Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OBCIĘŻLIWOŚĆ

Następne hasło: OBCIĘŻNOŚĆ »

OBCIĘŻLIWY (31) ai

obciężliwy (17), obciążliwy (13), obciężliwy a. obciążliwy (1); obciężliwy LibLeg, Diar, GroicPorz (6), KrowObr, BielKron, KwiatKsiąż, Mącz, RejPos (3), BiałKat, SarnStat; obciążliwy MurzNT (2), ModrzBaz, SkarŻyw, KochPam, GrochKal, WujNT GrabPospR (5), SzarzRyt.

o jasne.

comp i sup (5:1) (nå)obciężliwszy.

Fleksja

sg
m	N	obciężliwy	f	N	obciężliwå, obciężliwszå	n	N	obciężliw(e), obciężliwsz(e)
	G			G	obciężliw(e)j, nåobciężliwsz(e)j		G	obciężliw(e)go
	A	obciężliwszy		A	obciężliwą		A

pl
N	m pers	obciążliwi
N	subst	obciężliwé
G		obciążliwszych
D		obciężliwym
A	subst	obciężliwé

sg m N obciężliwy (4). ◊ A obciężliwszy (1). ◊ f N obciężliwå, obciężliwszå (9). ◊ G obciężliw(e)j, nåobciężliwsz(e)j (2). ◊ A obciężliwą (2). ◊ n N obciężliw(e), obciężliwsz(e) (2). ◊ G obciężliw(e)go (1). ◊ pl N m pers obciążliwi (2). subst obciężliwé (1). ◊ G obciążliwszych (1). ◊ D obciężliwym (1). ◊ A subst obciężliwé (5); -é (2), -(e) (3).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Ciężki, obciążający (4)
- Przen (2)
2. Obciążony, na którego włożono ciężar; przen (1)
3. Krzywdzący, trudny do zniesienia, sprawiający kłopoty (23)
4. Oskarżający (1)
5. Żałosny (2)
6. W dosłownym tłumaczeniu z łaciny („adgravare” ‘obciążyć’, „aures adgravare” ‘zatkać uszy’) (1)

1. Ciężki, obciążający; onerosus Mącz, Cn; gravus Cn (4): weſpołek z ſobą cżęſtokroć ná piętnaśćie albo więcey dni pokarm y picie obcięzliwſzy ſnadź ciężar/ nizeli iakiego bydlięcia naſzáli KwiatKsiąż N3v; Mącz 264a.

Przen (2): Wſzákże choć we dnie/ choć ſtrách obćiążliwy Mnie w nocy ćiśnie/ Oycze dobrotliwy Tyś ieſt nádźieią moią/ moy obrońcá SzarzRyt A4v.

Wyrażenie: »obciężliwe serce« (1): iuż tákowemu ieſt trudnieyſze vznánie iego/ á ieſt obciężliwſze ſerce iego/ iuż dzyeń odedniá nic nie myſli iedno áby ſie záwżdy kurzyło/ á hucżáło w domu ie^go RejPos 162.

2. Obciążony, na którego włożono ciężar; przen (1): Ieſli teſz ieſztze nieprzeſthąpił namnieyſzego ſpieniá álbo otzká: Thedyć mu niepotrzebá było Páná lezu Kryſtá/ á Kryſtus tylko prácuiącym przeſtępcom/ obćięzliwym/ grzeſznym/ y niezdrowym/ do ſiebie káże przychodzić. KrowObr 144v.

3. Krzywdzący, trudny do zniesienia, sprawiający kłopoty; onerosus JanStat; [qui] oneri est Modrz, Vulg (23): nie zdrogiby [!] było/ dárowáć mieſzkánie żołnierzom [...] Niebyliby áni mierźieni/ áni tak obćiążliwi oney kráine [!] [nec odio nec oneri tanto provinciae]/ ktoreyby ſię iuż obywátelmi zſtáli ModrzBaz 126v; WujNT 1.Thess 2/7.

Wyrażenie: »krzywda obciężliwa« (1): inſzey krzywdy by naobciężliwſzey ſnádniey káżdy śćirpyeć może/ thylko nieprawdá tá nigdy ápelláciey żadney do odłożenia roku nie miewa. RejPos 251v.

a. O ustawach: nakładający uciążliwe obowiązki (8): możęm takowé vſtawy obćiążliwé odmięnic/ ieſli ſą nieiako naſbyt nieznośné MurzNT 76, 76; Porządek około doglądania tych poborow i szafunku ich, ktory był ustawion anno 1539 zda się posłom obciężliwy Diar 81; SarnStat 931.

obciężliwy komu (1): to Práwo wielem nieiáko ieſt obćiężliwé GroicPorz bb.

