[zaloguj się]
[pdf]

NIEWIELKI (102) ai

niewielki (99), niewielgi (3); niewielgi CiekPotr; niewielki : niewielgi LibMal (2:1), Mącz (4:1).

W pisowni łącznej (57), w rozłącznej (45).

Oba e jasne.

Fleksja
sg
mNniewielki fNniewielká, niewielka, niewielk(a) nNniewielki(e)
Gniewielkiégo Gniewielki(e)j Gniewielki(e)go
Aniewielki Aniewielką Aniewielki(e)
Iniewielkim Iniewielką Iniewielkim
Lniewielkim Lniewielki(e)j Lniewielkim
pl
N m pers niewielcy
m an niewielki(e)
subst niewielkié
A m an niewielkié
subst niewielkié

sg m N niewielki (25). ◊ G niewielkiégo (4); -égo (1), -(e)go (3). ◊ A niewielki (8). ◊ I niewielkim (3). ◊ L niewielkim (2). ◊ f N niewielká (25), niewielka (1), niewielk(a) (2); ~ (attrib) -å (21); ~ (praed) -å (4), -a (1); -å KwiatKsiąż, WujNT, CiekPotr; -å : -a Leop (1:1).◊ G niewielki(e)j (2). ◊ A niewielką (8). ◊ I niewielką (2). ◊ L niewielki(e)j (1). ◊ n N niewielki(e) (2). ◊ G niewielki(e)go (1). ◊ A niewielki(e) (1). ◊ I niewielkim (2). ◊ L niewielkim (1). ◊ pl N m pers niewielcy (1). m an niewielki(e) (1) [cum sb: cielceJ. subst niewielkié (6); -é (1), -(e) (5). ◊ A m an niewielkié (1) [cum sb: karpie]. subst niewielkié (3); -é (2), -(e) (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI w. s.v. wielki.

1. Mały, nieduży (o wzroście, objętośći, liczebności czegoś itp.); parvulus, pusillus Vulg; exiguus Calep (53): Nos proſty nyeuyelky proſto ydączy czo znak yeſt ſtaloſzczy a roſtropnoſzczy PatKaz III 121; Ariſtoteles piſze/ aże po roku Cielcze kleſnić/ bo ieſtli rychley/ tedy będą zaliſzałe á nie wielkie. FalZioł IV 13b, I 61d, 64c, V 51v; GlabGad N8, O; LibMal 1551/158v; RejZwierz 76v; Mącz 279c; SienLek 23; GrzepGeom B5; Kárpie obiéray nie wielkié á nie ſtáré téż/ kthóryby nie był więtſzy półtory albo dwie piędźi. Strum O3v; KochPhaen 7, 19; podałem miedzy ludzie ſcrypt nie wielki o Obżárſtwie y Opilſtwie WerGośc 204; ACz mu náturá wzroſtem niéco vkrzywdźiłá/ Ale go záś rozumem y cnotą vczćiłá. Więc ſercá k temu doſyć w ták niewielkim ćiele: Z chęćią ſyę rad pokuśi o nawiętſzą śmiele. PudłFr 36; Exiguus ‒ Mały, niewielly [!]. Calep 389a; GrochKal 2; Ieſt źiemiá ná wſchod ſłońcá Indią rzekáią/ Tám kędy Pigmeowie niewielcy mieſzkáią. Ludźie ſą ná łokieć wzwyſz KmitaSpit A2; páni mátká że niewielga byłá, Widziſz oycze, żem y ia nie przeroſł obrzymá. CiekPotr 27, 3.

W połączeniu z dem. (11): CZąbr ieſth ziołko nie wielkie/ liſthecżki ma drobniuchne FalZioł I 143a; SKowronek ieſth Ptak mały/ na głowie ma cżubek ale nie wielki FalZioł IV 23d; á z thego vcżyń iakoby plaſtrzyk nie wielki wąſki FalZioł V 92v, I 61b; LibMal 1543/75, 1545/107v; Siłnać też Woł beſtia/ á niewielki Wilcżek RejZwierz 62v, 73; Memingien ieſt miáſto [...] idzie przez nie rzecżká niewielka BielKron 286v; Poczyńże thám Stawki nie wielkie á nie głębokié. Strum O3v, O3.

W charakterystycznych połączeniach: niewielki(-a, -e) chłop (chłopek, chłopik) (3), ciało [= o czyimś niewielkim wzroście], człowiek, czubek, karpie, korzeń, krosta, książki, łodka, matka, nos (2), nozdrze, plac, plastrzyk, płomień, potworka, rzeczka, skrypt, stawki (2), tarcza, wilczek, zając, ziarnka, ziolko.

Wyrażenia: »huf(iec) niewielki« (2): Copiola, Huffiec nie wielgi/ Huffeczek. Máłe woysko. Mącz 64c; HistHel D.

»niewielka liczba« [szyk 2:1] (3): Boc téſz i heretikow [...] niewielká liczba była MurzNT 28v; Dobrego żywotá ieſt licżbá (niewielka) dni: ále dobre imię zoſtánie ná wieki [Bonae vitae numerus dierum, bonum autem nomen permanebit in aevum]. Leop Eccli 41/16; SarnUzn G3v.

