[zaloguj się]
[pdf]

NIESŁUSZNIE (218) av

W pisowni łącznej (183), w rozłącznej (35),Oba e jasne.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w. s.v. słusznie.

Nie tak, jak być powinno, nie tak jak należy (218):
a. Pod względem moralnym, społecznym, prawnym; niezgodnie z prawem, ze zwyczajem, z przyjętą normą obyczajową; indecenter Mącz; nefas Calep; illicite, indebite JanStat; illegitime JanPrzyw; contra ius, contra legem, nullo iure Cn (149): możeli to przed Bogiem ſkrito być gdy czo cżłowiek nie ſłuſznie cżyni, odpowiedział [Tales], ani to czo nie ſłuſznie pomyſli. BielŻyw 3; BielKron 201; Decenter, Prziſtoynie/ tráfnie/ ſłuſznie [...] Indecenter, Niesłuſznie. Mącz 79c; Albowiem iáwnie káżdy bácżyć może/ iáko nie ſłuſznie tę władzą Biſkup Rzymſki z ſwoimi náśládowniki rośćiągnął WujJudConf 151; SkarŻyw 394; StryjKron 647, 782; Bo ieſli idźie o wiárę/ tedy dla tey nieſłuſznie X. K. ná káptur woła. (marg) Wolność rożnego wierzenia záwżdy pod Krolmi Polskimi bywáłá. (‒) CzechEp 12, 8, 12 marg, 78; Prokuratory im zá ſwe pieniądze chowáią [pobożne bractwa więźniom]/ co ich Cauzy bronią/ żeby nie ſłuſznie dręcżeni/ y nakłádámi zbytnimi vćiſnieni nie byli ReszHoz 121, 140; Nuż iákie trudnośći bywáią/ o zbiegłe poddáne/ iedni ſię ich nieſłuſznie vpomináią/ á drudzy nieſłuſznie poddáne cudze dźierżą/ y iáko ich nie máią/ áni mieli prżyśięgáią. GórnRozm G4v, G3v; Nefas Impium facinus et execrabile quasi non fas ‒ Niesłuſznie Sromotą. Calep [693]b; Chybá iżby w tym czáśie iáko vtrátcá ſławy ſwéy dobrá y dźiedźictwá oné ſpólné nieſłuſznie rozpraſzał. SarnStat 588 [idem 631]; Dilacio viſionis in cauſis ſimplicium iniuriarum, zwyczáiem iákimeś/ á nieſłuſznie ſie do ſądu wnioſłá/ gdyż tá dilácia w práwie poſpolitym nie ieſt/ áni może bydź in cauſis ſimplicium iniuriarum fundum non tangentibus pożyteczna. SarnStat 680, 12, 124 [2 r.], 182, 210, 631, 773; VotSzl B; Iedni żebrzą nieſłuſznie/ y duży y zdrowi (marg) Mendicantes/ validi. (–) KlonWor 50, 54.

W przeciwstawieniu: »słusznie ... niesłusznie« (2): BielKron 68v; Ale ten kto chce być wierny Pánu ſwemu/ ma [...] y w to pilnie wględáć/ do cżego y kiedy ma vżywáć ktorego ſłowá Bożego/ y to też tákże rozſądzáć/ kto go ſłuſznie á kto nie ſłuſznie vżywa. CzechRozm 21.

W charakterystycznych połączeniach: niesłusznie alienowany (2), czynić (uczynion) (2), działać, dzierżeć, oddalon (3), oderwan (rozerwan) (2), odjąć (odjęt) (2), pomyślić, przydany, stanowić, upominać się, używać (2).

Szeregi: »niesłusznie a (i) nieprzystojnie« (2): A co Piotrá y Korneliuſzá wſpominaſz/ to nieſłuſznie y nie przyſtoynie dźiáłaſz. Bo ſie o tym Korneliuſz nie pytał/ áni mu też ná to Piotr odpowiedał. CzechRozm 254; NiemObr 46.

»niesłusznie i nieurzędnie« (1): gdyby celnik o cło albo o targowe ták nieſłuſznie y ták nieurzędnie wybieráne/ był do ktorego ſądu pozwan UstPraw Ev.

