[zaloguj się]
[pdf]

ODZIERŻEĆ SIĘ (11) vb pf

sie (10), się (1).

-rż-, [-rz-].

o oraz pierwsze e jasne; drugie e prawdopodobnie jasne (tak w odzierżeć).

Fleksja
inf odzierżeć się
praet
sg
3 f odzierżała się

inf odzierżeć się (8). ◊ fut 3 sg odzierży się (2). ◊ praet 3 sg f odzierżała się (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII w. s.v. odzierżeć.

1. Utrzymać się w jakiejś pozycji lub na jakimś miejscu o własnych siłach; desilire Mącz; consistere, haerere, sustinere (se) Cn (6): gdy wiátr mocny vderzy/ kwiát ſię nie odźierży ArtKanc Q20.
Zwrot: »odzierżeć się na nogach« = nie upaść [szyk zmienny] (2): AEgre pedibus ingredi, Záledwe iść. Niemoc ſie ná nogách odzierżeć/ álbo ná nogách ſtać. Mącz 4a; Ad pedes desilire, Ná nogi skoczyć/ To yeſt odźierżeć ſie ná nogách. Mącz 365b.
Przen (2):
a) Zwyciężyć, zatriumfować (1): Zdárzy Pan Bog żeć [niecnota] ſámá s ſwego rázu ſpádnie/ A ſwięta ſpráwiedliwość odzyerży ſie ſnádnie. RejWiz 102v.
b) Prawdopodobnie: Zachować ufność, wiarę [w czym] (1): Odzierżała ſie [speravit Vulg Ps 129/5] duſza moia w ſlowie iego/ duphała duſza moia w panie. TarDuch D8v.
a. O ciąży: utrzymać się (1): Ieſtli dla mdłoſci/ albo przerwania macicze/ albo ſecundiny była nieprzeſpiecżnoſć, tak iżby płod niemogł ſie daley odzierżeć, Na to trudno ma być ktore inſze lekarzſtwo/ telko aby pękatka thę pilnoſć cżyniła czo nawiętſzą/ aby ſie barzo nie poruſzała FalZioł V 32.
2. Powstrzymać się przed czymś, opanować się; posse (facere), temperare Mącz; comprimere se, continere se, tenere se Cn [zawsze: nie moc się odzierżeć] (5): Widząc Hektor z muru ſwoich vſtępowánie/ nie mogł ſie odzyerżeć/ z wielkim krzykiem do nich bieżał chcąc ie rátowáć BielKron 58; [ZapWpol 1550 9/291v].

Ze zdaniem dopełnieniowym zaprzeczonym [zawsze: aby] (4): BielKron 58v; Non potuit quin suo sermone aliquem familiarium participaverit de haeri amica. Nie mógł ſie odźierżeć áby o ſwey miłośćy nie miał yednemu z towárziſtwá powiedźieć. Mącz 281c, 342a, 443a.

3. [Przetrwać, móc istnieć w dalszym ciągu: bo to wynoszenie tych dani ziemię zniszczyło y zatym ostać się nie będzie mogła, a za znośną danią ozyć może, y na potym odzierzeć się CorfusDocum 1597 nr 199.]

Synonimy: 2. powściągnąć się, wściągnąć się.

Formacje współrdzenne cf DZIERŻEĆ SIĘ.

Cf [ODZIERŻENIE SIĘ]

MM