W przeciwstawieniu: »obciążliwy ... lekki (a. lżejszy)« (2): Wſzákże iż on zakon był docżeśny/ nie doſkonáłym dány mało pożytecżny/ y obciązliwy: Chryſtus Iezus [...] z niego nam inny Nowy/ wiecżny/ doſkonáły/ pożytecżny/ y lekki vcżynił. SkarŻyw 2; GrabPospR K3v.

Szeregi: »trudny a obciężliwy« (1): Pátrzayże záſię iáka ieſt trudna á niebeſpiecżna drogá á ſpráwá náſládowánia ſwiátá tego [...] á iáko przychodzi á przypada káżdemu s ſrogim potem cżołá iego/ [...] przez trudne á obciężliwe á rozmáite práwá ſwoie. RejPos 289v.

b. O powinnościach i świadczeniach (6): ieśliżby ſię ieſzcże y tá wypráwá ná gwałtownego nieprzyiáćielá iákom ią opiſał/ obćiążliwa zdáłá/ więc [...] GrabPospR N2v; [ktore tho rzeczi yeſſli ſze ſſia tagk maya nyemogą nam bicz yedno barſzo opczyaſlywe ZapWpol 9/197].

obciężliwy komu (1): Dwor naſch Snyathinſky yeſth nyedawno wipalyon kthora rzecz thim nam yeſth obczyezlywſcha yſch ſzye tho oſſobi naſchey dothicze. LibLeg 11/160.

W przeciwstawieniu: »obciążliwy ... lżejszy« (2): Wypráwá opiſána ieśliż obćiążliwa/ więc lżeyſzą poſtánowić. GrabPospR Kv [idem] N2v.

Szeregi: »obciążliwy a nieznośny« (1): Kradną przełożeny ſwieczcy/ gdi obcziaźliwe á nieſnoſne poplatky/ winy/ czinſſe/ czla/ pobory/ czopowe vſtawiaią y wycziągaią napoddanych SeklKat L2v.

»trudniejszy i obciążliwszy« (1): gdyby poſtánowienie było/ áby obywatele wſzyſtkich pańſtw ze dwudźieſtu włok [koń] ſtáwić mieli/ iużby iednemu trudnieyſza y obćiążliwſza wypráwá przyſzłá niż drugiemu/ bo wedłuk rożnych mieyſc rozne pożytki biorą z włoki GrabPospR L3.

c. O wyrokach sądu: niesprawiedliwie skazujący (5):

Wyrażenia: »obciężliwe skazanie« (1): APpellátio/ zową odezwánie od obćiężliwego ſkazánia niſzſzego Sędźiego/ do wyſzſzego GroicPorz aa4v.

»sentencja (widzi się a. jest) obciężliwa« (4): OD Sentencyey obćiężliwey/ zárázem ma być Appellowano do wyſzſzego Sędźiego/ podług porządku práwá GroicPorz bb; Pánie Sędźia/ Sentencya wyſzſzego Práwá/ widźi mi ſye ku mey ſpráwiedliwoſći być obćiężliwa GroicPorz cc, bb3, cc.

d. [Natrętny, narzucający się [komu]: mulier molesta erat adolescenti ona panÿ mlodzencowÿ barzo byla obczezlyva TomZbrudzBrul Gen 39/10.]

4. Oskarżający (1): [Agamenon] rzecż ſzyroką á obciężliwą o lekkość ktorą Troianowie wyrządzili brátu iego Menelauſowi/ vcżynił BielKron 56v.

5. Żałosny (2):

Wyrażenie: »skarga obciążliwa« (2): A to iego przed śmierćią ſkárgá obćiążliwa: Boże móy: y tym ieſcze ſkarzeſz mnie ſmutnégo/ Ze więźniém vmrzéć muſzę Królá okrutnégo. KochPam 87; GrochKal 11.

6. W dosłownym tłumaczeniu z łaciny („adgravare” ‘obciążyć’, „aures adgravare” ‘zatkać uszy’) (1): Zá śleṕ ſerce ludu tego: vſzy ich vczyń obćiężliwé [aures eius adgrava Vulg Is 6/10]: oczy ich záwrzy/ áby niewidźieli oczymá ſwoimi/ vſzymá nieſłyſzeli/ á ſercem nierozumieli. BiałKat 113v.

Synonimy: 1., 3. ciężki; 2. obciążony; 3. krzywdzący, niesprawiedliwy, nieznośny, trudny; 5. żałosny.

Cf NIEOBCIĄŻLIWY