Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [LOZOWAĆ]

Następne hasło: LPIEĆ »

LOŹNY (17) ai

loźny (15), luźny (2); luźny KlonFlis; loźny : luźny KlonWor (1:1).

o pochylone.

Fleksja

sg
m	N	lóźny	n	N	luźn(e)
	G	lóźn(e)go		G
	I	luźnym		I

pl
G		lóźnych
A	subst	lóźn(e)
L		lóźnych

sg m N lóźny (9). ◊ G lóźn(e)go (1). ◊ I luźnym (1). ◊ n N luźn(e) (1). ◊ pl G lóźnych (1). ◊ A subst lóźn(e) (1). ◊ L lóźnych (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI(XVII) ‒ XVIII w,

Znaczenia

1. Bezpański; nie trudniący się żadną pracą; bezrolny; bezdomny; nieosiadly; hultaj, włoczęga (17)
- a. W funkcji rzeczownika (7)
2. [Swobodny, niepohamowany]

1. Bezpański; nie trudniący się żadną pracą; bezrolny; bezdomny; nieosiadly; hultaj, włoczęga; privatus Calag; erro, erraticus homo, erroneus, ignobilis, lixabundus, vagus Cn (17):

Wyrażenia: »loźny chłop« [szyk 1:1] (2): Gdy chłop loźny prziydzie do miáſta á nie vrządźi ſię álbo nierobi rzemioſłá do trzećiego dniá/ táki przes vrząd mieyſki ma być poiman UstPraw D, D.

»luźny człowiek« (1): Náſzy Polacy zową go [człowieka bez zajęcia] Luźnym cżłowiekiem/ ábo ieſzcże márniey/ hultáiem. KlonFlis A4v.

»gmin loźny« (1): [uciskiem pańskim] więcey ſie iuż ſnadź gminu loźnego niż właſnych poddánych nácżyniło PowodPr 71.

»loźny leniwiec« = darmozjad (1): Bowiem lozny leniwiec duſzom prácowitym Ziada żywność/ droży chleb/ ſwym brzuchem nieſytym. KlonWor 45.

»loźni ludzie« (3): O loźnych ludźiech dźieśiątnicy máią wiedźieć. GostGosp 146; CO ſie tycze Hultáiów y innych lóźnych ludzi/ roſkázuiemy Stároſtóm náſzym: áby ſie w tym wedle Státutu záchowáli SarnStat 521, 521.

»loźne persony« (1): Gehenna, nomen vallis in Bibliis, mieyſce było niedáleko od Hieruzalem támże y plác na który wſziſtki roſpuſne á loźne perſony z Hieruſalem wywodzono/ y wyſzwiecáno. Mącz 143a.

W przen (1):

Wyrażenie: »luźne prożnowanie« (1): Bowiem gnuśne leniſtwo luźne prożnowánie/ Bez prace/ bez fráſunku chce mieć wychowánie. KlonWor 33.

a. W funkcji rzeczownika (7): MurzOrt B3; Gdy loźny poymie dźiewkę v kmiećiá oſiádłego dźiedźiczkę tedy ten lozny ma być dziedźicem UstPraw B4v, B4v; Anarchos, Latine, sine Principe, sine capite, Vel, sine origine, Sobie Pan/ Loźny álbo/ króm porządku. Mącz 9a; Geruhig. Lozny. Ná oſobku. Privatus. Calag 234a.

W porównaniu (1): iák loźny odbieżyſz oyczyzny Y krewnych y przyiacioł ſpowinowáconych CiekPotr 55.

2. [Swobodny, niepohamowany:

Wyrażenie: »gęba loźna«: Lecz jakoście sie hardzie na Krysta targnęli, Takeście go gołotą na wszem uczynili. Już i jego ofiara przez sie nic nie waży, Jeśliż sie za nię Leo z przyczyną nie włoży, O czym tak bluźnią Swą gębą loźnią Apolog 71.]

Synonimy: 1.a. biegun, błękacz, hultaj, obieżyświat, włoczęga.

Cf LUŹNIK