Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ROZCIĄGNION

Następne hasło: [ROZCIEC] »

ROZCIĄGNIONY (53) part praet pass pf

rozciągniony, rozciągnion (52), rozściągniony (1) SiebRozmyśl.

rozciągniony, rozściągniony (42), rozciągnion (10), rozciągniony a. rozciągnion (1).

roś- (19), roz- (18), roſ-, ros- (15).

Pierwsze o jasne; w formach złożonych -ony (18), -óny (1) OrzQuin; w formach niezłożonych drugie o jasne.

Fleksja

sg
m	N	rozciągniony, rozciągnion	f	N	rozciągnionå, rozciągniona	n	N	rozciągnion(e), rozciągniono
	A	rozciągnion(e)go, rozciągniony		A	rozciągnioną		A	rozciągnion(e)
	I			I	rozciągnioną		I
	L			L	rozciągniony		L	rozciągnionym
	V			V	rozciągnionå		V

pl			du
N	m pers	rozciągnieni	N	m
N	subst	rozciągnion(e), rozciągniony, rozciągnioné, rozciągniony, rozciągnioné, rozciągniony	N	n
A	subst	rozciągnioné	A	n
I	f		I	f	rozciągnionyma
L		rozciągnionych	L
V	subst	rozciągnion(e)	V	n

sg m N rozciągniony (15), rozciągnion (5); ~(attrib) -ony (1) GórnTroas, -on (1) BierEz; ~(praed) -ony (7), -on (4); -ony Leop, RejPos, LatHar (3), SiebRozmyśl; -on BielKron, BielSpr, ArtKanc; -ony : -on OpecŻyw (1:1). ◊ A rozciągnion(e)go (1), rozciągniony (1). ◊ f N (attrib) rozciągnionå (1), (praed) rozciągniona (1). ◊ A rozciągnioną (2). ◊ I rozciągnioną (1). ◊ [L rozciągniony.] ◊ V rozciągnionå (1). ◊ n N (praed) rozciągnion(e) (1) RejPos, rozciągniono (1) BielKron. ◊ A rozciągnion(e) (2). ◊ L rozciągnionym (1). ◊ pl N m pers rozciągnieni (1). subst m (praed) rozciągnion(e) (1) BielKron, (i n) rozciągniony (1) RejPos. f rozciągnioné (5), rozciągniony (2); ~(attrib) -é (3); ~(praed) -é (2) BibRadz, RejPos, -y RejPs (2); -é (1), -(e) (4). n rozciągnioné (2), [rozciągniony cf m]; ~(attrib) -é (1); ~(praed) -é (1), [-y cf m]; -é (1), -(e) (1). ◊ pl A subst rozciągnioné (5); -é (4), -(e) (1). ◊ L rozciągnionych (1). ◊ V subst rozciągnion(e) (1). ◊ du I f rozciągnionyma (1) BierRaj 21.

Sł stp s.v. rozciągnąć, Cn brak, Linde XVII – XVIII w. s.v. rozciągnąć.

Znaczenia

I. Od „rozciągnąć” (39)
- 1. Rozkurczony, rozprostowany, rozpostarty (9)
  - Przen (1)
- 2. O ręce, skrzydłach i ramionach: wyciągnięty, podniesiony (8)
  - Przen: W opisie gwiazdozbiorów noszących nazwę człowieka (2)
- 3. Ustawiony w długi szereg (1)
- 4. Poddany torturom (13)
  - a. O Chrystusie ukrzyżowanym (12)
- 5. Powiększony (5)
  - a. O zasięgu terytorialnym (1)
  - b. Któremu nadano większy zasięg (4)
- 6. Którego działaniu ktoś jest poddany (4)
II. Od „rozciągnąć się” (8)
- 1. Leżący, upadły (3)
  - Przen (2)
- 2. Rozrośnięty szeroko (o gałęziach) (1)
- 3. Ścielący się, rozpostarty (1)
- 4. Który zajął miejsce, objął jakąś powierzchnię (3)
III. W funkcji przymiotnika: Wielki pod względem rozmiarów (5)
- 1. Długi (3)
- 2. Szeroki, rozległy (2)

I. Od „rozciągnąć” (39):

1. Rozkurczony, rozprostowany, rozpostarty; dispersus, distentus Mącz; diffusus, expansus, extensus Calep (9): niech będa [!] rozćiągnione kortyny [cortinas ... extendant] przybytkow twoich BibRadz Is 54/2; Mącz 404a, 444d; weyrzawſzy ná ſuknią/ miedzy rámiony rośćiągnioną/ wnetże wniey nálazł dwánaśćie złotych SkarŻyw 498; Calep 323a, 331a, [751]a; [Orthodoron [=piędź] [...] Ná roſciągniony ręce w dłuſz ArtNom N4].

