[zaloguj się]
[pdf]

OBŻARSTWO (170) sb n

obżarstwo (164), obżerstwo (5), obżyrstwo (1); obżerstwo GrzegŚm; obżarstwo : obżerstwo : obżyrstwo KrowObr (1:1:–), WujNT (3:1:–), PowodPr (2:1:1), SkarKaz (1:1:–).

Oba o oraz a jasne (w tym w a 5 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N obżarstwo obżarstwa
G obżarstwa
D obżarstwu
A obżarstwo obżarstwa
I obżarstwem
L obżarstwie obżarstwach
V obżarstwo

sg N obżarstwo (50). ◊ G obżarstwa (48). ◊ D obżarstwu (7). ◊ A obżarstwo (25). ◊ I obżarstwem (26); -em (4), -(e)m (22). ◊ L obżarstwie (7). ◊ V obżarstwo (1). ◊ pl N obżarstwa (2). ◊ A obżarstwa (1). ◊ L obżarstwach (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

Skłonność do spożywania nadmiernej ilości pokarmów i napojów; crapula Vulg, Mącz, Modrz, Calep; gula BartBydg, Mącz, Modrz, Cn; gastrimargia, ingluvies Mącz, Calep, Cn; helluatio Mącz, Modrz; popinatio Mącz, Calep; voracitatio Modrz, Cn; asotia, catillatio, cibi onere, edacitas Mącz; polyphagia Calep; appetitio, cupedia, immoderatus cibus, ligurritio, peredia Cn (170): obzarſtwo nycz nyedopuſcza nyebyeſkyego czlouyekouy myſzlycz PatKaz III 146v; Murm [207]; Mymer1 35; BartBydg 66b; FalZioł V [30]v [2 r.], 32, 61, 65v; LudWieś A4; SeklKat T; RejWiz 30 marg [2 r.], 56v, 174v, Cc6v, Dd5; Crapula, Obżárſtwo/ y bolenie głowy które z niego przichodźy Mącz 67b, 41c, 99d, 150b, 152d, 170b (10); SienLek 1v; RejPos 185; BielSat C; A iákoż tu poććiwym żywotem zwáć moy miły brácie thákie dziwne á wymyſlne obżárſtwá? RejZwierc 61v B3v, 59v [2 r.], 60v, [782]v, 113v (11); RejPosWstaw [413]; zleniáłość/ roſkoſzy/ obżárſtwo/ cżyni żołnierze niedbáłemi ModrzBaz 118, 8, 82v, 110v, 112v, 113v, 114; Oczko 18v; SkarŻyw 484; Mowi Chryzoſtom o obżártwie/ iż to ieſt zwodnik z drogi zbáwienney dobrowolny. WerGośc 214; Obżárſtwo w kim ſię naydźie/ ſámo być nie może [...] inſze grzechy łacno zá ſobą ćiągnie. WerGośc 254, 212, 231, 244, 254, 259 (10); obżárſtwo záwſze ſzkodźi/ wſzytkie złośći z śiebie rodzi. ArtKanc S17, A10; BielRozm 16; Calep 219b, 266b, 448a, 536a, 819a, 822a; czemu [człowiek] dowćip/ á baczenié/ co nád inné beſtye ma/ ſwym obżárſtwem ták nikczemnie tráći? KochPij Cv; GrabowSet H2 [2 r.], N2v; Wiem Pánie [...] iáko Zydom ná puſzcży obżárſtwo záſzkodźiło LatHar 612, 130, 137, 611 marg; SiebRozmyśl E; PowodPr 72; CzahTr 4; KlonWor **2v.

W połączeniach szeregowych (7): KromRozm I C3; KrowObr 63v; GrzegŚm A2v; Bo cie tho [pożądliwości cielesne] záwżdy będzie wiodło ná pychę/ ná gniew/ ná pomſtę/ ná łákomſtwo/ ná opilſthwo/ ná obżárſtwo RejZwierc 36, 138; ModrzBaz 56; A poſpolićie zabáwá wſzyſtká ludzka w Swiętá/ co miáłá bydź ſtrawiona ná chwale Bożey/ ſłuchaniu Mſzey [...] to ſie obraca ná bieśiády/ obżerſtwo/ opilſtwo/ ſtroie/ tańce/ zbytki/ wſetecżnośći PowodPr 51.

W charakterystycznych połączeniach: obżarstwo dziwne, nieszczęsne, plugawe, silne, sprosne, ustawiczne, wielkie, wymyślne, złe; obżarstwem napełniać się, tracić się, tuczyć się; obżarstwo czynić, wzniecać, (za)szkodzi(ło) (3); prze obżarstwo ginąć, w obżarstwo obrocić się; obżarstwem utracać; w obżarstwie ćwiczyć się, kochać się, rozkrzewiać się, żyć; w obżarstwo wdawać się.

Przysłowie: RejWiz 15, Cc8; Bo y Sálomon piſze/ iż to dawno ſłynie/ Ze ich więcey z obżárſtwá/ niż od miecża zginie. RejZwierz 136; RejZwierc 194; WerGośc 205.
Zwroty: »obżarstwem grzeszyć« (1): Ktorzy ták cżynią/ áczkolwiek przykazánie o Pośćie wypełniáią/ y prawdźiwie poſzcżą/ iednák przed śię obżárſtwem grzeſzą. WujJud 190.

»jeść i pić aż do obżarstwa« (1): o Ziemiennik/ Boże náſz rácz ofiary náſze przyiąć/ á łáſkáwie tych potraw pożywać/ tákże [poganie litewscy] iedzą y piją áż do obżárſtwá onego Ziemienniká zá káżdą potráwą y trunkiem wzywáiąc StryjKron 160.

