Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ŁATACZ

Następne hasło: 2. [ŁATAĆ] »

1. ŁATAĆ (23) vb impf

w inf i part praes act a jasne; w formach praes i imp a pochylone.

Fleksja

indicativus
inf	łatać
praes
	sg	pl
1	łåtåm
2		łåtåcie
3	łåtå	łåtają

imperativus
	sg
2	łåtåj

inf łatać (7). ◊ praes 1 sg łåtåm (6). ◊ 3 sg łåtå (2). ◊ 2 pl łåtåcie (1). ◊ 3 pl łåtają (3). ◊ imp 2 sg łåtåj (1). ◊ part praes act łatając (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

Naprawiać rzecz zniszczoną przez wstawienie kawałka materiału w miejsce materiału podartego (23)
- a. O odzieży i obuwiu (10)
- b. O dachu (1)
- c. Przen: O abstraktach (12)

Naprawiać rzecz zniszczoną przez wstawienie kawałka materiału w miejsce materiału podartego; sarcire Mącz, Calag, Cn; resarcire Calag, Cn; reficere Murm; assuere, consarcire, sarcinare, componere, resuere Mącz (23):

a. O odzieży i obuwiu (10): Sarcio, Latam/ ſziyę/ popráwiam. Mącz 368b, 118a, 368b, c, 433b; Calag 196a.

łatać co (3): Veteramentarius qui veteres calceos reficit. Eyn ſchuchpletzer. Co boty łata. Murm 184; BartBydg 169b; zacne ono y záwołáne Bráctwo/ ktore zowią SSmae Trinitatis, ktore cudzoźiemce pielgrzymy [...] przez ośḿ cżáſem dni żywnośćią y potrzebámi inſzymi opátruią/ ſuknie łatáią ReszHoz 120.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Resuo, Z nowu sſziwam/ łatam co ſie zdárło/ sſziwam. Mącz 433.

b. O dachu (1): wſzákoż każdy vbogi ſtrzeż ſie y gontow/ bo [...] wnet ſie prężą [...] że co lat kilko łátáć trzebá. GostGosp 96.

c. Przen: O abstraktach [co] (12): Muſi wſſytkiego zániecháć Kto ſie chce wámi opiekáć A opuſćić dobre mienie Látáiąc wáſſe zbáwienie. RejRozpr A3v; A ia teſz przy ſwym koſćiele Nie záſpię gruſſki w popiele Iuſz ták z woytem iako mogę Będziem łátáć ſwą chudobę RejRozpr K2, D2, Gv; Cżeſcż naruſzoną trudno łathać RejJóz G8v marg, G8v; RejZwierz 64v; Iáko táko muſzą ſwe przedſię łatáć błędy. RejZwierc 245.

łatać czym (3): Nie ſnadź oni rzeką co ſwoy żebrácży płaſzcż łatáią cżym inſzym niżli ſámym tym Báránkiem ſwiętym RejAp 54v; CzechEp 36; złodźiey [...] kłáma/ bredźi/ mata/ Spráwy ſwe vwikłáne báłámuctwem łata KlonWor 2.

W porównaniu (1): Acż y dziś zacnych ſławá pod obłoki lata/ A wſzetecżny iáko płaſzcż żebrácży/ ſwą łata. RejZwierz 44v.

W charakterystycznych połączeniach: łatać błąd (2), cześć (2), swe rzeczy, swe sprawy, szczęście.

Synonimy: naprawiać, oprawiać, zszywać.

Formacje współdzenne: dołatać, połatać, załatać, złatać.

Cf ŁATANY