[zaloguj się]
[pdf]

NIEŹRZAŁY (11) part praet act

nieźrzały (9), nieźrały (2); nieźrzały Leop, SienLek, KlonŻal; nieźrzały : nieźrały FalZioł (2:1), Calep (4:1).

W pisowni łącznej (10), w rozłącznej (1); -zrz- (6), -źrz- (3), -zr- (1), -żr- (1), [-źr-].

e oraz a jasne.

Fleksja
sg
mNnieźrzały fNnieźrzałå, nieźrzał(a) nNnieźrzał(e)
Gnieźrzał(e)go G Gnieźrał(e)go
Anieźrzały Anieźrzałą A
L L Lnieźrzałym
pl
N subst nieźrzał(e)
G nieźrzałych, nieźrzał(e)ch

sg m N nieźrzały (2). ◊ G nieźrzał(e)go (1). ◊ A nieźrzały (1). ◊ f N nieźrzałå (2), nieźrzał(a) (1). ◊ [A nieźrzałą.] ◊ n [N nieźrzał(e).] ◊ G nieźrał(e)go (1). ◊ [L nieźrzałym.] ◊ pl N subst nieźrzał(e) (1). ◊ G nieźrzałych (1) SienLek, nieźrzał(e)ch (1) FalZioł.

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XVII w. s.v. 2. źrzeć.

Niedojrzały, nie mający nasion, które mogą kiełkować (o owocach drzew i roślinach); immaturus Calep, Vulg; incoctus, non maturus Calep; acerbus Vulg (11): Weźmi mákowic ieſzcze nieźrzáłych SienLek 121v; Calep 465b [2 r.], [507]b.

W przeciwstawieniach: »nieźr(z)ały ... [doszły], prawie uźrały« (1): Iabłka tedy niezrzałe kwaſnoſcią ſwą/ flegmę/ [...] pobudzaią [...] Iabłka prawie vzrałe/ ſą [...] iedny cirrpniącze [!]/ drugie kwaſne FalZioł III 23b; [Kłádź nieco iágod [winnych] nieźráłych z doſzłymi do práſy SienHerb 623b (Linde błędnie: nieźrzałych s. v. źrzeć)].

Wyrażenia: »grona, [jagoda], wino nieźr(z)ałe[-a]« (1:1): AGreſt ieſt wino kwaſne kthore wyciſną z gron niezrzałech [nieźrzáłych SienHerb 187b]/ po tim wytłocżywſzy dadzą na ſlończu ſtać FalZioł I 155c; Omphacium [...] Succus est uvae acerbae, nondumque maturae ‒ Agreſt, ſok kwaskowi z winna nieżrałego. Calep [730]a; [SienHerb 623b cf W przeciwstawieniach].

»nieźr(z)ały owoc, płod« [szyk 2:1] (2:1): FalZioł III 23b; Zrzuca ſwoy nieźrzáły płod drzewo KlonŻal Bv; Acerbitas ‒ Czierpkoſzcz niezrzałego owoczu. Calep 15b.

W przen (1): Bo przed żniwem wſſyſtek okwitnął/ y nieźrzáła doſkonáłość [immatura perfectio; niedoźrzáła doſkonáłość WujBib] rodzic [!] będzie Leop Is 18/5.
[Wyrażenie: »jagoda nieźrzała«: Oycowie iedli iágodę nie źrzáłą [uvam acerbam; iágodę winną niedoźrzáłą WujBib]/ á żębj [!] ſynow ich oſkominy ćierpią Leop Ez 18/2 (Linde).]
a. [Sporządzony z niedojrzałych owoców:
Wyrażenie: »wino nieźrzałe«: wodká Kámphorowa [...] płynienie trzew krwáwe (gdy ią z octem pije/ ábo z wodnośćią winá nieźrzáłeko [!] [wina nieuzrzałego FalZioł I 71a]) záſtánáwia SienHerb 86b; Agreſt álbo wino nieźrzáłe [Wino płone FalZioł I 155c]/ Vinum agreſte. Vntzeytigen wein. SienHerb 187b, 189a.]

Synonimy: niedostały, niedoźrzały, nieuźrzały; a. wyr.: agrest, »wino płone«.

Cf ŹRZAŁY

MK