[zaloguj się]
[pdf]

NIEWIASTKA (66) sb f

niewiastka (61), niewiestka (4), niewiaska (1); niewiestka LibLeg (2), SarnStat; niewiaska OpecŻyw; niewiastka: niewiestka BudBib (1:1).

e oraz końcowe a jasne; -å- (47), -a- (15); -a- OpecŻyw, Murm (2), BibRadz (4), CzechEp, Calep, CiekPotr, ZbyPrzyg (3); -å- : -a- BibRadz (1:1), RejPos (3:1); niewiestka z tekstów nie oznaczających é.

Fleksja
sg pl
N niewiåstka niewiåstki
G niewiåstki niewiåstek
D niewiåstce niewiåstkåm
A niewiåstkę niewiåstki
I niewiåstką niewiåstkami
L niewiåstce
V niewiåstko

sg N niewiåstka (18). ◊ G niewiåstki (9). ◊ D niewiåstce (4). ◊ A niewiåstkę (11). ◊ I niewiåstką (3) [w tym: -ąm (1)]. ◊ L niewiåstce (1). ◊ V niewiåstko (1). ◊ pl N niewiåstki (5). ◊ G niewiåstek (3). ◊ D niewiåstkåm (2). ◊ A niewiåstki (7). ◊ I niewiåstkami (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XVII w,

1. Dem. od „niewiasta” ‘osoba dorosła płci żeńskiej, kobieta’, zwłaszcza młoda; niekiedy hipokor.; muliercula Murm, Mącz, Calep, Vulg (43): Vmilowál ią bóg nadewſſytki niewiaſky/ ij wlożyl koronę krolewſką na glowę iéy OpecŻyw 189; Murm 47; KromRozm I B4; Mogłby tu ſtan Rycerſki ſtąd dobry przykład bráć/ A s tey máłey niewiaſtki/ ſercá ſobie dodać. Ktora broniąc oycżyzny/ gárdło ſwe ważyła/ A godnáby Hetmáńſtwá/ by dziś żywá byłá. RejZwierz 44; Mącz 235d; Potym [...] potkał vbożuchną niewiaſthkę/ prosił iey áby mu wynioſłá kęs chlebá y kęs wody ku pośileniu iego. RejPos 81v; Aż gdy vpátrzył onę vbożuchną wdowkę/ á onę pokorną niewiaſtkę/ ktora z wielkim nabożeńſtwem á z wielkim płácżem dwá pieniąſzki/ ktore iedno ná ten cżás miáłá/ wrzuciłá do ſkrzynie oney. RejPos 170v, 258, 309; BiałKaz D4; MWilkHist K; Calep 677a; Y tych ſię chroń, ábowiem z tych ſą ktorzy wrywáią ſię w domy: y poimáne wiodą niewiaſtki grzechámi obćiążone/ ktore vnoſzą rozmáite pożądliwoáći WujNT 2.Tim 3/6 [przekład tego samego tekstu KromRozm I], 2.Tim 3 arg, s. 740; TY młodźiuchna niewiáſtko ktora ſwe iágody/ Kwiátem pierwſzym okrywaſz twoy wiek bárzo młody ZbylPrzyg B2.

W połączeniu z imieniem i przydawką (1): Albo też iáko oná błáha á niezbroyna niewiaſtká Iudyth ſwięta poráźiłá onego ſrogiego á mocnego Hetmáná Holoferneſá poſrzod woyſká iego/ y vcięłá głowę iego RejZwierc 264.

W połączeniu z nazwą miejscową, wyznania lub przymiotnikiem od tych nazw [w tym: cum ai (2), cum sb w apozycji (1); niewiastka + określenie (2), określenie + niewiastka (1)] (3): RejAp 59; [Pan] káżdego prziymuie do miłoſierdzya ſwego ſwiętego. Co okázáć racżył [...] ná oney pogánce płácżliwey niewiaſtce RejPos 300; y gdy tám gorzeli/ y Duchá Pánu Bogu oddáli/ zámiotáć on doł ziemią y kámieniámi kazał/ áby/ powiáda/ niewiaſtki Chrześćiáńſkie/ kośći ich y popiołu/ nie zbieráł [!] SkarŻyw 445.

W połączeniach szeregowych (4): KrowObr 220; RejPos 70v; Więc mnimamy áby tho s przyrodzonego okrucieńſtwá pogánin nád námi cżynił/ iż pali domy náſze/ rośćina dziatki náſze/ álbo tákież niewiaſtki álbo ine ludzi niewinne. RejZwierc 261, 255v.

W charakterystycznych połączeniach: niewiastka błaha, mała, mizerna (2), młodziuchna, nieumiejętna, niewinna, niezbrojna, obciążona grzechy (grzechami) (2), płaczliwa, pojmana (2), pokorna, ubożuchna (2); niewiastce objawić; niewiastkę potkać, upatrzyć, wieść (2), zwodzić.

