Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NAPOJON

Następne hasło: NAPOJOWY »

NAPOJONY (40) part praet pass pf

a oraz oba o we wszystkich formach jasne.

Fleksja

sg
m	N	napojony, napojon	f	N	napojonå	n	N	napojono, napojon(e)
	D	napojon(e)mu		D			D
	A	napojony, napojonego		A			A
	V	napojony		V			V	napojon(e)

pl
N	m pers	napojeni
N	m an	napojeni
G		napojonych
A	m pers	napojon(e)
A	subst	napojoné
inne formy
pl N subst f - napojoné, napojony; pl N subst n - napojon(e)

sg m N napojony (11), napojon (6); ~ (attrib) napojony (7) Mącz, KochFr, Calep (2), LatHar (2), CzahTr; ~ (praed) napojony (3) GrabowSet, LatHar (2), napojon (6); OpecŻyw (2), RejPs, BibRadz (2), RejAp. ◊ D napojon(e)mu (1). ◊ A napojony (1), napojonego (1). ◊ V napojony (1). ◊ f N napojonå (1). ◊ n N (praed) napojono (1) RejJóz, napojon(e) (1) BibRadz. ◊ V napojon(e) (1). ◊ pl N m pers napojeni (6). m an napojeni (1). subst f napojoné (1), napojony (1); ~ (attrib) -é (1); ~ (praed) -y (1) LubPs. n napojon(e) (3); ~ (attrib) -(e) (2); ~ (praed) (-e) (1). ◊ G napojonych (1). ◊ A m pers napojon(e) (1), subst napojoné (1).

Sł stp s.v. napoić, Cn brak, Linde bez cytatu.

Znaczenia

1. Ten, któremu dano się napić (25)
2. Nasycony, przesiąknięty, nasączony (15)
- Przen (12)

1. Ten, któremu dano się napić; epotus Mącz (25): refectus, nutritus vel napoyony BartBydg 130; A gdy iuż wielbłądowie nápoieni byli [cum complevissent cameli bibere]/ człowiek on wyiął náuſzniczę złotą/ ktora ważyłá puł ſykłá BibRadz Gen 24/22; Epotus equus, Nápoyony kóń. Mącz 316b.

napojony z czego (1): Przez pośrzodek gor przewodziſz z wody przenikáiące. S nich wſzytki beſtyie polne ták będą nápoiony LubPs X5v.

Wyrażenia: »napojon gorzkości, gorzkoscią« [o żółci podanej Chrystusowi] (1:1): Iám vkuſil ſlodkoſci iablkowé/ tys za to napoion gorzkoſci. OpecŻyw 134v; ArtKanc E9v.

»jadem napojony« = otruty (1): Venenatus ‒ Ottruti, iadem napoioni. Calep 1108b.

bibl. »octem (i żołcią), octu i żołci, winem z żółcią zmieszanym napojon(y)« [w opisie męki Chrystusa] [szyk 9 : 2] (8:1;2): oto teráz od nieſſcżęſnych żydow napoion otztu ij żolci. OpecŻyw 150; ArtKanc E9v; chćiałeś też iáko niewinny báránek/ z obćiążeniem od krzyżá/ ná ofiárę być prowádzony/ gwoźdźmi przybity/ żołćią y octem nápoiony/ ná krzyżu o hániebną śmierć przypráwiony / y włocżnią przekłoty. LatHar 278, 266, 275 [2 r.], 280, 488, 543 (9).

W przen (7):

napojony czego [= czym] (4): Ach moie miłe ſercże toczes rozdwoiono A rozlicznyzh [!] przyſmakow teraz napoiono Radoſcz ſpołu z żaloſcią wſzytko ſie zmieniło RejJóz M6; LubPs I4v; [tym, którzy w krew zamienili prawdziwą wodę pańską, obiecują] że theż będą krwie nápoieni/ á kreẃ theż z nich záwżdy wylewana być muśi RejAp 133v, 122v.

napojony czym (4): Wzruſſyłeś wſſytkę ziemię ták yż ſie temu wielkiem dziwem wſſytek lud dziwował/ á nápoion był tákiem winem ktore ſnadz więcey ſtráchu niż weſela przymnaża. RejPs 88; kto będzye chwalił beſtyą álbo obraz iey/ [...] ten będzye nápoyon winem gniewu Bożego RejAp 122; KochPs 51. Cf Wyrażenie.

napojony z czego (1): Day: by z wyſokiey twey krynice ony/ Moy ſmyſł był nápoiony GrabowSet K2.

