Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NOŻYK

Następne hasło: NUBEL »

NU (51) int i pt

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

I. Wykrzyknik (29)
- 1. Okrzyk przynaglania, zachęty, wezwania do wykonania czegoś; hej, dalejże (zwykle cum V i z wypowiedzeniem wyrażającym rozkaz, prośbę czy zachętę; w tym z elipsą czasownika w imp (5)) (26)
- 2. Okrzyk nawoływania; napominania (cum V) (3)
II. Partykuła (22)

I. Wykrzyknik [w tym: w antepozycji (18), w interpozycji (11)] (29):

1. Okrzyk przynaglania, zachęty, wezwania do wykonania czegoś; hej, dalejże (zwykle cum V i z wypowiedzeniem wyrażającym rozkaz, prośbę czy zachętę; w tym z elipsą czasownika w imp (5)); age, agite, eia Cn (26): Nu idz łotrze do roboty Ieſzcżes ſnadz był tey niecznoty Nie skoſztował aby w kącie Plotł leda czo bo cie trączę. RejJóz C6v, H6v; (did) Kryſtus każe Czartowi Regeſtra cżiſcż Mnichowe (‒) Nu/ Czczi rychley Pane Czarcze Co tu tam maſs natey ſkardze RejKup cc3v; BielKom G6; Rzekł Saul Doech iáko przednieyſzemu ſłudze/ nu ty w nie. Zábił tedy onego dniá Doech ośḿdzyeſiąt y pięć kápłanow BielKron 66v; Nunc omitte [...] Nu dayże mu teraz pokóy Mącz 30d; Nu pánie Koſtká iuż możeſz w.m. ſpytáć o coś chciał GórnDworz E4v, H4; Nu káż vcżynić ofiárę Prorokom ſwoim/ bogu twoiemu RejPos 10v, 191; Nu poźrzy theż ſam ná ſię. Cżemu nágo nie chodziſz? RejPosWiecz³ 98; RejZwierc 90; Nu biédna ręko/ nie ſtóy/ pierśi drapay/ Y mocno w nie tłucz/ ná łbie włoſy łápay. GórnTroas 12; Nu bránki/ do okrętów/ żagle rozćiągáią/ Znák wſzytkim ku wśiádániu głośną trąbą dáią. GórnTroas 75, 13, 63.

Powtórzenie dwukrotne (2): Celeusma vel celeuma, Latine exhortatio vel hortamentum, quasi sibi invicem iubentes, Społeczne záwołánie albo napominánie yáko gdy co cięſzkiego wiele ich dźwiga/ tedy zwykli mowić. Nu/ nu/ pomożmy ſobie wiernie. Mącz 46b; Nu/ nu corychléy moi/ ſkrytégo ſzukayćie/ Grécki to nieprzyiaćiél/ przed mię tu go dayćie. GórnTroas 45; [Nu/ nu Luterianá w ogień. BazHist 62v].

Połączenia: »nu precz« (4): Nu iuż teraż idzcie precz pochwili prżydżiecie RejJóz M5; Nu precz Lotrze veſſmies kijem I zodwiernem czo niepylen. RejKup c4v, Cv; á rzeczeſz im/ Nu ſtąd precz [egredere, dices ei]. BibRadz 30/22.

»nu, ale co rychlej« (1): nu. ále co rychley Bieſz do Dobrochowſkiego CiekPotr 44.

»nu znowu« (1): Nu znowu/ krzykłym płáczem ſię zábawćie/ A ludzki zwykły płácz názad zoſtawćie. GórnTroas 13.

2. Okrzyk nawoływania; napominania (cum V) (3): Nu miły Abráámie/ damći ia thobie wiele zyemie poſieść RejPos 297v, 177.

Wyrażenie: »nu ty« (1): Nu ty/ coś ſie vkradkiem począł/ y vrodźił Achilleſów ſynu/ gdy iáko dziéwká chodźił. GórnTroas 28.

