Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ODCIĘT

Następne hasło: ODCIMIAĆ »

ODCIĘTY (59) part praet pass pf

odcięty (43), odcięt (10), odcięty a. odcięt (6).

o jasne.

Fleksja

sg
m	N	odcięty, odcięt	f	N	odciętå, odcięta
	A			A	odciętą
	I	odciętym		I	odciętą
	L	odciętym		L

pl
N	m pers	odcięci
N	subst	odcięté
G		odciętych
inne formy
sg N - odcięto

sg m N odcięty (14), odcięt (5); ~ (attrib) odcięty (2); ~ (praed) odcięt (5) FalZioł, KromRozm I, KromRozm III, RejPos (2), odcięty (2) CzechRozm, WujNT. ◊ I odciętym (2). ◊ L odciętym (1). ◊ f N odciętå (12), odcięta (4), odcięt(a) (1); ~ (attrib) -å (6), -a (3); -å Mącz (3), GórnTroas, SkarKazSej; -a GrzepGeom, KlonŻal; -å : -a SkarŻyw (1:1); ~ (praed) -å (6), -a (1); -å : -a RejPos (1:1). ◊ A odciętą (5). ◊ I odciętą (2). ◊ n N (praed) odcięto (1). ◊ pl N m pers odcięci (5). subst odcięté (6); -é (2), -(e) (4). ◊ G odciętych (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: odcięty przez kogo (1).

Sł stp notuje, Cn w innym znaczeniu s.v. odrostek drzew odciętych, Linde bez cytatu.

Znaczenia

I. Imiesłów od „odciąć” (54)
- 1. Odłączony od całości przez cięcie lub zadanie ciosu ostrzem (51)
  - W przen (1)
  - Przen (13)
  - a. Oderwany, odpadły (4)
  - b. Odjęty przez działania na figurach geometrycznych (1)
- 2. Pozbawiony przez odcięcie pewnych części ciała (3)
  - Przen: Być odcięty = zginąć (1)
II. Imiesłów od „odciąć się”; przen (5)
- a) Który sprzeniewierzył się Bogu (1)
- b) Który odstąpił od jedności kościelnej (4)

I. Imiesłów od „odciąć” (54):

1. Odłączony od całości przez cięcie lub zadanie ciosu ostrzem; abscissus Mącz, Vulg, Calep; desectus Mącz, Calep; praecisus Mącz; recisus, rescissus, resectus Calep (51): gdy iuż tym obycżaiem ony cżłonki [noworodka] będą odcięte/ tedi oſtatek ciała tak ma być nawraczan y naciągan/ aż będzie godny wynidz FalZioł V 34; KromRozm I O3v; Ramale, Odcięta gáłąź. Mącz 345c; Secamentum, Zrzas/ to yeſt odcięta ſztuká. Mącz 377b, 30a [2 r.], 377b, c; żadnym obycżáiem być nie może/ áby cżłonek odcięthy pocżuć mogł z głowy iákie pośilenie RejPosWstaw 143v; SkarJedn 380; Dámáſcenowá ręká odćięta wnet ſię zrosł SkarŻyw 321, 373 [2 r.]; Calep 8a, 31 Ią, 894a, 916b; GórnTroas 70; PaxLiz ktv.

odcięty od czego (6): iákobym ia odćiętą od ćiáłá rękę/ ręką prawdźiwą zwał OrzQuin P4v; RejPos 61; SkarŻyw 567; KlonŻal C2v; Rózgá odćięta od pniá/ ieſli w źiemi ſtánie/ Zá krótki czás ták wielka/ iáko máć powſtánie GórnTroas 40; SkarKazSej 676b.

odcięty komu (2): kthoremu/ ácż odćiętha byłá głowá/ á wżdy mowił ſłowá Boże. BielKron 298; SkarŻyw 63.

Wyrażenie: »precz odcięty« (2): RejPos 172; Iedne gáłązki poſchły/ drugie precż odćięte GrabowSet Ov.

Szereg: »odcięty, (albo) odrzezany (a. oderzniony)« [szyk 3:1] (4): Putamen, To co yeſt odcięto álbo odrzezano Mącz 333a, 372a; Calep 898a, 916a.

W przen (1): Pátrzay iáko ſkocżna wierzbá od mátki odćiętá Wynika z máłego prętá. KlonŻal C2v.

