Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ROZLISZNOŚĆ

Następne hasło: ROZLITY »

ROZLITOWAĆ SIĘ (13) vb pf

rozlitować się (13), [rozlutować się].

roz- (12), roś- (1) MurzNT.

sie (7), się (6).

Pierwsze o oraz a jasne; drugie o prawdopodobnie jasne (tak w -ować).

Fleksja

inf	rozlitować się

praet
	sg
1	m	rozlitowałem się
3	m	rozlitowåł się
3	f	rozlitowała się

imperativus
	sg
2	rozlituj się

conditionalis
	sg
2	m	byś się rozlitowåł

inf rozlitować się (3). ◊ fut 2 sg rozlitujesz się (1). ◊ 3 sg rozlituje się (1). ◊ praet 1 sg m rozlitowałem się (2). ◊ 3 sg m rozlitowåł się (3). [f rozlitowała się. ] ◊ imp 2 sg rozlituj się (1). ◊ con 2 sg m byś się rozlitowåł (1). ◊ part praet act rozlitowåwszy się (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów).

Znaczenia

1. Okazać litość, miłosierdzie, współczucie (9)
- a. [Okazać komuś z jakiegoś powodu pobłażliwość, wyrozumiałość]
2. Pokajać się, ukorzyć się, uznać się winnym (4)

1. Okazać litość, miłosierdzie, współczucie; misereri PolAnt, Vulg; poenitere PolAnt (9):

rozlitować się kogo (3): Y wſpomniał ná przymierze ktore miał z nimi/ á rozlithował ſię ich według wielkich dobrotliwoſći ſwoich. BibRadz Ps 105/45; RejPos 75, 106v.

rozlitować się komu (1): gdzyeż ſie wzyęło ták okrutne á niemiłoſierne ſerce á przyrodzenie w tobie: iż áni ſobie/ áni tego Páná ſwoiego rozlitowáć ſie nie chceſz? RejPos 106v.

rozlitować się nad kim (5): A Ieſus wyſzedwſzy virzáł wielką rzéſzą i ſérdecznie śię roślitowáł nadnięmi i vzdrowił ty którzy znich chorowali. MurzNT Matth 14/14; Rozlitowáłem ſię nád zebrániem ludźi/ ábowiem iuż przez trzy dni zoſtawáią przy mnie á nie máią co ieść. BibRadz Mar 8/2, Ps 101/14; BudNT Matth 15/32; WujNT Matth 9/36; [Raz ſię rozlitowáłá nád iednym vbogim/ á dáć mu co niemiáłá SkarŻyw 550].

rozlitować się kogo a. komu (1):RejPos 75 cf W przen.

W przen (2): iż muśiſz rozeznáć/ iż bárzo nędzna á ſchorzáła w tobie leży oná ſláchetna dzyewecżká twoiá/ duſzycżká niewinna twoiá [...]. A iákoż ſie iey rozlitowáć nie maſz [...]. Rozlituy że ſie thedy tey nędzney á ſchorzáłey dziewecżki ſwey/ á they niewinney duſzycżki ſwoiey/ á nie fráſuy ſie nic RejPos 75.

a. [Okazać komuś z jakiegoś powodu pobłażliwość, wyrozumiałość [czego]: yſz ÿ Nablogoſlawienſzą pannę blyuſznÿą, y gy pioſnkj duchem ſzwięthym vczynyone, wyrzuczayą, zlye pyſmo rozumyeyącz/ a thako wſziſtko wywraczayącz: Rozlyuthowalem ſzię thego ſerdecznye ArgWykład 41/87.]

2. Pokajać się, ukorzyć się, uznać się winnym (4):

rozlitować się czego (3): tubyś dopirko ſam ná ſię miał zápłákáć/ [...] á tubyś ſie dopiro żáłobliwie miał rozlitowáć / okrutney á niekrześćiáńſkiey ſpráwy ſwoiey/ ktorąś ty dał przycżynę [...] ku tey niewinney męce [Pana] RejPos 100v; A coż to ieſt vznáć ſie? Poznáć grzech á vpádek ſwoy/ á nic w nim nie mieſzkáiąc/ rozlitowawſzy ſie onego márnego przeſtępku ſwego/ [...] z wiernym á~pokornym ſercem vpáść przed nogi iego [Pana] RejPos 328, 300.

rozlitować się nad czym (1): Bo ieſli tego od niego wdzięcżnie przyimowáć nie będzyeſz/ á nie rozlituieſz ſie nád tym vpadkiem ſwym/ á nád tą powinnoſcią ſwoią ktorąś ty powinien Bogu oycu ſwemu/ [...] y coś mu ſám potym poſlubił dobrowolnie ná krzcie ſwoim [...]: á temu doſyć nie cżyniſz áni vcżynić możeſz. RejPos 106.

Szereg: »uznać a rozlitować się« (1): wiemy iż ten Pan niebrákuie żadnemi ſtany/ [...] iedno ktoż ſie kolwiek vzna á rozlituie ſie ſtárych obłędliwośći ſwoich [...]/ iż on żadnym nie wzgárdzi RejPos 300.

Synonimy: 1. pożalić się, pożałować, użalić się.

Formacje współrdzenne cf LITOWAĆ.

SBu