[zaloguj się]
[pdf]

ODKUPOWAĆ (35) vb impf

Oba o oraz a jasne.

Fleksja
inf odkupować
indicativus
praes
sg pl
1 odkupuję
2 odkupujesz
3 odkupuje odkupują
praet
sg pl
2 m -ś odkupowåł m pers
3 m odkupowåł m pers odkupowali
imperativus
sg pl
2 odkupuj odkupujcie
conditionalis
pl
3 m pers by odkupowali
impersonalis
praet odkupowåno
participia
part praes act odkupując

inf odkupować (4). ◊ praes 1 sg odkupuję (2). ◊ 2 sg odkupujesz (1). ◊ 3 sg odkupuje (4). ◊ 3 pl odkupują (4). ◊ praet 2 sg m -ś odkupowåł (1). ◊ 3 sg m odkupowåł (2). ◊ 3 pl m pers odkupowali (2). ◊ imp 2 sg odkupuj (3). ◊ 2 pl odkupujcie (1). ◊ con 3 pl m pers by odkupowali (2). ◊ [impers praet odkupowåno.] ◊ part praes act odkupując (9).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w. s.v. odkupić.

1. Dawać pieniądze w zamian za coś; redimere Modrz, JanStat, Cn (12):
a. Nabywać [w tym: co (7)] (8):
Zwroty: [»dziesięcinę odkupować« = kupować prawo do pobierania dziesięcin: Po tej wsi dziesięcina kapitule warszewskiej należy, którą p. starosta odkupuje. LustrMaz I 22.]

»summą, za summę pieniężną (a. pieniędzy) odkupować« = pecuniis redimere JanStat [szyk zmienny] (2:1): Manceps, Celnik/ Nayemnik/ Poborcá/ Ten który yáki dochód ku poſpolitemu dobremu należący/ yáko yeſt cło/ porádlnia/ ſzos/ dań/ naymuye álbo odkupuye zá pewną ſumnę pieniędzy Mącz 206a; SarnStat 194, 924.

W przen (1): A to ieſt rzecż nanieprzyſtoynieyſza/ iż ći ktorzi nierobią/ pod zasłoną tego/ że Pány ſą kmiotkow ſwych/ y rzecży ich/ pot ich odkupuią/ ktory ábo imże ſámym/ choćia cżáſem y do tego przymuſzonym/ nátychmiaſt drożey przedawáią/ ábo komu chcą. ModrzBaz 34v.
Przen (3):
Zwrot: bibl. »czas odkupować« = wykorzystywać każdą sposobność do jakiegoś celu (3): [Paweł do Efezjan] I Nápomina/ áby naśladowali Chriſtá Páná. 3 Strzegąc ſię vczynkow ćieleſnych. 15 A czás odkupuiąc/ báwili ſię duchownym ćwiczenim WujNT Eph 5 arg; Mądrze ſię obchodźcie z obcymi: czás odkupuiąc [tempus redimentes]. WujNT Col 4/5, Eph 5/16.
α. Wykupywać majątek rodowy (1): tedy ſąd onému/ który odkupuie/ da onéy dobrá opráwné w dźierżenié SarnStat 634.
b. Wybawiać z niewoli (o żywych oraz o ciałach zmarłych znających się w ręku wroga) (4):

odkupować kogo (3): Krol też dał Ceſárzowi dwieśćie tyſięcy złotych cżerwonych odkupuiąc ſyny. BielKron 206, 164v. Cf Zwrot.

odkupować co ku czemu (1): Potym záſię Táchthámiſz poráźił bárzo Moſkwę/ y miáſtá Moſkwy doſthał y dźierżał/ áż v niego ćiáłá pobite odkupowáli ku pogrzebu. BielKron 428.

Zwrot: »jentce odkupować« (1): Captivos ab hostibus redimere, Yentce odkupować. Mącz 35c.
c. [Uwalniać się od obowiązków pańszczyźnianych lub świadczeń w naturze w zamian za świadczenia pieniężne: Przychodzi od nich miodu rączek 12. A gdy miodu nie mają, tedy odkupują rączkę per gr 24 LustrKrak II 30.
Zwrot: »robotę odkupować«: każdy kmieć powinien dni 4 robić do roku, którą robotę odkupując dawa każdy z nich per gr 4. LustrKrak I 167, 90, 93, 123.]
2. Czynić zadość, rekompensować materialnie lub moralnie za wyrządzone zło lub w celu uniknięcia jakiegoś zła; redimere PolAnt, Cn (22):

odkupować co (11): [Cesarz konstantynopolski] przeiednał Olechá wielkimi dárámi/ odkupuiąc pokoy/ á proſząc áby od oblężenia odſtąpił StryjKron 120. Cf odkupować co czym; »ręce odkupować«.

odkupować co czym (9): BY bóg duſzę zá duſzę chćiał od nas przijmowáć/ A mógł człowiek ſwym zdrowiem [= życiem] cudzé odkupowáć: Ilé mi kolwiek wieku náznáczono w niebie/ Dáłá bych byłá wſzytko/ mężu móy/ dla ćiebie. KochFr 70; kazda ſroga ánie prziſtoina ſprawe ich odkupowal Skarbem rzetzi poſpolitey PaprUp G4. Cf »odkupować grzechy«, »summą odkupować«, W przen.

