/ tedyć pryſzczámi wyćiągnie. SienLek 119.
b. Jako źródło siły rozrodczej mężczyzny (1):
Zwrot: »być w lędźwiach [czyich]« (1): W cżym y potomkowie iego/ iáko mowi Apoſtoł/ to ieſt Aaron/ y Lewytowie/ ktorzy ieſzcże byli w lędzwiach tego Abraháma oycá ſwego/ iáko więtſzemv dzieśięćinę też dáli SkarŻyw 284.
2. Nerki (30): Też biegunkę która bywa z ielit: vſtanawia [ziele św. Jana]/ przepuklinę lecży/ rany/ ſzramy lecży/ wątrobę y lędzwi cżyſci/ y boleſci ich oddala FalZioł I 69b; [kamfora] Siwiznę na cżłowieka prędko w wodzi/ mozg wyſuſza/ ſen odeymuie/ kamień w lędzwiach y w mechierzu mnoży. FalZioł I 71c; [szyszki sosny] Naprzeciwko zapaleniu lędzwi [...] ſą dobre FalZioł I 115c; BIedrzeńczowa wodkha kamień łamie w Lędzwiach y w miechierzu FalZioł II 4a, I 70d, 78c, 112d, 122b, 154b (22); KwiatKsiąż L4v; Ale iż w tych dwu mieſtcách w lędźwiach y w męchyrzu/ kámień ſwe ſchowánie ma/ tákież y piaſek/ ſłuſzno tu rzecz o tym mieć SienLek 105, 104, 104v [3 r.], 105, 115v.

Synonimy: 1. biodro, krzyż, pułrzytek, trzosło, udo; 2. nyrka.

Cf [LĘDŹWA], LĘDŹWICA, [LĘDŹWINA], OLĘDŹWIE

HG, KN