»powściągać się od obżarstwa« (2): SeklWyzn Fv; Powſciągaicie ſię od obzarſtwa/ y pyańſtwa od ktorego wſziſtki zle á cieleſne vczinki pochodzą. SeklKat K2.

»obżarstwa wystrzegać się« (2): żołnierze [...] proznowánia/ obżárſtwá/ y wſzelkiego zbytku/ áby ſię iáko naiádowitſzey zarázy wyſtrzegáli ModrzBaz 118; WerGośc 210.

Wyrażenia: »obżarstwo jedzenia« (1): LEkanie na dziecię przez ſen przychodzi: z wielkiego obżárſtwá iedzenia. FalZioł V 43.

»zbytnie obżarstwo« = nimia crapula Modrz (3): SienLek 61v; [rosomak obżera się] A cżyni to ono źwierzę nád zwycżay drugich źwierząt/ ktore do ſytośći tylko iedłá y pićia vżywáią/ nie do zbytniego obżárſtwá [non ad crapulam]. ModrzBaz 52, 56.

Szeregi: »łakomstwo i obżarstwo« [szyk 7:2] (9): BierRaj 18v; [gorzałka] ieſt ſwięte lekarztwo Odeymuie obżarſtwo Y łakomſtwo. LudWieś B4; Mącz 142d; obacżyli y łákomſtwo y obżárſtwo y ine niepotrzebne á niepoććiwe przypadki cieleſne ſwoie. RejZwierc 73, 67, 68; LatHar +++2, 129; SkarKaz 458b. [Ponadto w połączeszeregowych 4 r.]

»obżarstwo i niemierność« (1): Błogoſłáwieni ſą/ Pánie Boże wſzechmogący/ [...] ktorzy mieſzkáią w niebieſkich páłacách twoich. Nie máſz tám [...] obżárſtwá y niemiernośći LatHar 598.

»obżarstwo i (a, albo) opilstwo« [szyk 28:7] (35): SeklWyzn Fv; SeklKat G3; [św. Augustyn o sobie] obroćiły ſie moie ocży ku Bogu nie ku opilſtwu/ álbo obżárſtwu BielKron 160v; Mącz 154c; Słuchayże ty on nędzarzu co ten dzień ſwięthy obchodziſz obżárſtwem/ opilſthwem/ piſkániem/ bębnániem/ á márnym próżnowániem. RejAp 11; A o tych co ſie obżárſtwem á opilſtwem báwią/ żadney Pan opátrzności nie racży mieć. RejPos 185, 82v [2 r.], 138v, 185; Obżárſtwo opilſtwo y wſzytko łotroſtwo/ To iuż v ſwowolnych wſzędy tego mnoſtwo. RejZwierc 220v, 34v, 61 [2 r.], 63v, 71, 75 (13); Kśiądz Doktor Iákub Wuiek z Wągrowcá [...] był przećiw obżárſtwu á opilſtwu świátá dźiśieyſzego WerGośc 211, 203, 204, 209, 210, 221, 244; LatHar 259; WujNT 279; świadcży piſmo: iż mnoſtwo ludzi ginie obżárſtwem ábo opilſtwem. PowodPr 71, 17. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»obżarstwo i (a, abo) pijaństwo« = voracitatio et ebrietatio Modrz [szyk 12:4] (16): SeklWyzn Fv, g2; SeklKat K2; Mącz 22c, 312b, 402d; ták wyznawamy/ iż nim bárźiey gáni Pan w ludźiách obżárſtwo/ pijańſtwo [...] tym bárźiey y więcey też nam Chrześćiáńſki poſt zaleca. WujJudConf 189v; Ciáło lepak ktoreby miáło być cżyſtym przybytkiem ábo koſciołem Duchá ſwiętego/ bywa pomázano obżárſtwem y piyańſtwem. RejPosWstaw [1103]v, [413]v; ModrzBaz 54; WerGośc 267; LatHar 116, 117; Nie winoć/ áni piwo/ áni mięſo pokala człowieká: ále złe vżywánie tych rzeczy; obżárſtwo/ pijáńſtwo/ niepoſłuſzeńſtwo/ y wzgárdá kośćiołá Bożego. WujNT 151, Aaaaaa4; SkarKaz 120b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»zbytnie opijanie i obżarstwo« (1): Aleć to [zarażenie] nie iedno od powietrza/ á częśćiey ſnadź od zbytniego opijánia y obżárſtwá. SienLek 61v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Przen (9): ktorzy [...] w obżerſtwách/ w cudzołoſtwách/ y w gámráctwách leżą/ iáko ieſt wſzyſthka ordá kxiężey Papieſkiey, Ci tefz tego Báránká Páná Iezu Kryſtá nieprętko iedzą KrowObr 186v.

W przeciwstawieniu: »obżarstwo ... głod« (1): iam obżárſtwá vſłuchał/ á ty głodem bywafz morzony LatHar 269.

Szeregi: »obżarstwo i opilstwo« = crapula et ebrietas PolAnt, Vulg (2): BibRadz Luc 21/34; A mieyćie ſię ná pieczy/ áby kiedy nie były obćiążone ſercá wáſze obżárſtwem y opilſtwem/ y ſtárániem tego żywota WujNT Luc 21/34.

»obżarstwo a (ani, i) pijaństwo« (5): PatKaz III 146v; RejPosWstaw 44; WerGośc 210, 267; Przetoż śię wiáruymy/ á nie obćiążaymy/ ſerc náſzych obżárſtwem/ áni też pijańſtwem/ roſkoſzy/ przeſtańmy/ Páná w tym ſluchaymy. ArtKanc A10v.

Synonimy: apetyt, łakomstwo, opilstwo, ożralstwo.

Cf OBŻARŁOŚĆ

DDJ