Zwroty: »odkupować grzechy« [w tym: czym (4)] [szyk zmienny] (5): RejPos 119v; KuczbKat 420; Grzechy twoie Iáłmużnámi odkupuy WujJud 92v, 234; ReszList 165.

praw. »ręce odkupować« = zapłacić karę pieniężną za pobicie (1): a yeſthliby kto ony abo ktorego thakowego zbyl thedy ten zbithi na swe rany [...] przyszyąze ktore then czo był y zaſzkody yemv zaplaczi a rąncze od kvpuyancz, stho y dwadzieſzczia slothich moldawſkich ſtaroſczye zaplaczycz bandzye povynyen. MetrKor 40/813.

»[co jaką] summą odkupować« (1): Slyemi vam Regeſtra ſzkod tich [...] Czo mozeczie naymnieyschą svmmą odkvpycz odkvpvyczie. LibLeg 11/82v.

W przen (2):
Zwroty: »[co] gardłem odkupować« = oddawać życie za coś (1): król wzaiem Márgrábſtwo woiuie/ A cna Kryſtyná/ gárdłem/ cześć ſwą odkupuie Dobrowolnie KochProp 8.

»[co] łzami odkupować« = opłakiwać coś (1): Owi záś iego śmierć odkupuią Lzámi/ którzy go w domu miłuią. ZawJeft 37.

a. Stanowić zadośćuczynienie, ratunek przed czymś (2):
Zwrot: »odkupować żywot« (1): Bogáctwá odkupuią/ żywot cżłowiekowi BielKom B8.
Szereg: »odkupować i wybawiać« (1): Abowiem czytamy/ iż oná [jałmużna] głádzi grzechy: iż odkupuie y wybawia z grzechu WujNT 243.
b. O starotestamentowym nakazie składania ofiary Bogu za pierwszego potomka płci męskiej u ludzi lub zwierząt (2): [A ktemu ieſſcze przyłączę Káżde pirworodne dźiećię Bo ie też ofiárowano Ale záś odkupowano KorczRozm G2v.]
Zwrot: »pi(e)rworodne odkupować« [w tym: jaką sumą (1)] = primogenitum redimere PolAnt (2): pirworodne odkupowáli piącią ſyklow ſrebrnych. BielKron 37v; BudBib Num 18/17.
c. O Chrystusie: zbawiać (6):

odkupować kogo (3): Zeſłan ieſteś [Jezu Kryste] na ſwiat grzechy odpuſzcżać grzeſzne zbawać [!] nędzne odkupować TarDuch D3. Cf odkupować kogo czym; Zwrot.

odkupować co (2): RejPos 196, 327 cf W przen.

odkupować kogo czym (1): O IEZV przenaſłodſzy [...]: niech ſkoſztuie [!] iáka ieſt ſłodkość dobroći twoiey/ gdy mię nie wdzięcżnego zdrowiem [= życiem] twym odkupuieſz SkarŻyw 4.

Zwrot: »odkupować narod« (1): Zmiłuy ſię według twoiey niezmierney lutośći. Ciebie proſzę/ prze twoiey wylanie krwie drogi/ W on cżáś/ gdyś odkupował narod náſz vbogi GrabowSet P.
W przen (2): omył ie oną nadroſzſzą krwią ſwoią/ [...] lecżąc á odkupuiąc ten nędzny wrzod á vpadek iego. RejPos 327, 196.
Przen (1):
Zwrot: »[co czyją] śmiercią odkupować« (1): Na przecyw ſmyercy ktorαm zaſluzil kladα ſmyerc yego. mαky mnye powynne yego ſmyercyα odkupuyα BierRaj 23v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Redimo, Odkupuyę Mącz 103a.

Synonimy: 1.a. nabywać; 2. »dosyć czynić«, »dosyć działać«, nagrać, wybawiać.

Formacje współrdzenne cf KUPIĆ.

Cf ODKUPOWANIE, ODKUPUJĄCY

AL