Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [OBZWYSZ]

Następne hasło: [OBŻAŁOWAĆ SIĘ] »

OBŻAŁOWAĆ (15) vb pf

Oba o oraz drugie a jasne; -ża- (14), -żå- (1); -ża-:-żå- Mącz (3:1).

Fleksja

inf	obżałować

praet
	sg		pl
2	m	-ś obżałowåł	m pers
3	m	obżałowåł	m pers	obżałowali
3	n		subst	obżałowały

inf obżałować (9). ◊ praet 2 sg m -ś obżałowåł (1). ◊ 3 sg m obżałowåł (2). ◊ 3 pl m pers obżałowali (1). subst obżałowały (1). ◊ part praet act obżałowåwszy (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

Znaczenia

1. Oskarżyć, obwinić (12)
- a. praw. Wnieść przeciwko komu skargę do sądu lub urzędu (10)
  - Przen (1)
- b. Skarżąc się opowiedzieć (1)
2. Wyrazić żal z powodu czegoś, odczuć skruchę (3)

1. Oskarżyć, obwinić; accusare Vulg; agere, dicam impingere, petere, postulare Mącz; deferre Cn [kogo] (12):

obżałować przed kim (1): groził im [dziewkom niedbale żnącym]/ iſz ie miał przed Pánem Bogiem obżáłowáć. SkarŻyw 331.

a. praw. Wnieść przeciwko komu skargę do sądu lub urzędu (10) :

obżałować u kogo (1): Leop 2.Reg 19/27 cf »obżałować a oskarżyć«.

obżałować o co (1): GroicPorz n; Przyiácháli Grekowie [...] Láćinniki o przydánie onego ſłowká w Kredo (y od Syná) obżáłowáli/ ſpráwę wzięli SkarJedn 337.

[obżałować cżym: Leop 1.Mach 7/25 (Linde) cf »osoczyć a obżałować«.]

Zwroty: »niesprawiedliwie obżałować« (1): zakonne pánny/ ktorym ſię [św. Auzderberta] ſroga być zdáłá: barzo ią złe do onego Amelbertá fundatorá odnioſły/ y nieſpráwiedliwie obżáłowáły SkarŻyw 193.

»obżałować przed prawem« (1): Postulare reum, Pociągnąć y obżáłowáć przed práwem. Mącz 354d.

»obżałować przez prokuratora« (1): [przyjaciel zamordowanego] obżáłowawſzy Mężoboycę przes ſwego Prokuratorá/ o zámordowánie przyiaćiela ſwego/ będźie żądał naprzod/ áby mu ſługa z Vrzędu był przydan GroicPorz n.

»obżałować przed sądem« = reum agere Mącz [szyk zmienny] (1:1): Dicam alicui impingere, Obżáłowáć kogo przed ſądem Mącz 85a, 354d.

»do urzędu obżałować« (1): A w zakonie ſtárym/ godźiło ſię oycu ſyná niepoſłuſznego do vrzędu obżáłowáć/ y o ſkazánie iego ná śmierć prośić. SkarKaz 44b.

»obżałować na winę« = oskarżyć o należność (1): Multam petere, Obżáłowáć kogo ná winę áby była winá z niego zięta. Mącz 236a.

Szeregi: »obżałować a oskarżyć« (1): ſlugá moy [...] obżáłował á oſkárżył mię ſlużebniká twego [et accusavit me servum tuum] v ćiebie páná mego Krolá Leop 2.Reg 19/27, [Dan 6/24 (Linde)].

[»osoczyć a obżałować«: Alchimus to obacżywſſy/ że przemagał go Iudás z onemi co przy nim byli [...]: wroćił ſie záś do Krolá/ y oſocżył á obżáłował ie wielą hániebnych złośći [et accusavit eos multus criminibus] Leop 1.Mach 7/25 (Linde).]

Przen (1):

obżałować z czego (1): Naprzod do [Osbernusa] [...] cżárt obżáłował zgrzechow po Chrzćie vcżynionych: ále nie wygrał: bo ie zgłádzone weśćim do zakonu nálaſł SkarŻyw 333.

b. Skarżąc się opowiedzieć [co] (1):

Zwrot: »obżałować z płaczem« (1): Pánná gwałtownie zelżoná, ma obżáłowáć z płáczem we wśi przygodę ſwą. SarnStat 641.

2. Wyrazić żal z powodu czegoś, odczuć skruchę [co] (3): [Panie Jezu Chryste] muſzę ſie zádźiwowáć ták wielkiéy twoiéy dobroći/ á obżáłowáć okrutną złość moię SiebRozmyśl D4.

Zwrot: »obżałować grzechy« (1): gdyżeś obżáłował grzechy ſwoie [...] tedy maſz ná łáſkę Bożą y ná miłośierdzie iego beſpiecżnie ſie puśćić. KarnNap D2v.

Szereg: »opłakać i obżałować« (1): y ći y owi wiele grzechow máią/ ktore opłákáć y obżáłowáć powinni WujNT 519.

Synonimy: 1. obwinić, oskarżyć.

Formacje współrdzenne cf ŻAŁOWAĆ.

Cf OBŻAŁOWANIE, OBŻAŁOWANY, OŻAŁOWAĆ

DDJ