Wyrażenie: »sieci rozciągnione« (1): Przy grobie [myśliwego] maſz naczynie wſzytko poſtáwioné/ Koń/ ſtrzały/ pſy/ potyczy/ śieći rosćiągnioné. KochFr 119.

Przen (1): ſnur murárſki będzie rozćiągniony [extendetur] ná Ieruzálem. Leop Zach 1/16.

2. O ręce, skrzydłach i ramionach: wyciągnięty, podniesiony; expandens, extentus Vulg; sparsus Mącz (8):

Wyrażenia: »rozciągnione ramię« [szyk zmienny] (1): Iam vcżynił źiemię y ludźie/ y bydlętá/ [...] w mocy moiey wielkiey y w rámięniu moim rośćiągnionym [in bracchio meo extento Vulg Ier 27/5] PowodPr 14; [TomZbrudzBrul Deut 5/15].

»rozciągniona(-e) ręka (ręce)« = sparsae manus Mącz [szyk zmienny] (2): Mącz 403d; Przez pierwſzy obraz ktoryż ma rękę rośćiągnioną/ mamy rozumieć vbogie á proſte ludźie tego świátá [cf Pierwſzy obraz miał ręce wyćiągnione ku ludźiom [2]] HistRzym 3v.

»rozciągnione ręce« [o Chrystusie ukrzyżowanym] (2): dlya ktorich ſbawyenya nago s roſcyagnyonima rakoma na krzizu racziles wyſyec BierRaj 21; OrzQuin N2.

»rozciągnione skrzydła« (1): Obádwá boki Vbłágálnie/ niechay [dwa cherubiny] żákrywáią máiąc roſćiągnione ſkrzydłá [expandentes alas] Leop Ex 25/20.

Przen: W opisie gwiazdozbiorów noszących nazwę człowieka (2): (nagł) Klęczen. (–) NIe dáleko téy głowy okrutnégo wężá/ Widáć żáłoſny wyraz poklękłégo mężá. Ręce ma rośćiągnioné KochPhaen 3, 7.

3. Ustawiony w długi szereg (1):

Wyrażenie: »szeroko rozciągnion« (1): thego naprzod ſtrzegąc áby [królewskie wojsko] co naſzerzey było rozćiągniono/ iżby go nieprzyiaćiel niemogł ogárnąć. BielKron 307v.

4. Poddany torturom; distentus PolAnt (13): BiałKat 26; [drudzy ſą rozćiągnieni/ niedbáiąc áby byli wybáwieni/ á ku themu áby lepſzego zmartwych wſtánia doſtąpili. BibRadz Hebr 11/35 [przekład tego samego tekstu BiałKat]].

a. O Chrystusie ukrzyżowanym (12): Schyl galęzié drzewo ſilné/ ſpuſtz cżlonki rozciągnioné OpecŻyw 161; LatHar 498.

Wyrażenie: »na krzyżu (a. na krzyżowym drzewie) rozciągnion(y)« [szyk 9:1] (10): Widziſs ninijé ręce moie bytz przez boleſci/ alé iutro vżrzyſs ié na krzyżu rozciągnioné OpecŻyw [79]v, 134v, 140; Był karan bicżmi/ koroną ćirniową koronowan/ náoſtátek hániebnie ná krzyżu rościągnion. BielKron 139; ArtKanc E4; NA krzyżu o godźinie ſzoſtey rośćiągniony LatHar 309, 266, 275, 543; gdy ſyn twóy namilſzy był okrutnie ná onym krzyżu rozśćiągniony SiebRozmyśl I4v.

