[zaloguj się]
[pdf]

ŁGARZ (83) sb m

a pochylone.

Fleksja
sg pl
N łgårz łgårze
G łgårza łgårzów
D łgårzowi łgårz(o)m
A łgårza łgårze
I łgårz(e)m łgårzmi
V łgårzu

sb N łgårz (30). ◊ G łgårza (2). ◊ D łgårzowi (4). ◊ A łgårza (9). ◊ I łgårz(e)m (14). ◊ V łgårzu (4). ◊ pl N łgårze (12). ◊ G łgårzów (1). ◊ D łgårz(o)m (5). ◊ A łgårze (1). ◊ I łgårzmi (1).

Sł stp notuje, Cn s.v. łgarstwo, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

Mówiący nieprawdę, wprowadzający w błąd; kłamca, oszust; też ogólniej: człowiek nieprawy; mendax Mącz, Calag, Calep, Cn; falsidicus Mącz, Calep, Cn; halophanta, inficiator Mącz, Calep; calumniator, deceptor, festus, nugax, perfidus, pseudoloquus, tenebrio Mącz; expers veritatis, falsiloquus, insolens veri, mendaciloquus Cn (83): March1 A3; Winien ieſt ten lgárz/ zlym duchem opętany okrutné ſmierci. OpecŻyw 114; March3 T8v; Nielży lgarzu niebluſn boga Nie po pieniądzachcy droga. Donieba RejKup 18v, bb6v [2 r.], bb7; RejWiz 21v, 40v, 95v; BielKom C8; OrzList h3; RejZwierz bbv, 124; KwiatKsiąż C2; Mącz 115c, 153a, 157b, 216c, 252d, 328d; RejAp 8; RejPos 317; Azaſz tho nie ſrogie práwo ná łgarzá/ iż wiárę ſtráći miedzy poććiwemi ludźmi/ iż ſie go ſtrzegą RejZwierc 96; Kiedy kto wyeżdza w ty wrotá/ Niechay będzie iezdnym cnotá. Nie wyeżdzay w ty wrotá łgarzu/ Rádſzey tám ſtoy ná kleparzu. RejZwierc 236v, 96, 184v, 232v; BudNT przedm 5v [2 r.]; ModrzBaz 60; Calag 342a; PudłFr 26; Calep 406a, 533a, 651b; Stáńczyk powiádał/ że niémáſz więtſzych łgarzów w Polſcze/ ieno Arcybiſkup Gámrat/ á Máćieiowſki Biſkup Krákowſki KochAp 11, 11; Lycurgus Práwotworcá/ dał práwá ſurowe [...] Bo tákie páráſity: z odpuſzcżeniem łgarze: Nie więźieniem/ nie chłoſtą/ ale gárdłem karze KlonWor 44.

łgarz komu (1): Bo go karze [człowiek człowieka] o nieprawdę iednemu/ á on ſam wſzythkim łgarzem. Karze go iż komu náłáiał/ á on wſzytkim łáie/ wſzytki lży á háńbi. RejZwierc 77v.

W połączeniach szeregowych (11): Nozdrze ciaſne á grube tak iż mało dziurek znać, vkazuią cżłowieka głupiego/ łgarza, pyſznego/ zwadliwego, á złey fortuny. GlabGad O, M3v, M7, N2v [2 r.]; [zakon iest postawiony] mężoboycom/ gámratom/ ſodomtzykom/ bijátzom/ łgarzom krzywoprzyſięſcom KrowObr 227v; Mącz 126b, 436b, 446a; BudNT 1.Tim 1/10; KlonWor 28.

W porównaniach (2): Podobien káżdy ku Akteonowi/ Co ſie iáko pſu da kęſáć łgarzowi. RejZwierc 216v; Będzyeć ſie łgarz zdał by Anyoł ſwiátłośći/ Lecż z dyabłem rowno ſtan iego miłośći. RejZwierc 217.

