Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIECZŁOWIECZEŃSKIE

Następne hasło: NIECZŁOWIEK »

NIECZŁOWIECZY (12) ai

W pisowni rozłącznej (11), w łącznej (1).

Oba e oraz o jasne.

Fleksja

sg
m	N		f	N	nieczłowieczå
	G			G	nieczłowiecz(e)j
	I	nieczłowieczym		I

pl
N	subst	nieczłowiecze
I	f	nieczłowiecz(e)mi

sg m I nieczłowieczym (1). ◊ f N nieczłowieczå (8). ◊ G nieczłowiecz(e)j (1). ◊ pl N subst nieczłowiecze (1). ◊ I f nieczłowiecz(e)mi (1).

Sł stp brak, Cn s.v. nieludzki, Linde brak.

Znaczenia

1. Niegodny człowieka, nieludzki, niezgodny z jego naturą i psychiką, okrutny (2)
2. Niepodobny do człowieka (o jego wyglądzie zewnętrznym w sensie negatywnym i pozytywnym) (3)
3. Niemożliwy dla człowieka (1)
4. Nadprzyrodzony (6)
- a. Boski (4)

1. Niegodny człowieka, nieludzki, niezgodny z jego naturą i psychiką, okrutny; inhumanus Cn (2): Abowiem to ieſt nieczłowiecza ſrogoſć przeſládowáć te^go kto nic niewinien RejPs 86v; OrzJan 22.

2. Niepodobny do człowieka (o jego wyglądzie zewnętrznym w sensie negatywnym i pozytywnym) (3): [O Merkutyjuszu] Skrzydełká ma v głowy/ ſtrzałkę w ręku nośi/ A gwiazdá mu v głowy promienie roznośi. Twarz iáſna nie cżłowiecża/ tákże y poſtáwá RejWiz 142v; Brodá to nie człowiecza: coś ná kozłá więcéy Poſzłá KochBr 150; [u Turka] włos v wąſá by ſzczeć náwtykána: vſtá nie człowiecze/ gniewliwé/ wſzeteczné/ y bárzo głupié OrzJan 19.

3. Niemożliwy dla człowieka (1):

N sg f w funkcji orzecznika (1): O to by bogá prośić/ żeby cżłowiek Co námniey ſzcżęścia przećiwnego doznał: Bo żeby zgołá nic/ to nie cżłowiecża. KochOdpr B2v.

4. Nadprzyrodzony (6): przyſzedł do miáſtá Edyſſy/ gdzie był obras Páná náſzego Iezu Kryſtá nie cżłowiecżemi rękomá vcżyniony. HistRzym 123v.

Wyrażenie: »moc nieczłowiecza« (1): Zadna rzecz gniewu tego hámowáć nie może/ Chybá moc nie człowiecza/ y śmiertelne łoże. Prot A3v.

a. Boski (4): A on [Symeon] dothknion Duchem s. weyrzawſzy w ocży onemu dzyeciątku/ iż byłá w nim nie cżłowiecża y ſpráwá y poſtáwá. RejPos 55, 234v.

Wyrażenia: »nieczłowieczy kstałt« (1): iż oni złośćiwi ludzye/ kthorzy nie wierzyli [...] onym znákom/ ktore nie cżłowiecżym kſtałtem ſpráwowáło ono ſwięte Boſtwo iego cżłowiecżeńſtwem zákryte: [...] iuż byli niegodni widzyeć onego ſwięthego á vwielbionego ciáłá iego. RejPos 113v.

»nieczłowiecza możność« (1): Ktore [oczy apostołów] ſie nie tylko przypátrzyły iż widziáły [...] ony nie cżłowiecżey możnośći dziwy iego. RejPos 208v.

Synonimy: 1. nieludzki; 4.a. boski, boży.

Cf CZŁOWIECZY, NIECZŁOWIECZEŃSKI, NIELUDZKI

AŻ