.
a.
Narzędzie do bicia, bicz, kij;
virga Vulg (57):
ijże iuż brali miotli aby go bicżowali OpecŻyw 126,
126;
BielKom E4;
Poſłałeś też miotłę/ ábych cię nią ſkarał y poddáne twoie. BielKron 124,
94,
119v,
124 [2 r.].
W połączeniach szeregowych (3): Katowie gdy go [Chrystusa] tako motzno ku ſlupowi przywiązali/ miotly/ pęgi/ ij lańtzuchy gotowali/ ktorymi by Iezuſa bicżowali. OpecŻyw 125v, 124v; SiebRozmyśl H2v.
W porównaniach (3): toć znamionuie, żeciem ia ieſt ten bić, ktoryż Bog nacię poſłał abychcie nim karał, tak iako dziecię miotłą karano bywa. BielŻyw 152; RejPos 180; Iáko miſtrz z miotłą ták ſumnienie ſtoi/ Nád przyrodzeniem gdy ſie cnoty boi. RejZwierc 223v.
Przysłowie: żeby ſam ná ſię (iáko mowią poſpolićie) miotły nie nágotował. CzechEp 365; [ale w [ubodzy ludzie] prożną trudność przed ſyę wezmiećie/ prożney ſye prace podeymiećie: y práwie miotłę ſámi na ſyę przynieſyećie. LorichKosz 54v (Linde)].
Fraza: peryfr. »na grzbiecie [czyim] zawżdy miotła bywa« = ktoś stale dostaje cięgi, jest stale bity (1): Ná grzbiecie ſzalonego záwżdy miotłá bywa BielKom B7.
Zwroty: »(u-, z)bić, zbit miotłą (
a. miotłami)« [
szyk zmienny] (
13:
1):
Xánt więc złáiawſzy kucharzá/ Cżemu to nieſmácżna warza: Kazał z niego ſzáty złupić Przed ſobą ij miotłámi bić BierEz D2v,
Ev,
G2v;
káżę go [Jezusa] zbitz v ſlupa miotłami/ bicżmi ij pęgami OpecŻyw 124v,
133v,
160;
áby złoczyńcá przed innymi mękámi/ naprzod był bit miotłámi GroicPorz ii2,
kkv;
kazał ſyná łwoiego Tárquiniuſá ſzoſtego iáwnie środ rynku miotłámi vbić [...] dáiąc mu winę iákoby ehciał zdrádzić oycá. BielKron 104;
tám go kazał [Furyjus Kamillus mistrza szkolnego] bić miotłámi nágo/ związawſzy ręce opák BielKron 119v,
105,
117;
SiebRozmyśl H2v.
Cf »pęgi i miotły«.
»(u)siec miotłami« [szyk zmienny] (4): Pan kazał by go zwlecżono/ A miotłámi vśiecżono BierEz A2v, A3; RejFig Bb5v; iákiś kſiądz [...] kiedy zbrodniá kát wyſwiecáiącz z miáſtá/ okrutnie ſiekł miotłámi/ vżalił ſie go GórnDworz P2.
»wziąć miotłą« = być zbitym (1): Weźmieſz miotłą wſzetecżnice/ Wywroćiwſzy cie ná nice/ Trzebać młodym diſcipliny/ Nie przepuſzcżáć żadney winy BielKom E3.
Wyrażenia: »miotłami biczowan« (
1):
[Jezus] ksłupu przywiązan/ bicżmi, a miotłami bicżowan/ y po wſzem ćiele zranion. ArtKanc E9.
»miotłami karani« (1): Perſony od męki wolne. [...]. Młodſzy niż czternaſćie lat/ ktorzy v Pręgi miotłámi máią być karáni GroicPorz ii.
peryfr. »żelazna miotła« = miecz (2): To [pług żelazny] známionuie że moi potomkowie będą was żelázną miotłą káráć (to ieſt miecżem) gdyśćie nie chćieli rożdżáney przyiąć. BielKron 319. Cf Wyrażenie przyimkowe.
Szeregi: »miotła, (a, albo, i) bicz« [
szyk 3:
1] (
4):
by téż ſwé cialo tako barzo dręcżyl/ ijżby ié na każdy dźień miotłą albo bicżem do krwie wyláni vbil. OpecŻyw 160,
133v;
RejFig Bb5v;
ArtKanc E9. [
Ponadto w połączeniach szeregowych 1 r.].
»kije a miotły« (1): wźięli kije á miothły iáko na ſługi á nie ná nieprzyiaćiele. BielKron 432v.
»pęgi i miotły« (1): chrzeptem go ku ſlupu przywiązáli/ a lepak go po brzuchu pęgami ij miotlami tako okrutnie bili/ aż oſtáwalo na pęgach mięſo OpecŻyw 126v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
Wyrażenie przyimkowe: »pod miotłą« (
1):
~ Zwrot: peryfr. »rozkazować [komu] pod żelazną miotłą« = prowadzić rządy silnej ręki, być władcą bezwzględnym (1): Będzyeſz im roſkázował pod żelázną miotłą [Reges eos in virga ferrea Ps 2/9; Będźieſz ie rządził/ laſką żelázną WujBib] LubPs B2. ~
W przen (6):
WróbŻołt 88/33;
W vſtách głupiego/ miotłá pychy [virga superbiae] Leop Prov 14/3;
widzę kogoś ſtoiąc z miotłą przychylną pilnie [Virgam vigilantem Vulg Ier 1/11; Laſkę czuiącą WujBib] BielKron 94,
105;
RejZwierc 223.
