Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OBLICZNOŚĆ

Następne hasło: OBLICZONY »

OBLICZNY (49) ai

o jasne.

Fleksja

sg
m	N	obliczny	f	N	oblicznå	n	N
	G			G	obliczn(e)j		G	obliczn(e)go
	A	obliczny, obliczn(e)go		A	obliczną		A	obliczné
	I	oblicznym		I	obliczną		I
	L			L			L	oblicznym

pl
N	m pers	obliczni
N	subst	obliczn(e)
G		oblicznych
A	m pers	oblicznych
I	f	oblicznymi

sg m N obliczny (16). ◊ A obliczny (5), obliczn(e)go (1). ◊ I oblicznym (4). ◊ f N oblicznå (3). ◊ G obliczn(e)j (1). ◊ A obliczną (3). ◊ I obliczną (1). ◊ n G obliczn(e)go (2). ◊ A obliczné (2). ◊ L oblicznym (1). ◊ pl N m pers obliczni (5). subst obliczn(e) (2). ◊ G oblicznych (1). ◊ A m pers oblicznych (1). ◊ I f oblicznymi (1).

Sł stp notuje, Cn s.v. ranię kogo, Linde XVI – XVII w.

Znaczenia

1. Znajdujący się na twarzy, na obliczu (3)
2. Osobiście obecny, we własnej osobie; sam (30)
- Przen (2)
- α. W funkcji rzeczownika (1)
3. Osobisty; dokonany osobiście (15)
4. Związany z ofiarami (1)

1. Znajdujący się na twarzy, na obliczu (3): Adversa vulnera, Obliczne/ albo przedſobne rany. Mącz 3d; RAny Szlácheckié máią bydź ſowićie płáconé/ to ieſt/ krwáwa grzywien dwádźieśćiá: [...] á obliczna raná znáczna krwáwa/ grzywien trzydźieśći SarnStat 622.

Wyrażenia: »jagody obliczne« = policzki (1): Pingere genas, Iágód oblicznych bárwicą potrzeć. Mącz 300a.

[»znaki obliczne«: Te znaki oblicżne [piętno na twarzy, urżnięte uszy, na czole krzyż żelazem wypalony] dla tego ſą/ áby ludźie tákowe złodzieie ználi/ y ich ſie ſtrzegli. SzczerbSpecSax 521 (Linde).]

2. Osobiście obecny, we własnej osobie; sam; praesens Mącz, Vulg, PolAnt, JanStat (30): Adsum praesens praesenti tibi, O toſzmie maſz oblicznego/ w oblicżnośći twey. Mącz 430d, 319b, 430d; [A mowił Pan do Moizeſſa: twarzą w twarz/ (tho ieſt oblicżny do oblicżnego) [Loquebatur autem Dominus ad Moysen facie ad faciem] iáko zwykł cżłowiek máwiáć do przyiacielá ſwoiego. Leop Ex 33/11 (Linde); nie ieſt obycżay Rzymiánom dać (marg) wł. dárowáć. (–) kwoli iakiego (kolwiek) cżłowieká ná ſtrácenie pierwey niż by obwiniony miał oblicżne żáłobniki/ y wziąłby mieyſce obrony y obwinienie. BudNT Act 25/16 (Linde)].

W przeciwstawieniu: »obliczny ... niebytny« (1): Bo [Żydzi] thák oblicżni iáko niebytni iednoſtáynie byli trapieni [Absentes enim et praesentes similiter torquebantur]. Leop Sap 11/12.

Zwroty: »być obliczny(m)« = (ad, inter)esse (praesentem), astare, exsistere, exstare, praesto esse Mącz [szyk zmienny] (21): Gdyż thu ći/ ktorzy v Sądu ſą obliczni/ milczą GroicPorz 13, d3; Absum, Nie być oblicznym. Mącz 429a, 282b, 319b, 396d, 417c, 418a (14); Morze ſkláne podobne ku kriſzhtałowi możeſz rozumieć ten mizerny ſwiát/ ktory záwżdy ieſt oblicżny przed máyeſtatem Páńſkim/ á ktory ieſth omylny á ſłáby. RejAp 49v; CzechRozm 134; PIſárzę [!] Ziemſcy niech będą obliczni [sint praosentes JanStat 498] przy położeniu kśiąg Ziemſkich SarnStat 745, 784, 1214.

»obliczny stawić się« = personaliter constituere JanStat (2): chcemy y ſkázuiemy bydź: áby tylekroć/ ilekroć ſądy miáły bydź/ namniéy Piſarz Ziemſki obliczny pod tąż winą nieodpuſczoną/ [...] z Kśięgámi Sądownémi ſtáwił ſie v ſądu SarnStat 916, 745.

Wyrażenia: »obliczny imieniem [czyim]« (1): Asto advocatus cuidam amico, Stoyę tu/ yeſtem tu obliczny ymieniem prziyacielá mego rzeczy yego prziſtrzegáć y práwem ſpieráć chcąc. Mącz 418a.