Wyrażenia: »niewiastka brzemienna« (1): Zápámiętáli theż tego/ iáko nas Pan náſz y Prorocy pośćić vcżyli [...] á ſnadź nie ták tym głodem á thym wymyſlániem dziwnych potraw/ s cżego śiłá mdłych dzyatek/ śiłá chorych/ zeſzłych/ ſtárych/ ábo niewiaſtek brzemiennych w choroby/ w ſmierći przypadáią. RejPos 70v.

»nędzna niewiastka« [szyk 6:2] (8): Ledá nędzna niewiaſtká káżdego zbłaźniłá/ Co wſzytko krotochwilá z roſkoſzą ſpráwiłá. Káżdy ſie z nich dał vwieść poſtáwam á ſłowam/ Co ieſt rzecż przyrodzona chytrym białymgłowam. RejWiz 28v; RejPos 256v, 257 [3 r.], 257v [2 r.], 258.

»złączenie [= współżycie seksualne] pachołka z niewiastką« (1): Initus ‒ Złaczenię pachołka zniewiaſtkąm. Calep 530a.

Szereg: »niewiastki i chłopkowie« (1): y to [drewno krzyżowe] chwalić wolą niż zbáwićielá/ y do tego ſię zwoływáią/przed nim/ á przy tym y przed iáycámi záraz/ ktorymi go poſpolićie niewiáſtki y chłopkowie okłádáią/ vpadáią ná koláná CzechEp 81.
a. Dem, od „niewiasta” ‘mężatka, żona; nałożnica’; uxorcula Mącz (9): RejWiz 44v; Mącz 512a; RejZwierc 46v; Wſpomina hiſtorya piſmá ś. iż Dárius Krol Perſki/ kierował świátem/ á nim záśię niewiaſtká PowodPr 70; Ale y to zyſk wielki, że prze tę niewiáſtkę, Nie przyidźie do zniſzczenia dom náſz y do ſtráty. CiekPotr [31]; mam niewiáſtkę w domu Przeto mi ſię nie godźi zalećáć nikomu. ZbylPrzyg B4v, B2 [2 r.]; [Nurus Sohns Frau Niewiaſtká ſynowa ArtNom Lv].

niewiastka czyja (1): MAłoch miła gromado Niewiaſtek naſzych niezapomniał/ przeczoby ſie barzo rozgniewać mogły LudWieś B3.

2. Żona syna, synowa; nurus Vulg, PolAnt, JanStat (21): Bom przyſzedł wádźić cżłowieká z oycem iego/ y corkę z mátką iey/ y niewiáſtkę z świekrą iey BibRadz Matth 10/35, Ruth 1/7; BudNT Luc 12/53; [oddzieli się] świekrá przećiw niewiaſtce ſwey/ á niewiaſtká przećiw świekrze ſwoiey. WujNT Luc 12/53, Matth 10/35; NIEWIESTKA, nurus: syná mégo żóná. SarnStat 599.

niewiastka czyja [w tym: pron poss (12), G pron (1)] (13): Leop 1.Reg 4/19; Zátym Noemi rzekłá ku niewiáſtkam ſwoim/ Idźćież á wroććie ſie káżda do domu mátki ſwey BibRadz Ruth 1/8, Gen 11/31, Ruth 1 arg, 6, Os 4/14; BudBib Gen 11/31, Ruth 2/20, Ezech 22/11, Tob 11/13, 15; BudNT Luc 12/53; WujNT Luc 12/53.

W połączeniu z imieniem [zawsze imię + niewiastka] (6): Item Pyotrascha Mvtka samodziewyetego zone Hulke syn Hawrilo. a Lazar, doczka Duſcha zynya wuchna. Orynka a niewieſtka wartwara Dyakowa Hapka LibLeg 11/102, 11/102v; Noemi z Ruthą niewiáſtką ſwą wráca ſie do Betlehem. BibRadz Ruth 1 arg, Gen 11/31; BudBib Gen 11/31, Tob 11/15.

W połączeniach szeregowych (3): Ze wſzy Borvſzkowcze Myełnyka na ymye Stasya y Mytka z zoną Dobriką a nyewyeſtką mytką LibLeg 11/102v; BibRadz Gen 11/31; BudBib Gen 11/31.

3. Siostra męża, szwagieka (1): Glos, Zełẃ álbo żełwicá/ też niewiaſtká niktórzi zową/ to yeſt/ mężowa ſioſtrá. Mącz 146d.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Femella, eyn weyblin Nyewyáſtká. Murm 45.

Synonimy. 1. biała głowka; 2. cieść, sneszka, synowa; 3. świeść, zołwica, żełw.

Cf NIEWIASTA

MŚ