Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIEWŁASNY

Następne hasło: NIEWŁOCZNIE »

NIEWŁAŚNIE (37) av

niewłaśnie, niewłasnie (36), niewłośnie a. niewłosnie (1) GórnDworz.

niewłaśnie (2), niewłasnie a. niewłaśnie (35); niewłaśnie WujNT; niewłaśnie : niewłasnie a. niewłaśnie CzechEp (1:1).

W pisowni rozłącznej (31), w łącznej (6).

Oba e jasne, a pochylone; niewłosnie z tekstu nie oznaczającego ó.

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI w. s.v. właśnie.

Znaczenia

1. Niewłaściwie, niesłusznie, nie tak jak należy (31)
2. Nieprawdziwie; przenośnie, alegorycznie (5)
*** Bez wystarczającego kontekstu (1)

1. Niewłaściwie, niesłusznie, nie tak jak należy; abusive, improprie, minus proprie Cn (31): WOytá Láćinnicy zową Aduocatus, ále niewłaſnie: Abowiem Aduocatus, gdy byś chćiał práwie wyłożyć/ y wedle práwá Ceſárſkiego/ nieieſtći Woyth/ ále Patronus ſeu defenſor cauſarum aut qui coⁿſilio adeſt in aliqua cauſa, to ieſt Rzecznik/ álbo obrońcá. GroicPorz cv; RejZwierz 92v; Acz y ná tym mieyſcu y ná inych co ſie tknie they liczby/ ieſt nie właſnie [wykład grecki] poſtáwiony. BibRadz I 28c marg, I 2a; Cieść/ to yeſt żony moyey ocieć niektórzi ſwiekrem zową/ ále nie właſnie/ bo ſwiekier yeſt mężów ociec/ którego tákież żową po Láćinie Socer. Mącz 398a, 470a; OrzQuin Y4; RejAp 79v; wolę iż ktho rzecże Philozoph/ niż mędrzec/ bo to iuż káżdy rozumie/ á ktemu nie włoſnie to z Greckiego Philozophia/ mądrość. GórnDworz F6; RejPos 103; Meneta poety przywiódł choć nie właſnie wirſzyk/ ktorego potym Kállimachus (miáſto ſwego) vżywał BudNT przedm b5v; CzechRozm 125, 128; CzechEp 412; NiemObr 125; ten bez żadnych wykłádów/ y z ſámego ięzyká Láćićſkiego/ á k temu nie głádko po Polſku/ y mali ſię prawdá znáć/ ná wielu mieyſcách nie właśnie przełożony. WujNT przedm 2; Ma też [włoski język] y dzytá Gréckié właſnè, ktoré iedni przez, z iedno vżywáią choć nie właſnie: drudzy przez dwoiſtè zz JanNKar C4; Acż o Pánie náſzym nie właſnie ſię mowi/ iż roſł w mądrośći. Bo on od poczęćia ſwe^go miał wſzytkę mądrość SkarKaz 45b.

W połączeniach szeregowych (3): Ktokolwiek źle/ nieprzyſtoynie/ y niewłaſnie/ dowodząc rzecży ſwey y piſánia ſwego/ vżywa piſm ſtárych Prorokow Izráelſkich y Iudſkich/ ten tego nie ieſt godzien/ áby piſmu iego wierzono CzechRozm 124v, 53, 151.

W przeciwstawieniu: »własnie ... niewłasnie« (2): A thák nie właſnie tego Pſalmu żydowie Dawidowi przypiſuią/ gdyż właſniey należy Pánu Kriſtuſowi. LubPs L2v; gdybym właſnosć obcego ięzyká wybacżywſzy właſnie gi też ná rzecż ſwą przełożył: choćiażbym nie właſnie ſłowo od ſłowá przekłádał. CzechRozm 127v.

W charakterystycznych połączeniach: niewłaśnie rozumieć (3), używać (5), wykładać, zwać (3).

Szeregi: »niewłasnie a nie z końcem prawie« (1): Ale ieſzcże nie właſnie á nie s końcem práwie/ Vmiał mi wypowiedzyeć o tey dziwney ſpráwie. RejWiz 109v.

»niewłasnie, (i) nie k rzęczy« (2): Tu też y niewłaſnie/ y kte^mv nie krzecży przełożyli. Bo w tękśćie Hywreyſkiem niekroleſtwá/ ále kroleſtwo (iedno) piſze/ także/ náród/ á nie narody. BudBib B3, C3.

»niewłasnie ani porządnie« (1): iáko X.K mieyſce Pſálmu wtorego/ nie właſnie áni porządnie/ do rzecży ſwey przyſtoſował. NiemObr 21.

»niewłasnie ani (i) przystojnie« [szyk 2:1] (3): z ktorego wy ſobie ſyná Bożego máluiećie/ y nie właſnie áni przyſtoynie Bogiem ſłowem názywaćie CzechRozm 55, 125; ktorey ſpołecżnośći náſzey z Chriſtuſem táiemnicę/ gdyby X.K. rozumiał nigdyby ták nieprzyſtoynie y niewłaſnie árgumentował. NiemObr 47. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»własnie i niewłasnie« (1): bo ſię Bog rozumie dwoiáko/ Eſsencyaliter iſtotnie/ y Perſonalnie/ ábo rozeznánie y nie rozeznánie/ ábo Abſolute zgołá y względnie/ ábo iáko oni mowią/ Relatiue/ ábo właſnie y nie własnie GrzegRóżn H4.

2. Nieprawdziwie; przenośnie, alegorycznie; abusive, figurate, figuranter, improprie, minus proprie Cn (5): iákoby słowo Boże towárzyſzem ſobie wźięło cżłowieka/ á w bnym towarzyſthwie iákoby ćiáło nie było właſne Boże/ áni właſna kreẃ Boża/ ábo iákoby nie właſnie słowo ſtáło ſię ćiáłem GrzegRóżn L4, L4; że Iezus Chrisſtus/ ieſt pierworodnym y właſnym Synem Bożym: to dobrze/ [... ] iáko może być właſnym y pierworodnym/ ieſliſz ſie on nie właſnie/ ieſzcże przed wſyſtkimi rzecżámi z iſtnosći Bogá oycá ſwego vrodził/ á vrodził procż wſzego cżáſu? CzechRozm 60.

Szeregi: »figurate a niewłasnie« (1): iż on figurate á nie właſnie wielekroć z nimi mowić racżył RejPos 89v.

»figurnie a niewłasnie« (1): Pan wielekroć ze zwolenniki ſwemi figurnie á niewłaſnie/ mowić racżył. RejPos 89v marg.

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Improprie ‒ Nie własnie. Calep 514a.

Synonimy: 1. nieprzystojnie, niesłusznie, nietrafnie; 2. figurate, figurnie, zasłonnie.

Cf WŁAŚNIE