»niewielki poczet« (4): LibLeg 11/85v; Tám was nie wielki poczet/ á wżdy rozerwány/ Iedni z wolnośćią dźierżą/ drudzy záſię z pány. Prot C2v; KochOdpr D3; Miltiades Atheńſki/ ſześćkroć ſto tyśięcy / Ná polách Márátońſkich/ ieſliże nie więcey/ Perſow nie wielkim pocżtem ſzcżęśliwie poráził KlonWor 17.

»niewielki wiek« (1): Bo ſthárość nie wielkiego wieku/ áni licżenim lat policżona/ vććiwa ieſt [senectus enim venerabilis est non diuturna, neque annorum numero computata; Stárość bowiém poczćiwa ieſt niedługowieczna/ áni liczbą lat poráchowána WujBib] Leop Sap 4/8.

»niewielkie wojsko« (2): Krol Węgierſki [...] przećiwko nieprzyiaćielowi iechał z niewielkim woyſkiem BielKron 259; RejZwierc 163.

»wzrost niewielki, wzrostu niewielkiego; urodą [= wzrostem] niewielki« (1:1:1): bo był wzroſtu niewielkiego [quia statura pusillus erat], Leop Luc 19/3; A iż był vrodą nie wielki/ [...] wſtąpił ná drzewo [...] á z dáleká ſie dziwował á przypátrował onemu dziwnemu cżłowiecżeńſtwu Páná náſzego. RejPos 347v; PaprPan O4.

[Szereg:»niemały, niewielki« = średniej wielkości: Jest przy tej wsi folwar[k] i dworzec niemały, niewielki LustrMaz I 115.]
W przen (1): Właśnie iák pode Tſzcżowem Niemcom też cżynili/ Gdy ich niewielką ręką Polacy pobili. KmitaSpit C2v.
a. Młody, niewiele lat mający (4): więc tu iuſz wſſyſtcy ſynowie twoi? Odpowiedział Iſái: Ieſſczeć ieſt ieden niewielki/ á páſie owce [reliquus est parvulus et pascit oves]. Leop 1.Reg 16/11.

W połączeniu z dem. (3): LibMal 1551/l65v; DAwidek był niewielki/ z oną ſwoią procą/ Gdy Obrzymá poráźił/ z iego ſrogą mocą. RejZwierz 69; ReszHoz 129.

Wyrażenie: »chłopię niewielkie« (1): Myal theſz then Ianuſz chlopyą nyewyelkye LibMal 1551/165v.
2. Mały, nieznaczny (o wartości lub natężeniu czegoś); non magnus PolAnt, Vulg; non grandis Vulg; modicus Mącz (43): MiechGlab ktv, *2v; WróbŻołtGlab A3v; A on tesz nam ma dawacz ſtego niektorj datek do ſkarbu naſzego niewielky LibLeg 10/147v; Dar poprawdzye niewielki: lecż ia o to proſzę/ Chuć moię więcey vważ/ nie to/ co przynoſzę. KochZuz ktv; W Egipcie byli Krolá ſtanu niewielkiego/ Obráli/ gdyż mu ſzcżęſcie ták przynioſło iego. RejZwierz 4; á zaś ich wyſtępki/ gdyż niewielkiego zawołania ſą łatwie mogą być zakrite. KwiatKsiąż G2v; á tak ta dobroć wnich choć niewielka bywa a wſzakoſz ſię iaſną y znamienitą ſtawa. KwiatKsiąż G2v; WujJud 72; To też ieſt zdrádzánie praw/ ieſliby kto tylko ſtáianie roli/ ábo iáką niewielką máiętnoſtkę [possessiunculam] kupił w ktorem powiećie/ áby tám vrzędu doſtał. ModrzBaz 74v, 120; ActReg 63; GostGosp 42.

W przeciwstawieniu: »niewielki ... wielki« (1): á zwyćiężywſzy iednego/ nam nie wielka ſławá; lecż od iednego nam wſzytkim zwyćiężonym zoſtáć/ wielka ieſt ſromotá. SkarŻyw 274.

W charakterystycznych połączeniach: niewielki(-a) dar (4), datek, majętnostka, moc, poczciwość, potrzeba, stan.

Wyrażenia: »niewielka febra« (1): A przeto thym ktorzy niewielką febre maią ieſt dobre to naſienie ku pożywaniu FalZioł I 76a.

»niewielki koszt« (1): Skrzynię ták maſz dáć robić wſzák nie wielki koſzt á rzecz pożyteczna. Strum I4v.

»niewielki kwasek [w czym]« = coś mało kwaśne (1): Wziąć iabłek czoby w nich był niewielki kwaſek FalZioł 1 154b.