Wyrażenie: »miotła sroga« (1): Bo prawdá ieſt miotłá ſroga/ A práwie dána od Bogá. RejZwierc 233v.
Przen (10):
a) Bicie, razy, chłosta (4): Czeſć ma być dawáná miſtrzowi á myotły ſye ma być bano. March1 6 [idem] March3 81; iżem kilaś mioteł ktore mi ſtárſzy wziąć kazał/ ieſzcżem ich od niego niewziął. SkarŻyw 574.
b) Władza, panowanie [nad kim] (1): nie dopuſci długo trwać pan bog miotły grzeſznikow [virgam pecatorum; laſki grzeſzników (koment) niedopuśći, aby niezbożni długo pánowáli nad pobożnymi (–) WujBib] nad wybranemi ſprawiedliwemi ſwoiemi WróbŻołt 124/3.
c)
Kara (3):
Zwrot: »wziąć miotłą od Boga« = być skaranym od Boga (1): Wźiąć nam ledá kiedy tą miotłą śmiertelną od Bogá chłoſtę OrzQuin Y2v.
Wyrażenie:»miotła boża« (2): Turek Król Bábilóńſki miotłą Bożą ieſt. OrzQuin Z3v marg, Z3v.
d)
Przełożony (2):
Szereg: »miotła a (abo) bicz« (2): (marg) Ku złym przełożonym vpominánie. (‒) A tubyś ſie mgł obacżyć nędzniku/ ieſliże nie chodziſz wedle powinnośći Páńſkiey/ iż cye ſzpetną miotłą á márnym bicżem piſmo ſwięte przezywa/ vcżynioną od Páná ludowi iego. RejPos 253, 253.
α.
Kij noszony u pasa przez starożytnych pasterzy palestyńskich (oprócz laski do kierowania trzodą), służący im za oręż; tu w przen (4):
WróbŻołt H3v;
Myotły twey karánye [virga tua et baculus tuus Ps 22/4 Laſká twoiá/ y kiy twóy WujBib] cyeſſy myę od cyebye LubPs F3 [
idem]
ArtKanc Q6v.
Szereg: »miotła i laska« (1): Abowiem miotła twoia y laska twoia [Virga tua et baculus tuus]/ tha mnie pocieſzyła. WróbŻołt 22/4.
c.
Narzędzie do zamiątania:
scopae Murm, Mymer PolAnt, Mącz, Calep, Cn; syrus Cn (17):
Murm 141;
Mymer1 [292]v;
BibRadz Num 4/14;
Spartum, Nieyákie ziele w Hyſpaniey po Francusku Genet czinią z niey miotły. Mącz 404b,
50d,
362b,
373d;
BudBib I 52 marg,
Num 4/14;
Calep 956a;
[w Weneciiéy y w Padwi poſpolićie z tego Ruſzku czynią miótły UrzędowHerb 61b].
miotła do czego (1): ma mieć [chłop rządny] nacżynie porządne do tego: iáko do vmiátánia gmáchow miotły/ fáſkę do wody/ y do wyrzucánia śmieći koſz GostGosp 152.
Zwroty: »miotłą bijać« (
1):
A nie wierzę ábyś go [męża] miotłą nie bijáłá BielSjem 10.
»miotłą siec« (1): Zonáć wſzytko z domu wlecże/ Dobrze cie miotłą nie ſiecże. RejZwierc 232.
W przen (4):
Scopae dissolutae proverbium, Rozſuta miotłá/ to yeſt niczemna rzecz álbo ludźie. Mącz 373d.
Wyrażenia: »miotły duszne« (
1):
Bo ieſli w ſobie obacży gniew roſthropne á ſłuſznie vpomiárkowáne ciáło/ iuż go ſnádnie vſkromić może onemi miotłámi duſznemi co s cnoty á s powſcięgliwośći robią. RejZwierc 73.
»miotłami ochędożony« (1): Wrocę ſie ia [duch nieczysty] do domu mego [tj. człowieka] ſkądem wyſzedł. A gdy tám przydzye/ naydzye gi miotłámi ochędożony [scopis versam (marg) scopis mundatum (‒) PolAnt Luc 11/25] RejPos 98v.
»miotła skażenia« (1): Y wymiotę iy [potomki króla Babilonu] miotłámi ſkáżenia [scopabo eam in scopis delendo] mowi Iehowá Ceweoth. BudBib Is 14/24.
α. [Jako wyrób opodatkowany i przedmiot daniny: Miasto Kosczian [...] Targowego od garncy, od mioteł, łuczywa, kół, od serów, od suchych ryb [...] jako sprawę dali, przychodzi do roku fl. 2 gr 28 den. 12. LustrWpol 1 157; Wieś Mescze [...] Ogrodników dwa: jeden płaci od szynku gr 12 i miotły do dwora dawa, a drugi tylko miotły dawa. LustrWpol II 32.]
![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}