W przeciwstawieniach: »prawda (2), prawdomowny, cnotliwy ... łgarz« (5): O dziewitzo blogoſlawioná/ ij zá niewiéſs/ ijżes liſowi ſwego ſyna polécila/ lgárzowi prawdę/ wilkowi nápokornieyſſą owcę. OpecŻyw 85v; Lepiey ieſt od prawdomownego przemożonym być, niżli łgarza przemoc. BielŻyw 130, 73; RejKup q6v; Bo ácż Pan Bog roſkazał ábyś cżćił lekárzá/ Lecż ktory ieſt cnotliwy/ nie owego łgarzá. RejWiz 61v.

W charakterystycznych połączeniach: łgarzem (na)zwać (9), uznać, wyznawać; łgarz potrzebny, prożny, świecki, zdradny, złym duchem opętany.

Przysłowia: prawda też lgarzom wadzy Nieſlyſſą jey barzo radzy RejKup q6v.

Gdzie łgarz przeſkocży pewnie tám náſz pádnie. RejZwierc 216.

Kto tu chce być ſzácunkarzem/ Trzebá áby nie był łgarzem. Gdy kto chce cudze ſzácowáć/ Trzeba vmieć ſwym ſzáfowáć. RejZwierc 236.

Lgarz ná bieſiedzie/ Kozieł ná ledzie. RejZwierc 238v.

ná złą rzecż rad oſzuſt łgarzowi porádźi. KlonWor 8.

złodźiey v łgarzá rad goſpodą ſtawa KlonWor 35.

kto raz będźie ſzybałem y łgarzem/ Ten iuż nigdy nie będźie dobrym goſpodarzem. KlonWor 41.

Wyrażenia: »łgarz jawny« (1): fortel pomaga ſzcżęśćiu przypráwnemu/ Y gotuie zwyćięſtwo łgarzowi iáwnemu. KlonWor 72.

»łgarz najęty« (2): Holophanta – łgarz za małe pieiadze maieti [!]. Calep 486a, 471a.

Szeregi: »łotr, łgarz« (1): piſmo wyznawa [człowieka złego] wſzędy łotrem łgarzem/ Nadobneyby roſkoſzy vżył s tym kuglarzem. RejWiz 114v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»łgarz a matacz« (1): A my będąc łgarze á mátácże ſwiátá tego/ ták iáko nas piſmo zowie/ miánuiemy ſie być álbo ſobie thy tytuły przywłaſzcżamy naſwiętſzy/ nabłogoſłáwieńſzy/ namiłośćiwſzy/ naiáſnieyſzy. RejAp 38v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»łgarz, (albo) nieprawdziwy (człowiek)« (2): Mącz 113b; Ieſli ćię zá twoią przycżyną łgarzem álbo nieprawdźiwym názową [seu mendax seu non verus audis]/ śiebie w tem winuy ModrzBaz 61.

»omylnik (a. omylny (człowiek)), (a, i) łgarz« [szyk 3:2] (2:3): káżdy cżłowiek ſwiátá tego ieſt omylny á łgarz RejPos 317, 138v, 302v [2 r.], 323.

»oszust a łgarz« (1): S oſzuſtem á łgarzem łzą ſie obchodźić Mącz 68c. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].

»szybał i łgarz« (1): KlonWor 41 cf Przysłowia.

»tak złodziej jako i łgarz« (1): Bo ták godzien karánia złodziey iáko y łgarz. RejZwierz 13. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

»łgarz a zwodca« (1): [czart sprosny] ieſt łgarz á zwodczá od wieku narodu ludzkiego RejPos 72v.

Zestawienie: żart. »pan łgarz« [w tym: pan brat (1)] [szyk 2:2] (4): RejFig Bb8; Bowiem iáka robotá/ táka zapłátá/ A nigdy to nie chybi/ łgarzá páná brátá. RejZwierz 124; POchlebczá práwie dobrze wyćwicżony/ Ieſt pánom łgarzom ciotcżony rodzony. RejZwierc 216v, 234v.

Synonimy: fałszerz, kłamca, matacz, oszust, zacimiacz.

Cf LHACZ, 2. ŁEŻ

TK