Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [LOTNIK] (?)

Następne hasło: 2. [LOTNY] »

1. LOTNY (24) ai

o jasne.

Fleksja

sg
m	N	lotny	n	N	lotn(e)
	G	lotnégo		G	lotnégo
	D	lotnemu		D
	A	lotny		A	lotn(e)
	I	lotnym		I	lotnym
	L	lotnym		L

pl
N	m an	lotni
N	subst	lotn(e)
G		lotnych
A	m an	lotn(e)
I	m	lotnémi
inne formy
pl A subst n - lotn(e)

sg m N lotny (4). ◊ G lotnégo (2). ◊ D lotnemu (1). ◊ A lotny (1). ◊ I lotnym (1). ◊ L lotnym (2). ◊ n N lotn(e) (2). ◊ G lotnégo (1). ◊ A lotn(e) (1). ◊ I lotnym (1). ◊ pl N m an lotni (1). subst lotn(e) (1). ◊ G lotnych (3). ◊ A m an lotn(e) (1). subst n lotn(e) (1). ◊ I m lotnémi (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Znaczenia

1. Lecący, latający (17)
- a. W funkcji rzeczownika (1)
2. Prędki, chyży (7)
- Przen: Przemijający, niestały (3)

1. Lecący, latający; volatilis, volucris Mącz, Cn (17): MVcha ieſt robak lotny ktori iako y pſzcżoła bęcży FalZioł IV 29a; Mącz 505d [2 r.]; Okaż ſye/ który nád lotnym śiedziſz Cherubinem KochPs 121, 23, 148; Nagrobek Koniowi. [...] A tyś był dobrze godźien/ niepodlegwſzy ſkáźie/ Swiéćić ná wielkim niebie przy lotnym Pegáźie. KochFr 127; KmitaSpit A2, A3v; GosłCast 52.

W charakterystycznych połączeniach: lotny(-a) anioł, cherub(in) (2), gryf, liszka [= szarańcza] (2), pegaz, ptak, robak.

Wyrażenia: »lotny koń« = pegaz (2): Pánny/ którym lotnégo koniá zdróy ſmákuie: Ia ieden niech wam ſlużę KochMuza 25; Ták po tobie ośieroćiał Słowieńſki Helikon/ Y on zdroy co gi otworzył kopytem lotny koń. KlonŻal B3.

»lotne pierze, piorko« (1:1): morduie prácowite nogi/ Wrzaſkliwa trapiąc Podágrá [...] Ze lotne piorko zda ſie być vrázą. RybGęśli D; [Merkury] Przypáſuieſz do koſtek podwiąſki ſkrzydláte: Vbieraſz w lotne pierze ſkroni kriſpowáte. KlonWor 1.

»lotny wóz« = rydwan (1): [Mars] żeláznym ſerdakiem odźiány Miedzy woyſki z lotnégo wozá śieie rány. KochEpit A2v.

W przen (2):

Wyrażenia: »lotne pioro« (1): W tym Muſa co Minerwie Nektár podawáłá/ Abym to lotnym piorem ſpiſał roſkazáłá. KołakCath C5.

»lotne słońce« (1): Piérwéy by w morzu zágáſł krąg lotnégo ſłońcá/ Niżbych ia w ſwéy powieśći przebił ſye do końcá. KochMarsz 154.

a. W funkcji rzeczownika (1): PRóżno vćiéc/ próżno ſię przed miłośćią ſchronić/ Bo iako lotny niema pieſzégo dogonić? KochFr 39.

2. Prędki, chyży; celer Cn (7): KochFrag 43; [Phaeton] ná Apollonie Oycu ſwym rodzonym Wymogł/ żeby Słoneczne iáſnoświetne konie Z ieden dźień mógł prowádzić ku zachodniey ſtronie. Kinął głową nie zchęćią Oćiec fráſowliwy/ Syn ſię zátym do ſtáyniey rwie iáko wśćiekliwy. Lotne wożniki ſprzągſzy ná plác wyprowádźi/ A ná złoconym woźie z bycżem ſię poſadźi. RybGęśli Cv, C2v.

Przen: Przemijający, niestały (3): CZtéry Kołá przednieyſzé káżdému znáć trzebá/ Kto chce lotnych lat biég znáć/ y porządek niebá. KochPhaen 18; EHey iák gwałtem obrotne obłoki/ Y Tytan prętki lotne czáſy pędzą [...] Śmierć/ tuż zá námi ſpore cżyni kroki. SzarzRyt A.

W porównaniu (1): á iego [człowieka] látá ſą lotnemu Cięniowi rowne niehámownemu. KochPs 209.

Synonimy: 1. latający, lecący; 2. chyży, prętki, skory.

Cf GOROLOTNY, MORZOLOTNY, NIEBOLOTNY, NIELOTNY, PRĘDKOLOTNY, WIATROLOTNY, WIELOLOTNY