Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ŁAMANINA

Następne hasło: [ŁAMARZ] »

ŁAMANY (14) part praet pass impf

-am- (12), -ąm- (2).

Pierwsze a pochylone, drugie jasne.

Fleksja

sg
m	N	łamany	f	N	łåmanå	n	N	łåman(e), łåmano
	G	łåman(e)go		G			G
	A			A	łåmaną		A
	L	łåmanym		L	łåman(e)j		L

pl
A	subst	łåman(e)

sg m N łamany (1). ◊ G łåman(e)go (1). ◊ L łåmanym (1). ◊ f N łåmanå (4). ◊ A łåmaną (1). ◊ L łåman(e)j (2). ◊ n N (praed) łåman(e) WujJud (1), łåmano LibLeg (1). ◊ pl A subst (praed) łåman(e) (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI w. (dwa z niżej notowanyeh przykładów).

Znaczenia

1. Kruszony, rozbijany, rozdrabniany (2)
2. Pogardzany, odrzucany (5)
3. mat. Zestawienie: »łamana liczba« = ułamek (7)

1. Kruszony, rozbijany, rozdrabniany (2): [twárdość wierzchu źiemie ták dla ſwey vległośći/ iáko dla vdeptánia źwierzęcego [...] muśi być łamána y otwierána plugiem álbo rydlem. Cresc 1571 88.]

Wyrażenie: bibl. »łamany chleb« = Eucharystia (2): byly trwayączy wmodlythwye y wpoſpolytouanyu lamanego chleba zmaryą matką (yego) yezuſouą PatKaz III 137; WujJud 171.

[»srebro (a. szreberko) łamane« [szyk zmienny]: trzeci pasek pozłocisty, srebro łamane w nim InwMieszcz 1549 nr 20; srebra złocistego, łamanego marcas 12 scotos 6 InwMieszcz 1570 nr 162, 1566 nr 126.]

2. Pogardzany, odrzucany (5): zadna prziczina thak nyemoze bicz wyelka przekthoram bi prawo wſchech narodow lamano bicz myalo. LibLeg 11/160v; Przyśięgá vczyniona niema bjdź łamána. SarnStat 1099 marg.

W połączeniu szeregowym (1): vſtáwy ludzkie ſą nietzyſte/ nieprawdziwe/ y złoſliwe/ ktore ſie s ſlowem boży [!] niezgadzáią/ y máią być odrzucone/ łamáne/ y pſowáne. KrowObr 227v.

Wyrażenie: »łamany świat« = niedobry świat [szyk 1 : 1] (2): Wyęcey ſobye dziſia drugi ná tym łamánym ſwyecye waży gromády pyenyędzy/ [...] niżeli rozum ſyná ſwego kthoremu mogłby go doſtáć/ kiedyby trochę pyenyędzy vſypał/ á ná náuki yemu náłożył. GliczKsiąż M2, M7v.

Szereg: »łamany i nieobaczny« (1): O yákoż to ſwyát łamány y nyeobácżny. GliczKsiąż M7v.

3. mat. Zestawienie: »łamana liczba« = ułamek (7): Lamana Liczba piſze ſie dwoiſtemi figurami: wirzchnią y ſpodnią/ á miedzy nią linija ieſt przeciągniona wirzchnią zową licznik/ á ſpodnią mianowacż KłosAlg Fv; Regula o łąmaney liczbie poſpolita. Gdy we wſzytkich trzech terminiech ieſt łamana licżba przy czałey: Tedi złam całą licżhę przez ſwego mianowacża z przydaniem licżnika KłosAlg F3, F2, E2v, F3, Fv3 [2 r.].

Synonimy: 1. drobiony, dzielony, kruszony; 2. gwałcony, odrzucany.

Cf ŁAMAĆ