II. Partykuła [w tym: w antepozycji (11), w interpozycji (11)] (22):

1. Służy jako potwierdzenie wypowiedzi: tak, tak jest, dobrze; ita PolAnt (10): Nu też compoſtella owa Każdemuċ tam droga zdrowa. Kędy ſwiety Iakub Lezy Nieſkoduie kto tam biezy. RejKup Kv, x8; A ácżby też kto ták rzekł: Nu to iuż ia wiem o pociechach ſwoich/ ále mi tego zeſzłego nieboracżká żal RejPos Ooo3v; Nu niech to iuż ták będźie iáko mowiſz CzechRozm 246; Nálazłem ſobie pracą: nu będę ſię ſtárał. CiekPotr 28 Nu pri nas nie wiełe [!]/ ále to iedná/ żeśmy wſzyſtko ſzárzy/ znamy ſię po śierśći/ á druga/ zgodá/ iedność/ miedzy námi wielka/ idźmy pri ná nie. Zátym ſię pśi ruſzyli przećiwko wilkom CzahTr D3v.

Połączenie: »ba nu dobrze« = age, iuvat Mącz (2): Iuvat impersonale, ut iuvat alloqui hominem, Bá nu dobrze mówmy s niem. Mącz 179c, 397b.

Szereg: »tak abo nu miły« = etiam, ita PolAnt (2): Dźiękuię tobie oicze/ panie nieba i źiemie/ żéś tyto rzeczy mądrem i roſtropnęm ludziam ſkryté vczynił a dźiátkámeś ié obiawił barzo dobrze (marg) tak abo nu miły (–) oicze/ gdyſz to tak było vpodobanié przed tobą/ Wſzyſtko mi dáno ieſt od oica moiego MurzNT Matth 11/26, k. 186 marg.

2. Partykuła wzmacniająca wypowiedź: no (8): Solon mu powiedział: Nu kiedy mu tego nieſmieſz w ocży rzec/ tedy ia theż temu nie wierzę/ bo prawdá ma być iáſna á nigdy niepokątna. RejZwierc 84; Nu/ ázaż y to nie doſyć iáſna/ iż ták w ſobie ieſt doſkonáłe/ cáłe/ doſtátecżne/ święte/ zbáwienne y ſkutecżne ſłowo Boże CzechEp 116; Nu więc powiém/ ráduy ſie człeku nie vżyty/ Ale y ták dobrze znaſz/ bo móy żal nie ſkryty GórnTroas 43; CiekPotr 39.

W połączeniu z V lub z wypowiedzeniem wyrażającym prośbę, zachętę (4): Nu tedy poſłuchaymy/ wſzyſcy tey Mądrośći/ Biorąc ſłowá w ſwe głowy/ od iey doſtoynośći BielKom B5; Y rzekł nu miłe dzieći gdy ſie wam ták zdáło/ Iż ná moiey odpráwie widzi ſie wam máło. HistLan Bv; Nu niechayby to iuż ták było/ żeby Ian o onych zacnych obietnicách y rozmowách Bożych z przodkámi náſzymi/ o błogoſłáwionym naſieniu/ piſał y rozumiał CzechRozm 26v; Nu MIłośćiwy Kśięże/ iaćiem dla tego był do W.M. przyſtał/ ábych był miał pomoc z W.M. KochAp 7.

3. Oznacza rozpoczęcie często nagłe czynności wyrażonej bezokolicznikiem: dalejże (4): RejFig Aa2v; dla lichwy przyſzliſmy ku nędzy á z nędze w niewolą/ nu nas więzáć/ ſádzáć/ bić/ morzyć/ dzyeći żony bráć w niewolą/ ſąli to ludzkie rzecży Wálery? BielKron 108; Więc też bywa/ iż która głádkość w kim miłuie/ Skoro ią czás odéymie/ áli wnet żáłuie. Albo co go z bogáctwá poczęłá miłowáć/ Skoro wioſki potráći/ nu ſye tu fráſowáć. PudłFr 76; [wilcy] Przemogli pſy nie zgodne y ták ie tárgáli/ Właśnie iáko iágniętá o źiemię miotáli. Bacżąc pśi nieprzelewki nu bez ſpráwę [!] w nogę/ Do domow ták mánowcem opuśćiwſzy drogę. CzahTr Ev.

Synonimy: I. 1., 3. ej, ejże, hej, hejże, no; II. no.

Cf NUŻ, NUŻEŻ