»(-li, tak) słusznie abo (jako i, li,) niesłusznie« (3): GórnDworz Ee5v; Bo [panowie] zápaleni chćiwośćią/ bywáią przymuſzeni do wydźieránia rzecży cudzych/ ták słuſznie iáko y niesłuſznie [per fas et nefas] ModrzBaz 55v; trzebá [...] obacżyć/ quo iure, quàue iniuria, cżyni to przećiw nam I.M. cokolwiek iedno cżyni: ſłuſznieli: nieſłuſznieli przyſtoili to I. M. ábo nie przyſtoi CzechEp 15. [Ponadto w przeciwstawieniu 2 r.]

α. Bez powodu, bez danej przyczyny, bez czyjej winy; niesprawiedliwie, niezasłużenie, krzywdząco; iniuste Vulg, PolAnt, Modrz, Calep, JanStat; inique Vulg, Modrz, Calep, JanStat; impotenter, iniuriose Calep; gratis Vulg (110): PatKaz III 105; BielŻyw 82; a iżby im [panom duchownym] WKM raczył rozkazać albo się nam usprawiedliwić, w czym jem winujemy, albo ukazać, że niesłusznie skarżemy krzywdy nie mając. Diar 46, 45; DiarDop 98, 99; Abowiem ſye to trafia iż y Powod czáſem nie ſłuſznie kogo winuie/ y świádkowie nie ſpráwiedliwie świádczą. GroicPorz o, o, gg2 [2 r.], hh4v; áni ſie bali mnofthwá nieprzyiaćioł nieſluſſnie [nieſpráwiedliwie WujBib] przećiwko im ćiągnących Leop 2.Mach 8/16; ieſlibyſmy co my przećiwko nim ze złośći nieſłuſznie pocżynáli [contra hos si quid machinemur malum]/ ábo wżdarn ie záſmućić chćieli. Leop 3.Mach 7/6, Ps 118/78, Eccli 13/4, 2.Mach 8/17; UstPraw Kv; ſrożey karáni będą krolowie y przełożeni/ ktorzy nie słuſznie ſię w ták zacnym ſwym powołániu ſpráwowáli. BibRadz II 143c marg, Num 11/1; powiedział [Luter]/ gdyż ták Papież ieſt w ſwoim okrućieńſtwie á niemiłoſierdźiu iż przećiw mnie wydał ſkazánie nieſłuſznie niezwyciężywſzy mie pierwey práwem/ áni mie pozwał áni ſłuchał áni práwem przekonał/ Apelluię od tey krzywdy ná Koncilium BielKron 196; RejZwierc 11; WujJud 21; WujJudConf 19v; BudNT przedm c6; Gdyż Bog/ vmie Zuzánnę [...] fálſzywie z potwarzoną/ y nieſłuſznie ná śmierć ſkazáną/ od smierći oſwobodźić. CzechRozm 245, 102v, 128v, 217v, 244v marg, *4v; PaprPan Ff4; ModrzBaz 49v, 71v, 75, 81, 82, 140; SkarJedn 264; StryjKron 452; CzechEp kt, *4v, [1], [3], 9 (18); NiemObr 5, 7, 91, 95 [2 r.]; Tyś krzyż nie słuſznie/ ná Páná ſwego włożyłá/ z miáſtá z łotry ná śmierć wywiodłá ArtKanc E10; Nálaſłby y ná to ſpoſob/ żeby tęn kto nieſłuſznie pożywa [!]/ y trudność namyślnie adverſarzowi zádáie/ prżypłáćić tego muśiał GórnRozm L, F3, L; ActReg 46, 166; Iniuriose – Nie słuſznie, skrziwdąm. Calep 538b, 513b, 538a; KochFrag 45; ſłowo ktore ieft w zakonie ich nápiſáne: Ze mię dáremnie (marg) niesłuſznie. (—) mieli w nienawiśći [Quia odio habuerunt me gratis]. WujNT Ioann 15/25; GDy kto nieſłuſznie nágáni ſkazánié Podkomorzego/ ma dáć mu zá winę ſześć grzywien SarnStat 235 [idem 468] 468 [2 r.], 469, 475 [2 r.], 843 [2 r.], 870, 897; PowodPr 75.