»niewielka odmiana, różnica, rozność« [szyk 3:1] (2:1:1): iż przed potopem Káldeyſkim ięzykiem mowiono/ á Káldeyſki zgadza ſie z Zydowſkim máiąc odmiánę niewielką. BielKron 5v; Inter se leviter dissident, Nie wielka roznicá yeſt miedzi niemi Mącz 190a; GórnDworz Kk; Cżytayże 2. Sám. 22. A Pſal. 18 á doświadcżyſz tego/ ábowiem choćiaſz nie wielka ieſt odmiáná wobudwu/ [...]. Awżdy v ſámego iednego Nieświeſkiego tłumácżá to naydzieſz/ iż toż iedno ſłowo inácżey v Sámuelá á inácżey w Pſálmie przełożył CzechRozm 128v.

»niewielka pociecha« (1): Skąd niewielką poćiechę bá y ſławę mamy. CzahTr H2v.

»rozumu niewielkiego« (1): iſz zwielá vcżonych Polákow/ rzadko ktory co piſze ku czytaniu poſpolitęmu/ á iá będąc człowiekiem i nauki i rozumu niewielkiégo/ nie tilko śię ważę piſzac/ ale teſz to cobych napiſáł/ dopuſczám [...] drukowac MurzHist A2.

»niewielka rzecz« (6): Strum I2; Nie wielka przeto (rzecz) iesli y ſłudzy iego przetwárzaią ſię/ iáko ſłudzy ſpráwiedliwośći [Non magnum ergo si et ministri eius transformantur velut ministri iustitiae] BudNT 2.Cor 11/15; ActReg 69; Ieſli vważam v śiebie ná káżdy dźień to/ com vcżynił/ ieſzcżeć to nie wielka rzecż/ ktorą ćierpię LatHar 583; wſzákóż groſz nie wielka rzecz iest dáć do Appellátiiéy SarnStat 1298; Y my nie wielką rzecz czynim/ iż mięſá y mleczná nie iemy/ mamy ryby y ine potráwy. SkarKaz 121a.

»niewielka sława« (1): CzahTr H2v cf »niewielka pociecha«.

»niewielkie słowa« = słowa zwyczajne, na pozór proste, niewiele znaczące (1): Nie wielkieć to ſłowá co tu ſłyſzyſz co im powiedział/ ále byś ſie obacżył nacż ſie ſciągáią RejPos 85v.

» niewielka(-ie) suma, pieniądze« (3:1): GroicPorz dd3; Modica pecunia, Nie wielkie pieniądze, Máła ſummá. Mącz 228a; nie wielka mowię ſumá groſz ábo pułtorá odłożyć ná ochronienie náſze GrabPospR N4v, N4v.

»wiatr niewielki« (1): Wiathr bywa nie wielki. FalZioł V 55v.

»niewielka wina, winność« (1:1): Nie wielká ieſſcże winá [Non grandis est culpa] gdy kto co vkrádnie/ [...] Ale ktory cudzołożnikiem ieſt/ [...] ſtráći duſſę ſwoię Leop Prov 6/30 [przekład tego samego tekstu] PowodPr 79.

»niewielki(-a) zysk, korzyść« [szyk 1:1] (1:1): rownali też lidzbá Oboygá/ korzyść nie wielka to wiedzieć. KochOdpr B2v; ieſzcżećby to był ſobie nie wielki zyſk vmnożył s tego/ iżby był k ſobie iedno iednegoż cżłowieká przyciągnął á náwroćił. RejPos 325.

α. W funkcji rzeczownika: »niewielka« = niewielka rzecz (2): Nie wielka tedy [Non est ergo magnum] ieſli też ſłudzy iego przemieniáią ſię iákoby byli ſługámi ſpráwiedliwośći WujNT 2.Cor 11/15; GrabPospR M3.
a. Nie wymagający wielkiego wysiłku (1): Chcąc niewielkiey prace vydź/ Niechćiałem oſłowi vlżyć BierEz S3v.
b. Krótki, niedługi (o czasie) (1): Iz vkażeſz gdzie czo leży Nie wielki czas temu zbieży Boć iednak ſzkoda tey ſtraty Iz tak darmo gniją ſzaty RejJóz D7.
3. Błahy, mało znaczący (6): RejWiz 14v; Morowe powietrze y głod przed dwiemá láty opowiedział: o ſzáráńcżách tákże/ iſz wiele ich przysć miáło/ á iſz w ludzkiem pożywieniu nie wielką ſzkodę vcżynić miáły. SkarŻyw 30.
Wyrażenia: »niewielki pan« (1): Moim zdániem/ powiedział tu pan Lupá/ niewielki by to pan był/ ktoryby wſzytki poddáne miał cnotliwe GórnDworz Ii.

»niewielka rzecz« (2): a zaprzeć śię zbawićiela ſwego i nauki iego za niewielką rzecz ſobie pokładaiąc MurzHist C3; Nie wielkać to rzecż ieſt/ wierzyć iż vmárł Pan Chriſtus/ [...] ále Wiárá Chrześćijáńſka ieſt Chriſtuſowe zmartwychwſtánie. KuczbKat 50.

»niewielkiej wagi« (1): Pusilla epistoła. Krótki liſtek. Methaphor. Niewielkiey wagi/ máło mogący. Mącz 332c.

Synonimy: 1. mały, niski; a. młody, niedorosły, niedoźrzały; 2. drobny, mały, nieznaczny, b. krotki, niedługi; 3. błahy.

Cf WIELKI

IM