[zaloguj się]
[pdf]

ROZCIĄĆ (22) vb pf

rozciąć (22), [rozetnąć].

o jasne.

Przed c’: roś- (9), roz- (2), roſ- (1), roſz- (1).

Fleksja
inf rozciąć, rozetnąć
praet
sg pl
1 m -m rozciął m pers
3 m rozciął m pers rozcięli
imperativus
sg pl
2 rozetni rozetnicie
3 niech rozetnie niech rozetną

inf rozciąć (4), [rozetnąć ]. ◊ fut 2 sg rozetniesz (1). ◊ 3 sg rozetnie (4). ◊ 3 pl rozetną (1). ◊ praet 1 sg m -m rozciął (1). ◊ 3 sg m rozciął (7). ◊ 3 pl m pers rozcięli (1). ◊ imp 2 sg rozetni (1). ◊ [3 sg niech rozetnie.] ◊ 2 pl rozetnicie (1). ◊ 3 pl niech rozetną (1). ◊ part praet act rozciąwszy (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

1. Tnąc, podzielić co najmniej na dwie części, przekroić, przeciąć; dividere PolAnt; dissecare Mącz [w tym: co (3)] (4): yakom ya nyeroczyal [!] broga szytha yacuboui gwaltem ZapWar 1504 nr 1920; Mącz 82d; [przervacz, rozethnącz abrumpo, -ere ReuchlinBartBydg Mv].

rozciąć czym (1): potym weźmieſz trzećią cżęść [włosów] y rożetnieſz ią ze wſząd nożem BibRadz Ez 5/2.

Przen (1):

rozciąć czym (1): Rozetni węzeł/ ſzpadą roſpaloną Twey łáſki nieſkońcżony GrabowSet L.

[Zwrot: »węzeł rozciąć« = zakończyć trudną sprawę: Dla Boga tedy, niech już Pan ten węzeł rozwiąże abo wręcz rozetnie, by potem nie było sero consilium. DudEpist V 78.
Szereg:»rozwiązać abo rozciąć«: DudEpist V 78 cf Zwrot.]
2. Zadać cios bronią sieczną od góry do dołu, zwykle dzieląc obiekty co najmniej na dwie części; scindere Vulg, PolAnt, Modrz; dividere Vulg, PolAnt; concidere Vulg; dissecare, secare Mącz; rumpere PolAnt [w tym: kogo, co (żywotne) (13)] (16): Tegoſz ſmoka mięſo gdy go rozetnie y prziłożi na ranę, tedy ſie goij FalZioł IV 33b; Mącz 377c; á gdy wiezdzał przes bramę/ ktorą zwano Zołota álbo Carſka fortá/ dobywſzy mieczá roſciął ią ná znák zwyćięſtwá. StryjKron 170.
Zwrot: »na dwie części rozciąć« (1): In duas partes secuit, Ná dwie częśći rośćiął. Mącz 377b.
Przen (2): Rośćiął morze y przewiodł ie/ záſtáwiwſzy wody [...]. Rośćiął ſkáły w puſtyni/ y nápoił (ie) wirámi mnogiemi. BudBib Ps 77/13-15.
a. Zabić w ten sposób (10): A ona [tj. druga kobieta sądzona przez Salomona] záś rzekłá: Bá iuż niechay nie bedzie [!] áni mnie áni thobie/ ále niech ie [dziecko] rozetną. Leop 3.Reg 3/27; ludźi z dobytki wypądzáli ktore ſie godźiły/ á ktore chore na mieyſcu rośćięli. BielKron 407, 76v; [Kaz 95].

rozciąć czym (1): ieden łotr rozćiął go ſzáblą w progu BielKron 298.

Zwroty: »na czworę rozciąć« (1): Stefan przed poſły kazał ſyná Mámaká młodego ná cżworę rośćiąć BielKron 394v.

»na dwoję (a. na dwie części) rozciąć« = concidere in duas partes Vulg; in partes duas scindere Modrz [szyk zmienny] (1): ModrzBaz 89v; [kthorego [cielca] rozćięli ná dwie cżęśći Leop Ier 34/18 (Linde)].

»rozciąć na poły« = dividere per medium Vulg, PolAnt (3): Leop Gen 15/10; BibRadz Gen 15/10; [Salomon] rzekł: Rozetnicie to dzyecię żywe ná poły/ á daycie káżdey z nich ſwoię połowicę. BielKron 76v.

»rozciąć na sztuki« (1): Trwoży nas y potomek/ zęby onéy ſczuki [tj. Hektora]/ Co poległá/ rozćiąwſzy náſzych moc ná ſztuki. GórnTroas 40.

3. Zranić czymś ostrym; przen [kogo] (1): Ten ktory wzgorę rzuca kámień/ ná głowę iego pádnie: á ráná chytra chytrego cżłowieká rozetnie ránę [dividet vulnera]. Leop Eccli 27/28.
*** Może błędne tłumaczenie z łaciny (2): Przyidźie pan ſługi onego w dźień ktorego ſię nie ſpodźiewa/ [...] y rozetnie [dividet, odłączy WujBib] go/ á część iego położy z obłudnymi WujNT Matth 24/51, s. 247 marg.

Synonimy: 1. rozerznąć, rozrzezać.

Formacje współrdzenne cf CIĄĆ.

Cf ROZCIĘCIE, ROZCIĘTY

KW, (LWil)