W połączeniu szeregowym (1): Tákowi wiele rzecży zwykli cżynić łákomie/ niesłuſznie/ y niedbale [avare, inique, negligenter]; bo ſię nieboią/ áby kto miał/ poki oni żywi/ ná ich mieyſce náſtępowáć. ModrzBaz 44v.

W przeciwstawieniu: »słusznie ... niesłusznie« (6): KromRozm II b3v; SkarJedn 384; Bo Chriſtus Pan ſłuſznie Fáryzeuſze ſtroſował: X. K. záſię nieſłuſznie to cżyni. CzechEp 164; iż Roma záwſze ſłuſznie sancta, á nieſłuſznie teraz ieſt názwáná od Heretykow Babilon. ReszList 165; GórnRozm I2; cośćie wy nieſłuſznie drugim vczynili: to ia wam ſłuſznie czynię. SkarKaz 44a.

W charakterystycznych połączeniach: niesłusznie (u)czynić (uczynion) (15), skarżyć (się uskarżać) (2), winować (winowan) (6); niesłusznie barzo (2), mało, tak (2).

Szeregi: »niesłusznie i nie wedle Boga« (1): y to też nieſłuſznie y nie wedle Bogá cżyni. CzechEp 55.

»niesłusznie a z krzywdą« (1): poſłáli [Grecy] s tym poſelſtwem áby Priamus dał Helenę/ ktorą nieſłuſznie á s krzywdą wzyął BielKron 57.

»krzywo i niesłusznie« (1): A wſzákże ſię grunty kráść owi ludźie zdadzą/ Co krzywo y nieſłuſznie gránice prowádzą: Miedze odorywáią: narożniki kopią KlonWor 4.

»niesłusznie i nieporządnie« (1): Złodziey ten ieſtći káżdy Miniſter haeretycki/ y ktorykolwiek nieſłuſznie y nieporządnie ſię wrywa do owczárni WujNT 349.

»niesłusznie a nieprzystojnie« (1): zelżywość kthora ſię nie ſłuſznie á nieprzyſtoynie ſtháłá [iniuste ... factam .../ contumeliam] nad mieyſcem święthym BibRadz 2.Mach 8/17.

»(i) niesłusznie i (abo, ani) (nie)sprawiedliwie« [szyk 4:1] (5): Iest tu co chwalić/ gdy kto dla ſumnienia Bożego/ fráſunki odnośi/ będąc nieſpráwiedliwie ábo nieſłuſznie vtrapiony. CzechRozm 233; CzechEp 88, 92, 265, 421.

»niesłusznie, (i) niewinnie (a. bez winności [czyjej])« (2): tego dowiodę iż to wſzytko nieſłuſznie/ bez winnośći náſzey nam cżyni CzechEp 53; A do tego co mowiſz/ gdy kogo nie ſłuſznie/ y niewinnie pozywáią? GórnRozm I2.

»i niesłusznie i niewstydliwie« (1): Pozowie vbogi/ á zły do źiemftwá dobrego człowieká/ y nie ſłuſznie/ y nie wſtydliwie. GórnRozm Iv.

»niesłusznie, (i) nieznośnie« (2): prosimy, abyś [...] nie raczył dopuścić nas tak uciskać niesłusznie i nieznośnie stanowi temu [tj. duchowieństwu] Diar 45, 46.

»złościwie i niesłusznie« (1): Gdi to wſzytko widział Alexander co oni złoſćiwie y nie ſłuſznie cżynili HistAl M3v.

»źle, (i) niesłusznie« (3): CzechEp 88, 102; Bo ludźie y pánowie ná vrzędách śiedząc/ ábo z niedbálſtwá nie ſądzą/ ábo źle nieſłuſznie ſądzą/ ná ludźie ſię ábo ná dáry oglądáiąc SkarKaz 2a.

