[zaloguj się]
[pdf]

MĘŻOW (46) ai

-ów, -ow-.

Fleksja
sg
mNmężów fNmężowa, mężowå nN
Gmężow(e)go Gmężowéj G
A Amężowę A
I Imężową Imężow(e)m
L Lmężowéj Lmężowym
pl
N m pers mężowi
subst mężow(e)
G mężowych
D mężowym
A m pers mężow(e)
subst mężow(e)
I m mężowémi

sg m N mężów (4). ◊ G mężow(e)go (4). ◊ f N (attrib) mężowa (4), mężowå (3); -a GroicPorz, SarnStat; -å Mącz (2); -a : -å Leop (2 : 1). ◊ G mężowéj (5); -éj (1), -(e)j (4). ◊ A mężowę (5). ◊ I mężową (3). ◊ L mężowéj (3). ◊ n I mężow(e)m (1). ◊ L mężowym (1). ◊ pl N m pers mężowi (1). subst mężow(e) (1). ◊ G mężowych (4). ◊ D mężowym (1). ◊ A m pers mężow(e) (1). subst mężow(e) (3). ◊ I m mężowémi (2); -émi (1), -(e)mi (1).

Sł stp notuje, Cn s.v. niewiasta mężna, Linde XVI w.

Przymiotnik od „mąż”:
1. Od znacz. ‘mężczyzna’; viri Vulg (5):
a. Będący częścią mężczyzny pojmowanego jako istota złożona z ciała i duszy (1): Boć zápłátá nieuććiwey niewiáſthy/ ledwie ſtoi zá ieden chleb: áleć niewiáſthá/ prze drogą duſſę mężowę imuie. Leop Prov 6/26.
b. Którego podmiotem, bezpośrednim uczestnikiem jest mężczyzna (4): Wſſelka drogá mężowá/ zda mu ſie być proſta: ále Pan waży ſercá. Leop Prov 21/2, Prov 20/24, 21/8.
α. O chorobach męskich (1):
Szereg: »tak mężowy, jako i niewieści« (1): To też wſzytko ná czemby iedno ieźdźił mąż płynienie máiący/ będźie nieczyſto. (marg) [...] tem płynieniem ták mężowem iáko y niewieśćiem / o ktorem thu przypomina/ dáie nam znác/ iż Pan Bog po nas chce wielkiey á oſobliwey czyſtośći. (–) BibRadz Lev 15/9.
2. Od znacz. ‘małżonek’; viri Vulg; mariti JanStat (41):
Wyrażenie: »zakon mężow« = lex viri Vulg (2): lecz ieſliby mąż iey vmárł; wolna ieſt odzakonu mężowego. WujNT Rom 7/2, Rom 7/3.
a. Będący częścią ciała małżonka (2): Biegłá v mężowych nog vpádłá ná ziemię/ Poſpołu z nim zginęłá RejZwierz 19v; KuczbKat 260.
b. Związany z małżonkiem stosunkiem rodzinnym (14): BierEz Cv; Dźiewierz/ ieſt brat mężow. GroicPorz gg4v, gg4v [2 r.]; BibRadz I 2b marg; Mącz 146d, 398a [2 r.]; CzechRozm 153; áż trzy grzywny dochodu/ álbo czynſzu náznáczą iéy [wdowie] potomkowie mężowi. SarnStat 632, 599 [2 r.]; Więc też drugie łotrynie/ y po śmierći chćiáły Mężowe oſzukywáć dźiedźice KlonWor 62.

W charakterystycznych połączeniach: brat mężow(-a, -e) (3), dom, dzieci, dziedzic, matka, ociec, potomek, przyjaciel [= krewny] siostra (3), żona.

Szereg: »żenin albo mężow« (1): Levir – Brat zenin, albo mezow, ſzwagier. Calep 594a.
c. Właściwy małżonkowi jako cecha jego charakteru (1): Iedni rzeką z ſzaleńſtwá/ żeś to vczyniłá/ Drudzy/ iż dla niecnoty ſámáś ſie zábiłá. Dla ſrogośći mężowéy/ drudzy ſzeptáć będą GosłCast 36.
d. Którego podmiotem, wykonawcą, bezpośrednim uczestnikiem jest małżonek (16): BierEz G4v; KrowObr 225; Leop Prov 6/34; BielKron 2; Mącz 481c; GórnDworz Y5, Cc, Ccv; A niechay z chućią zoſtawáią w domu/ chybá żeby ym wyniśc potrzebá byłá: cżego też bez woley Mężowey niech nigdy cżynic nieśmieią. KuczbKat 260; CzechRozm 197; WerKaz 290; Oná [żona] mężowym kłopotóm zábiéga KochPieś 42; Tóż ſie ma rozumieć/ gdźieby po śmierći mężowéy ſzłá zá drugiégo mężá SarnStat 591, 184, 637.

W przeciwstawieniu: »mężowy ... żenin« (1): Zbiezeniém y wyſtępki męzowémi, poſag y opráwá zeniná nie bywa zgwałcona áni náruſzona. SarnStat 632.

W charakterystycznych połączeniach: kłopot mężowy(-a, -e), moc (3), niebytność, niemiłość, słowo, śmierć (3), wola (3), występek (2).

e. Którego obiektem jest małżonek (2): BielKron 427v; niewiáſtá ieſt chwałą mężową. WujNT 1.Cor 11/7.
f. Stanowiący własność małżonka lub dla niego zastrzeżony (4): Száty mężowe ty máią idź ná poły z dzyećmi UstPraw B2v; Dobrze wſzyſcy obacżą/ iż lepſzy rząd będzie/ Gdy żoná ná mężowym mieyſcu w Rádzie śiędzie. BielSjem 4; Zá mężowe pieniądze cáły May gáchował. KlonWor 60, 59.

W charakterystycznych połączeniach: mężowe miejsce, pieniądze (2), szaty.

Cf MĘSKI, MĘŻCZYŃSKI, MĘŻCZYŹNI, MĘŻNY

MM