[zaloguj się]
[pdf]

MATACZ (41) sb m

ma- (26), må- (1) CzechRozm; drugie a jasne.

Fleksja
sg pl
N matacz matacze
G matacza matacz(o)w
D matacz(o)m
A matacza matacze
I matacz(e)m mataczmi
V matacze

sg N matacz (11). ◊ G matacza (1). ◊ A matacza (4). ◊ I matacz(e)m (2). ◊ pl N matacze (10). ◊ G matacz(o)w (4). ◊ D matacz(o)m (3). ◊ A matacze (1). ◊ I mataczmi (3). ◊ V matacze (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Człowiek posługujący się kłamstwem, oszustwem, wybiegami, celowym gmatwaniem dla osiągnięcia własnych celów lub udowodnienia własnych twierdzeń; deceptor Mymer1, Cn; circulator Calep, Cn; gerro, perfidus Mącz; defraudator, fraudator, impostor, sycophanta Cn [w tym: w polemikach religijnych (14)] (39): Mymer1 34v; Matacże tho s korzenia miecżykowego albo koſaćczowego vformuią iakoby cżłowieka FalZioł I 86d; RejKup Gv [2 r.], k8v, L; á iuż było widáć ogień kthory tám mátácże ich cżynili pod grobem [Mahometa] zwodząc lud proſty. BielKron 456v, 262, 450v; Mącz 145c; RejAp 180v [2 r.], Ee2; Calep 201a; To iego [Lutra] ſłowá/ ktore prawdá od mátáczá wielkiego wyćiſnęłá SkarKaz 81b, 81b marg.

matacz w czym (2): Eneas filuius [!] matacż w polſkiey hiſtoriey. MiechGlab *8; HistLan ktv.

matacz czyj [ = oszukujący kogo] (1): A theż thu Pan tákie ná oſtátku położił omylácżmi á mátácżmi ludzkiemi. RejAp 180v.

W połączeniach szeregowych (13): GlabGad M7v, N5, N6v, N7v, O2v; Mącz 126b; GórnDworz Ee3v; RejPos 176v, 188; Bo vyrzyſz thám [na świecie] śiłá kuglarzow/ śiłá mátácżow/ śiłá wyłudácżow RejZwierc 24; Azaſz nie to ieſt wrodzona złość fáłſzerzow/ kłamcow mátácżow/ wilkow w owcżym odzieniu chodzącjch/ náſpráwy ſie dobre/ ktore ich kolą w ocży/ tárgáć CzechRozm 81v; Tám[w piekle] iáko ktory grzeſzył/ ták karan będzie: inacżey cudzołożnik/ inacżey porobnik/ inacżey złodziey/ inacżey mężoboycá/ inacżey pijánicá/ inácżey mátácż/ inácżey krzywoprzyśięſzca. SkarŻyw 121; OrzJan 31.

W charakterystycznych połączeniach: matacz silny, wielki (2); mataczem zwać (2).

Wyrażenie: »matacz przeciw(ko) prawdzie« (2): nie chłubćie ſie/ á nie bądźćie mátácżmi przećiwko prawdzie. Leop Iac 3/14 [idem] SkarKazSej 661a.
Szeregi: »licemiernik abo matacz« (1): zrozumiey co o mnie Kriſtuſie Dawid powiedał/ pewniey niżli Licemiernicy ábo oni mátácże ſwiátá tego o mnie rozumieią RejPos 237.

»łgarz a matacz« (1): A my będąc łgarze á mátácże ſwiátá tego/ [...] ſobie thy tytuły przywłaſzcżamy RejAp 38v.

»omylacz a matacz« (1): RejAp 180v cf matacz czyj.

»oszust i matacz« (1): A ten ſpoſob opiſánia Antychriſtá ſłuży y ſámemu Papieżowi Rzymſkiemu [...] y inſzym wſzytkim zwodźićielom [...]. Owa zgołá/ krotko mowiąc/ wſzytkim oſzuſtom y mátácżom. CzechEp 352.

»matacz, (a) pochlebca« [szyk 1:1] (2): nie dopuśći/ áby pochlebcze/ mátácże/ y ini zli ludzie/ ktorzy niecznotą vrość chcą/ páná w nieprzyſtoine rzecży záwieść [...] mieli. GórnDworz Kk3v, N6v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].

2. Sztukmistrz, kuglarz; praestigiator BartBydg, Cn; agyrta Calep (2): Praestigiator, cuglarz, mathacz BartBydg 122b; Calep 47a.

Synonimy: 1. fałszerz, kłamca, łgarz, omylacz, oszust; 2. kuglarz.

Cf [MATEMATACZ]

AŻ