Wyrażenie: »łzami napojony« = płaczący (1): Dźiś iuż z ćiebie odieżdżam łzámi nápoiony/ Z ćięſzkim żalem ktory ieſt w ſercu mym zámkniony. CzahTr 12.

Szereg: »nasycony i napojony« (1): Hoynośćią domu twégo będźiem náſyceni/ Y ſtrumieniém roſkoſzy twoich nápoieni KochPs 51.

2. Nasycony, przesiąknięty, nasączony (15):

Wyrażenia: [»farbą napojony«: A ták będą ſzmátki fárbą nápoione SienHerb 589b.]

»jadu, jadem napojony« = zatruty; infectus Calep (1:1): Twoie ſłowá ſą ſtrzały iádem nápoioné Smiertelnym/ twoie ſłowá węgle rozpaloné. KochPs 186; Calep 533a.

»łzami napojony« = mokry od łez (1): Ieſt co więcéy? fácelét łzámi nápoiony/ Wnim obrączká ze złotá/ vpominek płony. KochFr 110.

Przen (12):

a) Owładnięty uczuciem lub stanem precyzowanym przez dopełnienie (często w użyciach metonimicznych) (6):

napojony czego [= czym] (2): Nápoione ſą ſercá ich káżdey ſproſney złości LubPs gg5v; Bowiem myſl nápoiona rozliożnych chćiwośći/ Muśi ſie záwżdy mienić w dziwne przypádłośći. RejWiz 94.

napojony czym (4): ſerce iego było nápoione niepobożnoſćią. BibRadz II 69c marg; PaprUp A3. Cf Zwroty.

Zwroty: »duchem napojony« (1): Ponieważ w iednym Duchu my wſzyścy w iedno ieſteſmy (marg) ćiáło, K. G. (–) okrzczeni/ [...] á wſzyścy iednymże Duchem ieſteſmy nápoieni [omnes in uno Spirito potati sumus] (marg) iednegożeſmy Duchá pili. 1L. S. (–). WujNT 1.Cor 12/13.

»łaską napojon« (1): ten ktory łáſką duchowną odemnie nápoion będźie/ nigdy opuſzcżon nie będźie/ ani vprágnie. BibRadz II 52a marg.

b) Nauczony [czym] (3): naywięcey godźi ſię/ áby my/ ktorzi ieſteſmy niebieſką nánką nápoieni; [coelesti doctrina imbuti sumus]/ rozmyśláliſmy w ſercu przykazánie miſtrzá náſzego ModrzBaz 77v, 17v; ták gęſtym rozerwánim/ Greki rozmáitymi kácerſtwy nápoione/ przyucżyli/ iż ták ſkłonni byli do tárgania iednośći kośćielney SkarJedn 169.

c) O treści ksiąg [czego] (1): [Perot filozof] gádánia potępione ſtroił i iedny kśięgy przeklętego kacerſtwa napoioné złozył MurzHist Rv.

d) Wyrażenie: »miecz napojon(y) (będzie) krwią, we krwi« = o przelaniu dużej ilości krwi; gladius inebriabitur sanguine PolAnt [1:1] (2): BibRadz Ier 46/10; nád ludźmi ſłábo záwieſzony Miecż Tyránná ſrogiego we krwi nápoiony WitosłLut A6.

Szereg: »nasycon a napojon« (1): Abowiem dzień ten Páná Boga záſtępow/ dźień ieſt pomſty/ áby ſię pomśćił nád nieprzyiaćioły ſwemi/ ktore miecż poźrze y náſycon á nápoion będźie krwią ich [et saturabitur, et inebriabitur sanguine eorum] BibRadz Ier 46/10.

Synonimy: 1., 2. napełniony, nasycony.

Cf NAPOIĆ