β. Nieprawowicie, nielegalnie (o dzieciach nieślubnych) (1): Iſch dzyączyą kthorego Czorka yey Iaduiga nyeſluſchnye nabila y wączwarthek theraſz przeſchli ziwo porodzila ona zaduſzywſchi wpyaſchek v gory na roſtanyu zagrzebią LibMal 1549/48v.
b. Pod względem logicznym, rozumowym: bez uzasadnienia rozumowego, bezpodstawnie; niedorzecznie, nieprawdziwie; niezgodnie z rzeczywistością, fałszywie; impertinenter, non recte Miech (69): nieſluſznie piſali ſtharzy aby ten lud był poſzedł z wyſpu Scandiey MiechGlab 49, 50; DiarDop 104; GliczKsiąż Kv; Weźmi modrzewiowéy żywice/ co ią nie ſłuſznie Terpentyną zową SienLek 175, 199; WujJud 200; BudBib b2; CzechRozm 6v, 21, 30, 105v, 126v (8); SkarJedn 247 marg; rzecz tłuſta/ á kroſtóm [...] bárzo pożyteczná: rópą támći ludźie zowią: á máło nieſłuſznie/ bo guzy zmiękczywſzy/ łátwie zrópić może Oczko 17v; áni temu [Atanazyjusz] wierzył/ żeby y od ſyná duch ś. pochodzić miał. Skąd znáć że nieſłuſznie to ſymbolum Athánázyuſzowi onemu ieſt przypiſano. CzechEp 226; Co ácż też Chriſtuſowi Pánu przycżyta X. K. fol. 151. cżyniąc go BOgiem mieyſcem nieogárnionym: Iednák to wſzytko nieſłuſznie cżyni y świádectwá tego ktore ieſt Dźie. 17. o Bogu oycu iedynym/ nie tylko nieſłuſznie/ ále práwie bárzo gwałtownie do Chriſtuſá który ieſt cżłowiek pośrzednik náſz/ náćiąga. CzechEp 309, 6 marg, 63, 91, 149 marg, 162 (27); do Piotrá/ ktory żadney władzey y zwierzchnośći tákowey/ iáką mu Papieżnicy/ nieſłuſznie przypiſuią nie vżywał. NiemObr 42, 83, 111, 116; KlonŻal D; Nie ſłuſznie tedy odſzczepieńcy dla tych ſłow Páwłowych/ wſzytkę ſpráwiedliwość vczynkow odrzucáią. WujNT 536, przedm 11 [2 r.], s. 80, 307, 334, 358 [2 r.] (13); Ná moim pogrzebie nie mow/ iż pogrzebaſz Sokráteſá: bo nie ſłuſznie ſię to mowi [...] ále beśpiecznie mowić ſię ma/ iż ćiáło Sokráteſá pogrzebaſz. SkarKaz 384a; CiekPotr 30.

W przeciwstawieniu: »niesłusznie ... słusznie« (1): A ták ty powieday/ co tego zá przycżynę kłádą/ żeby mieyſcá tego pierwſzego nieſłuſznie Mátheuſz z Ezáiaſzá vżywał/ ábowiem ieſli ſie to pokaże że go ſłuſznie vżywa/ tedy ſie tym ſámym wywod Zydowſki zepſuie CzechRozm 125.

W charakterystycznych połączeniach: niesłusznie (u)czynić (5), nacięgać (3), (przy)pis(ow)ać (przypisany) (8), powiadać, przyczytać (6), stosować, uważać, używać (3), zadawać (10), (na)z(y)wać (4).

Szeregi: »głupie i niesłusznie« (1): iż zakon Zydom był dány do czáſu. [...] A przetoż głupie y nieſłuſznie ſię wracáią do niego. WujNT 659.

»niesłusznie ani prawdziwie« (1): przyſtałoli to duchowney oſobie [...] ſłowá moię wywrácáć/ ſzpoćić/ nicowáć: á mnie do Zwierzchnośći y poſpolſtwá nieſłuſznie áni prawdźiwie odnośić CzechEp 77.

»i nie k rzeczy i niesłusznie« (1): gdyby to rzecż prawdźiwa/ á nie máſzkárá mięſopuſtna byłá/ co ſobie y nie k rzecży y nieſłuſznie przycżytáią. CzechEp 49.

Synonimy: a. bezprawnie, nieodpowiednie, nieprzystojnie, nietrafnie, niewłaśnie; α. bezbożnie, daremnie, nieprawie, niesprawiedliwie, niesprawnie, złościwie; b. fałszywie, nieprawdziwie.

Cf NIESŁUSZNO, SŁUSZNIE

KK