Przen (2):

W przeciwstawieniu: »obliczny być ... oddalić się« (1): O Iáko piękne ieſt cżyſte rodzenie/ z iáſnośćią? Bo nieſmiertelna ieſt pámiątká iego/ [...] Gdy oblicżna ieſth [cum praesens est] náſláduią iey/ á żądáią iey gdy ſie oddali Leop Sap 4/2.

Szereg: »przytomny i obliczny« (1): [duch boży prorocki] ktory cżęſto pod podobieńſtwy rzecży źiemſkich/ duchowne náznácżał: á onymi przytomnymi y oblicżnymi ná on cżás/ rzecży ieſzcże nie będące/ ále ná potym przyſzłe pokazował. CzechRozm 126v.

α. W funkcji rzeczownika (1):

Szereg: »obliczny i przytomny« (1): Bo to coś ty ku vtwierdzeniu rzecży ſwey przydał/ iż onych oblicżnych y przytomnych wzywano/ ták iáko y Chriſtuſá poki tu ná źiemi obcował. CzechRozm 193.

3. Osobisty; dokonany osobiście; personalis Mącz, JanStat (15): Niewinnoſć á ſpráwiedliwoſć ty mie niechay do czaſu záchowáią áż bych ia doczekał przyſćia twego/ á obliczney obrony twoiey RejPs 37; De facie noscere Mieć obliczną s kiem znáyomość. Mącz 113b; Praesenti sermoni reserventur cetera, Záchowaymy drugie rzeczy áż do náſzego oblicznego ziechánia. Mącz 389c, 293b; Przez Ceſſią, á kwitowánie, káſſowánié, y Rezygnácią obliczną wſzelákié inſcriptiae ſiſtuⁿtur, vmartwioné y káſſowáné bywáią. SarnStat 697.

Wyrażenia: [»obliczna bytność«: theda panowie Rada onego czaſſu benduczi [!] przi oblicznei bithnoſczi woitha Lawnikow [...] thako ſſą mowili ZapWpol 1550/212.]

teol. »bytność obliczna« (1): [inni przeciwnicy] ſie záś zá iákąś bytność oblicżną y ſkutecżną ſyná Bożego/ przed wſzyſtkimi wieki iuż będącego/ chytáią/ chcąc tego dowieść/ iż był przed tym niż ſie vrodził z oycow/ y z Máryey. CzechRozm 12v.

»obliczny pozew, obliczne pozywanie« = przekazany do rąk zainteresowanemu [szyk 4:2] (4:2): Kthore Práwo [pisane] nie ináczey rozumieią/ iedno o oblicznym Pozywániu. GroicPorz n3; Kthory pozew [przez przylepienie listownego mandatu] vczeni wpráwie zową per Edictum, á bywa poſpolićie ná Perſonę zbiegłą/ kthora niema mięſzkánia ſwego/ álbo ſye kryie/ ták iż iey ná obliczny pozew trudno doſtáć. GroicPorz n3v; Przeto ten poſtępek pozywánia Mężoboyce przes przywołánie ieſt wedle Práwá/ zwłaſzczá gdy ten kto kogo zámorduie/ záwżdy ſye Práwá chroni/ y ná obliczny pozew go niedoſtánie. GroicPorz n4, o, q2 [2 r.].

»obliczna rozmowa« (1): iuż ták w niey [w mądrości bożey] mocno trwamy/ ták iey odſtąpić nie chcemy: chociay iuż iáſnie/ iáwnie/ á ocżywiſcie widzimy ſprzećiwną rádę/ náukę: á nie inácżey iáko oblicżną rozmowę Páná ſwego/ iż ták źle/ iż ták ieſt przećiw woley iego RejPos 230.

»obliczne zeznanie« (2): TObie ſzláchetnému N. obwieſczamy: iż opátrzny N. Woźny Ziemſki z pewnémi ſzláchćicy/ którzy weſpółek oſobámi ſwémi przed vrzędem náſzym Stárośćim byli obliczné zeznánié vczynili [personalem fecisse relationem JanStat 671] SarnStat 830, 830.

4. Związany z ofiarami (1):

Wyrażenia: [»chleby wykładow albo obliczne«: Bo był Pan roſkazał/ áby chleby wykłádow álbo oblicżne/ ktore tę świątość znácżyły/ z mąki białey cżynione były. KuczbKat 163 (Linde).]

»stoł obliczny« = stół, na którym zawsze leżały chleby pokładne jako ofiara (1): Także y ſtoł oblicżny nákryią ſuknem modrym [super panum facierum expandent pannum hyacinthinum] [...] a chleb vſtáwicżny ná nim będzie BudBib Num 4/7.

Synonimy: 1. twarzny; 2. będący, bytny, obecny, przytomny.

Cf NIEOBLICZNY