5. Powiększony (5):

a. O zasięgu terytorialnym (1):

Wyrażenie:»daleko i szeroko rozciągniony« (1): Bellum longe lateque dispersum, Woyná dáleko y ſzeroko roſciągniona. Mącz 404a.

b. Któremu nadano większy zasięg (4) :

rozciągniony po kim (1): SMętnému miły ſmętek/ rośćiągniony Po wielkiéy zgrái/ miéł płácz rozgłoſzony. GórnTroas 66.

Wyrażenie: »szeroko rozciągniony« [szyk 2:1] (3): GórnTroas 7; O Pánie Boże/ ktoryś [...] rośćiągnione ſzeroko Dyabelſkie okrućieńſtwo y moc od ludu twego oddálić [...] racżył LatHar 624, 297.

6. Którego działaniu ktoś jest poddany (4):

rozciągniony na co (1): Y będzie ná nię [Ziemię Edomską] rozćiągnioná [extendetur] miárá/ áby wniwecż byłá obroconá/ y práwidło ná ſpuſthoſſenie. Leop Is 34/11.

rozciągniony nad kim (3): to iuż tám więc wſzytki przeklęctwá/ á wſzytki vpadki/ będą roſciągniony nád nędznym ciáłem y nád duſzą iego. RejPos 106v; áby thy twoie obietnice ſwięte/ były nád námi rościągnione RejPos 267, 285v.

Szereg: »rozszyrzony a rozciągniony« (1): iuż y ine błogoſłáwieńſtwá iego ſwięte będą hoynie rozſzyrzone á roſciągnione nád tobą. RejPos 285v.

II. Od „rozciągnąć się” (8):

1. Leżący, upadły (3): y źwiérz rozćiągniony/ Który ná ręku nieśie Chyron przerzeczony [cf [Chyron] Rękę ku ołtarzowi práwą proſto ſkłánia: A ná ręce źwiérz leśny iego polowánia. 17] KochPhaen 22.

Przen (2):

Wyrażenie: »rozciągniony pod nogami, przed nogami« (1:1): mocy niebieſkie [tj. zjawiska natury] zewſſech ſtron ſą roſćiągniony pod nogámi twemi. RejPs 151v; iż iuż ſprzećiwnik twoy roſciągniony ieſt przed nogámi iego RejPos [77]v.

2. Rozrośnięty szeroko (o gałęziach) [może od „rozciągnąć”] (1): bo ſnadz áż ku morzu były látoroſly iey [winnicy Pańskiej] roſćiągnony [!]. RejPs 120v.

3. Ścielący się, rozpostarty (1):

W porównaniu (1): Ciáło Páná Kriſtuſowe thoć záprawdę nie może być roſciągnione iáko mgłá po niebie/ ále iáko tu ná ſwiecie w ſwey poſtáći było/ tákże y ieſt/ y wiecżnie będzie RejPos 78.

4. Który zajął miejsce, objął jakąś powierzchnię (3):

rozciągniony po czym (1): Proiectae humi vineae, Roſciągnione/ Roſzerzone po źiemi winne máćice. Mącz 162d.

Wyrażenia: »rozciągnion(y) na dłuż(ą)« [szyk 1:1] (2): Przećiw woyſku były pagorki/ ktore były ná dłużą roſćiągnione BielKron 307v; BielSpr 7v.

»rozciągnion na szerz« (1): bácżyć dobrze/ áby okop/ álbo Oboz/ nie był názbyt rozćiągnion ná dłuż/ álbo ná ſzerz BielSpr 7v.

III. W funkcji przymiotnika: Wielki pod względem rozmiarów (5):

1. Długi; porectus, productus Mącz (3): V ćiebie [liszko] ieſt wielki ogon/ Do ſámey źiemie rozćiągnion BierEz R2v; Porectus, Roſciągniony/ Długi. Przewlekły. Mącz 351a, 96d.

2. Szeroki, rozległy (2): KochPs 155; Y ty rośćiągniona ziemi Ráduy ſie z mieſkáńcży ſwemi KmitaPsal A3.

Cf ROZCIĄGŁY, ROZCIĄGNĄĆ, ROZCIĄGNĄĆ SIĘ

KW, (LWil)