Przen (13): miey rękę do złego zá odćiętą y vmorzoną. SkarŻyw 321; tákże roſtyrki Ruſkie/ y odrzucenie ich poczęte/ niemoże być ináczey záhámowáne/ áżby pierwey głowá tego wybijánia s posłuſzeńſtwá náſzego/ to ieſt Iaropełká Xiążęciá byłá odcięta StryjKron 215.

a) Wykluczony ze społeczności Kościoła, zwłaszcza przez klątwę (5): nye wnet zá vpádem á grzechem przeſtawamy być członkámi tego keſcyołá [!]/ poki ſye ſámi nye oderwyemy/ álbo przez ſprawce yego [...] odćyęći nyebędźyemy. KromRozm III D2v, K8v.

odcięty od czego (1): [Gal 6/12 może znaczyć] odćięći od wáſzego obcowánia/ lub przez klątwę/ lub przez śmierć ćieleſną. WujNT 664.

W porównaniu (2): A kto nie będzie według mnie przemieſzkawał/ [...] muśi być odcięt iáko látoroſl niepotrzebna RejPos 59v, 60.

b) Opuszczony (o fragmentach tekstu) (1): w wielu Graeckich kśięgách ſą odćięte cáłe cząſtki piſmá S. prawdźiwego WujNT przedm 13.

c) Usunięty, zlikwidowany, zniweczony (5): Prze ćię okrutny dźiwie/ ieſt odćięta Nádźieiá GrabowSet D3v; poniewaſz złość zrázu vkazána łatwie bywa odcięta Phil R3; żeby wſzyſtkié przekázy w dawániu rády dla dobrégo poſpolitégo vſtáły/ y trudnośći były odćięté [amputentur JanStat 192] SarnStat 171, 46; SkarKazSej 700b.

a. Oderwany, odpadły (4): Then Cetus gdy mu przydzie czwarty rok/ tedy ſie złącża z Baleną [...]/ á gdy iuż ſie złącży/ thedy iego korzeń będzie odcięt: iże potym nie może ſie złącżać FalZioł IV 31c.

odcięty z czego (3): iż ty wſzyſtki [monarchie] pokruſzyć miał kámień ieden/ z gory bes ręku odćięty [Dan 2/34] CzechRozm 168v [przekład tego samego tekstu (2)] 168v, 180.

b. Odjęty przez działania na figurach geometrycznych (1): bo tá ſztuká Kliná odćiętá ma być ſám ná inſzą ſtronę przełożóná/ áby z Kliná byłá Figurá ná cztéry węgły. GrzepGeom K2v.

2. Pozbawiony przez odcięcie pewnych części ciała (3): A ia bráćia/ ieſli ieſzcze obrzezánie opowiedam: czemuż ieſzcze prześládowánie ćierpię? [...] Bodayże y odćięći byli [abscindantur] ktorzy was wzruſzáią. WujNT Gal 5/12; Bodayże y odćięći [Gal 5/12].) Abo vrzezáni byli/ nie tylko obrzezáni WujNT 664.

Przen: Być odcięty = zginąć (1): zginęłá nádzieiá náſſá/ y ieſteſmy odćięći [abscissi sumus]. Leop Ez 37/11.

II. Imiesłów od „odciąć się”; przen (5):

a) Który sprzeniewierzył się Bogu [od kogo] (1): Hey nieſtetyż [duszo moja]/ iákoś od Bogá odćięta? LatHar 150.

b) Który odstąpił od jedności kościelnej [od czego] (4): iż ktokolwiek przez kácerſtwo ábo odſzczepieńſtwo/ ábo prze ktorążkolwiek inną przyczynę/ odćięty ieſt od Ciáłá Chriſtuſowego/ ktory ieſt kośćioł iego; ten żadnych vczynkow płatnych ku zbáwieniu czynić nie może. WujNT 369, 369 marg, Zzzzz2v.

Szereg: »odcięty i odrzucony« (1): A iż tedy kxiądz Biſkup naprzod mię názwał Apoſtátą/ tho ieſt/ odćiętym y odrzuconym/ od kośćiołá ſwiętego krześćijáńſkiego. KrowObr A3.

Synonimy: I.1. odczośniony, oderzniony, odrzezany, odsieczony.

Cf ODCIĄĆ, ODCIĄĆ SIĘ